Morfologia języka polskiego

1. Student za zaliczenie wykładu i konwersatorium uzyskuje 7 punktów ECTS:

2. Godziny realizowane przy bezpośrednim udziale nauczyciela akademickiego (wykład) - 15 godzin - 1 ECTS);

3. Godziny realizowane przy bezpośrednim udziale nauczyciela akademickiego (konwersatorium) – 2 x 30 godzin (4 ECTS);

4. Godziny realizowane samodzielnie przez studenta podczas przygotowywania się do zajęć i do zaliczenia - 45 godzin (2 ECTS).

Student:

W1: posługuje się terminologią z zakresu morfologii - K_W01;

W2: zna morfologiczne procedury analityczne - K_W02;

W3: charakteryzuje budowę i sposób powstawania derywatów.

U1: objaśnia zmiany morfonologiczne - K_U02;

U2: przeprowadza pełną analizę słowotwórczą;

U3: odtwarza strukturę gniazd słowotwórczych z zadanej listy jednostek;

U4: rozpoznaje produktywne modele słowotwórcze - K_U07.

Student:

K1: stosuje zdobytą wiedzę do rozwiązywania problemów językowych - K_K05

Zajęcia prowadzone są w formie 15-godzinnego wykładu powiązanych z nim dwóch 30-godzinnych konwersatoriów. Typ stosowanej metody zależy wiec od formy zajęć.

Wykład wykorzystuje zasadniczo podające i eksponujące metody dydaktyczne, w sposób szczególny stosowany jest pokaz multimedialny oraz sproblematyzowana charakterystyka zjawisk morfologicznych we współczesnej polszczyźnie.

W ramach konwersatoriów zasadniczo stosowane są metody poszukujące, a w szczególności metody studium przypadku i ćwiczeniowa.

Metody dydaktyczne eksponujące: pokaz

Metody dydaktyczne podające: wykład informacyjny (konwencjonalny), wykład problemowy

Przedmiot realizowany jest w ciągu dwóch semestrów studiów w dwóch formach dydaktycznych obejmujących 75 godzin zajęć prowadzonych w następującym porządku:

a) 2. semestr I roku – 15 godz. wykładu i 30 godz. konwersatorium;

b) 1. semestr II roku – 30 godz. konwersatorium.

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z opisem rozmaitych zjawisk morfologicznych ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień słowotwórczych znamiennych dla współczesnej polszczyzny z jednej strony, z drugiej zaś z problematyki fleksyjnej.

W toku całego 75-godzinnego kursu morfologicznego studenci powinni zdobyć wiedzę pozwalającą w precyzyjny sposób opisywać zjawiska morfologiczne, winni zatem nabyć umiejętność sprawnego posługiwania się terminologią służącą charakterystyce zjawisk morfologicznych oraz wykształcić zdolność wykorzystywania poznanych procedur badawczych do analizy polskiego materiału językowego. W szczegółach program zajęć z morfologii obejmuje następujące zagadnienia:

1. Podstawowe pojęcia z zakresu morfologii – pojęcie morfemu, typologia morfemów, relacje między pojęciami „morfem” i „morf”; zjawisko allomorfii.

2. Odróżnienie zjawisk słowotwórczych od fleksyjnych.

3. Istota słowotwórstwa – pojęcie „formacji”; rozróżnienie derywatów i kompozycji.

4. Cel i sposoby przeprowadzania analizy słowotwórczej. Typologia procesów słowotwórczych ze względu na postać formantu – afiksjacja (jej rodzaje), derywacja paradygmatyczna, redukcyjna oraz derywacja prozodyczna.

5. Typologia procesów słowotwórczych ze względu na funkcje formantów – pojęcie „transpozycji”, ‘mutacji’ i „modyfikacji”.

6. Charakterystyka formacji rzeczownikowych – przegląd najważniejszych kategorii słowotwórczych rzeczowników, najbardziej produktywnych typów tworzenia derywatów rzeczownikowych.

7. Uwagi o słowotwórstwie formacji czasownikowych, przymiotnikowych i przysłówkowych.

8. Kompozycje słowotwórcze we współczesnej polszczyźnie – złożenia właściwe, zrosty i skrótowce; zagadnienia normatywne związane z użyciem skrótowców.

9. Uwagi o kontaminatach słowotwórczych i tzw. grafosłowotwórstwie znamiennym dla niektórych odmian współczesnej polszczyzny.

10. Morfologiczne motywacje opozycji odmienności – nieodmienności wyrazów.

11. Pojęcie „”słowo ; „forma wyrazowa”; „leksem” – relacje między nimi. Odstępstwa od ortograficznej segmentacji tekstów na formy wyrazowe – problem ortograficznych konstrukcji składniowych z jednej strony, z drugiej zaś leksemów wielosegmentowych typu PO OMACKU, JEŚLI…, TO.

12. Typy form wyrazowych we współczesnej polszczyźnie – formy syntetyczne a analityczne; formy fleksyjne, afleksyjne i aglutynacyjne; problem form mieszanych typu będę robić// będę robił;

13. Zmiany tematyczne jako drugi morfologiczny wykładnik odmienności. Jakościowe i ilościowe zmiany tematyczne we współczesnej polszczyźnie – oboczność a supletywizm; systemowe rozszerzenia tematów lub ich redukcje na przykładzie rozmaitych formacji współczesnego języka polskiego.

14. Tradycyjny podział wyrazów na tzw. części mowy a gramatyczna klasyfikacja leksemów Z. Saloniego.

15. Pojęcie „kategorii gramatycznej” – typologia kategorii – fleksyjne wewnątrztekstowe a zewnątrztekstowe w opozycji do kategorii selektywnych.

16. Charakterystyka rodzaju we współczesnej polszczyźnie – fleksyjny rodzaj czasowników, przymiotników i liczebników a selektywny rodzaj rzeczowników.

17. Dystrybucyjne podstawy rodzajowej klasyfikacji rzeczowników polskich.

18. Przegląd kategorii fleksyjnych poszczególnych klas gramatycznych – rzeczowników, przymiotników, liczebników.

19. Podział rzeczowników na typy deklinacyjne – charakterystyka jednostek zaliczanych do deklinacji mieszanej.

20. Przegląd najistotniejszych kryteriów repartycji końcówek rzeczownikowych.

21. Omówienie morfologicznych kategorii werbalnych i ich uwarunkowań. Problem aspektu i strony. Pojęcie „leksemu” i „superleksemu” czasownikowego. Wpływ aspektu na budowę paradygmatu czasownikowego i potencję słowotwórczą w zakresie tworzenia formacji imiesłowowych.

22. Podział czasowników na typy koniugacyjne oraz grupy tematowe.

PODSTAWOWA:

1. Grzegorczykowa R., Puzynina J., Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Warszawa 1979.

2. Grzegorczykowa R., Puzynina J., Problemy ogólne słowotwórstwa, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego, Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998 lub 1999, s. 361-388. 3. Grzegorczykowa R., Zarys słowotwórstwa polskiego, Warszawa 1982 lub 1984.

3. Jadacka H., Rzeczownik polski jako baza derywacyjna. Opis gniazdowy, Warszawa 1995.

4. Kallas K., Przymiotnik, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego, Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa 1998 lub 1999, s.469-523.

5. Nagórko A., Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 1998, rozdział Słowotwórstwo, s.157-237.

6. Słownik gniazd słowotwórczych współczesnego języka ogólnopolskiego. T. 1-3. Kraków 2001, 2004.

7. M. Bańko, 2002, Wykłady z fleksji polskiej, Warszawa.

8. D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, 1973, Kultura języka polskiego, Zagadnienia poprawności gramatycznej, Warszawa 1973, cz. 3.

9. Odmiana wyrazów, s. 124-300.

10. Bogusławski, 1976, O zasadach rejestracji jednostek języka, [w:] „Poradnik Językowy”, z. 8.

11. Dunaj, 1979, Zarys morfonologii współczesnej polszczyzny, Kraków.

12. Gramatyka opisowa. Materiały do ćwiczeń. Seria druga. Opracowania, skrypt UW 1996, pod red. D. Kopcińskiej, wyd. 3. rozszerzone, Warszawa, rozdz. Fleksja, s. 86-163 oraz Aneks, s. 217-226.

13. B. Klebanowska, 1987, Kategorie gramatyczne w GWJP, [w:] Studia gramatyczne VIII, Wrocław.

14. R. Laskowski, 1998, Zagadnienia ogólne morfologii. Podstawowe pojęcia fleksji. Kategorie morfologiczne języka polskiego - charakterystyka funkcjonalna, [w:] GWJP. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Warszawa , wyd. 2., s. 27-86 i 151-224.

15. J. Tokarski, 1973 lub 2002, Fleksja polska, Warszawa.

16. Z. Saloni, 1974, Klasyfikacja gramatyczna leksemów polskich, Język Polski LIV, z. 1, s. 3-13; z. 2., s. 93-101.

17. Z. Saloni, 1976, Kategoria rodzaju we współczesnym języku polskim, [w:] Kategorie gramatyczne grup imiennych w języku polskim, Wrocław, s. 52-64.

18. Z. Saloni, 2000, Wstęp do koniugacji, Olsztyn.

DODATKOWA:

1. Bogusławski A., O zasadach analizy morfologicznej, "Biuletyn PTJ" 1959, nr 18, s. 87-95.

2. Encyklopedia języka polskiego (EJP), red. S. Urbańczyk, Wrocław 1994 (wybrane hasła z morfologii).

3. Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Pod red. K. Polańskiego. Wyd. 2. poprawione i uzupełnione. Wrocław 1999 (wybrane hasła z morfologii).

4. Heinz A., Fleksja a derywacja, Język Polski 1961, s. 342-354.

5. Jadacka H., Zagadnienie motywacji słowotwórczej w opisie gniazdowym, "Poradnik Językowy" 1987, z. 8, s. 576-584.

6. Jadacka H., Teoretyczne podstawy słowotwórstwa normatywnego, "Poradnik Językowy" 1992, z. 8, s. 549-561.

7. R. Laskowski, 1981, Części mowy problem syntaktyczny czy morfologiczny?, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 2”, Łódź. R. Laskowski, 1984, Funkcjonalna klasyfikacja leksemów: części mowy i kategorie imienne, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Warszawa, s. 26-37 i 149-169

8. W. Mańczak, 1956, Ile rodzajów jest w polskim?, [w:] „Język Polski” XXXVI, Kraków, s. 116-121.

9. Z. Saloni, 1992, Co istnieje, a co nie istnieje we fleksji polskiej, „Prace Filologiczne” XXXVII, Warszawa, s. 75-87.

1. Wyniki pisemnej pracy kontrolnej (jednej w ciągu semestru) - W1, W2, U1, U2, U3, U4, U5;

2. Aktywne uczestnictwo studenta w czasie zajęć i znajomość literatury przedmiotu - K1.

3. Obecność na zajęciach w wymiarze nie mniejszym niż 80%.

Sugerowana skala ocen:

100 - 93% - bardzo dobra

92,9% - 86% - dobra plus

85,9% - 79% - dobra

78,9% - 72% - dostateczna plus

71,9% - 65% - dostateczna

64,9% i niżej – niedostateczna

brak