Wiedza o kulturze i literaturze

Nd.

przedmiot obligatoryjny

Łącznie 3 punkty ECTS = ok. 90 godz.

Godziny kontaktowe: obecność na zajęciach 30 godz. + konsultacje: 10 godz.

Praca własna studenta: przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w zajęciach (lektury obowiązkowe, zdobywanie informacji we własnym zakresie na podstawie lektur dodatkowych i Internetu): 35 godz.

Przygotowanie do zaliczenia końcowego zajęć: 15 godz.

Student zna wybrane koncepcje kultury (K_W09), ich dyscyplinarne zaplecze (m.in. w antropologii kultury, etnologii, kulturoznawstwie, studiach kulturowych, psychologii międzykulturowej, historii, naukach politycznych i ekonomicznych), ze szczególnym wskazaniem na znaczenia kulturoznawczego spojrzenia w literaturoznawstwie (z zakresu kulturowej teorii literatury czy komparatystyki kulturowo-literackiej; K_W07, 08, 09). W tym zakresie chodzi zatem o to, by student posiadał określony zasób wiedzy dot. kultury (K_W08, 09).

Student posiada (wyrabia w sobie) wrażliwość na różnice kulturowe i umiejętności ich dostrzeżenia, analizowania i interpretowania, a co więcej, zastosowania odpowiednich narzędzi naukowych (K_U01, 06). Podstawą będzie umiejętność czytania, analizowania i interpretowania różnych – szeroko rozumianych – tekstów kultury (K_U10, 20), a także ustnego i pisemnego wypowiadania się na zadany temat (K_U11, 12, 13, 21). Ponadto chodzi o przygotowanie studentów do spotkania z innymi kulturami: wyuczenie pewnych zachowań, sposobów obcowania z obcością i innością. Dlatego też nacisk zostanie położony na interakcję oraz na uczestnictwo studentów w zajęciach (K_U07). Przygotowano wiele gier interaktywnych i zabaw edukacyjnych, a także zajęć warsztatowych, które mają pomóc studentom lepiej nie tyle przyswoić wiedzę, co nabyć międzykulturowego obycia i umiejętności (K_U07;). Zastosowano także gry symulacyjne, pozwalające odegrać sytuacje spotkań międzykulturowych (K_U07). Studenci mają nabrać umiejętności szerokiego patrzenia na wybrane problemy, przekraczającego granice kultur narodowych, a także wąsko zakreślonych dziedzin sztuki (K_U05).

Student dostrzega podobieństwa, analogie, przy zachowaniu świadomości różnic wynikających z odmiennych tradycji, kultur, historii, języków (K_K01, 05), co szczególnie w bałkańskim kontekście ważne. Efektem ma być niezbędna we współczesnym świecie kompetencja swobodnego poruszania się wśród problemów wielokulturowego świata (K_K05).

W tym sensie student ma świadomość poziomu swojej wiedzy i umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju, potrafi inspirować i organizować proces uczenia się innych osób (K_K01). Co ważne wszakże, ze względu na warsztatowy, interakcyjny charakter zajęć, wymagający uczestnictwa w grach symulacyjnych, student potrafi pracować w zespole przyjmując różne role (K_K02) oraz potrafi odpowiednio określić priorytety realizowanego przez siebie lub innych zadania (K_K03), co szczególnie w pracy zespołowej jest ważne.

Poniżej zaznaczone:

- drama
- pokaz
- symulacyjna (gier symulacyjnych)

- opis
- tekst programowany
- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład konwersatoryjny
- wykład problemowy

- ćwiczeniowa
- giełda pomysłów
- klasyczna metoda problemowa
- panelowa
- referatu
- seminaryjna
- stolików eksperckich
- studium przypadku
- sytuacyjna

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z podstawowymi zagadnieniami wiedzy o kulturze, nie tyle od strony dominujących współcześnie stanowisk teoretycznych (choć samo w sobie będzie to stanowiło istotny komponent zajęć - zdobywanej przez studentów wiedzy), co raczej od strony problemowej. Ze względu na specyfikę studiów – zarówno slawistyki, jak i bałkanistyki – uwaga zostanie skupiona na tematyce kontaktów międzykulturowych: spotkania, zderzenia, porównania, koegzystencji (a niekiedy konfliktu) kultur.

[1] Wprowadzenie, Omówienie zajęć

Film: Luis Bunuel, Widmo Wolności, Francja 1974.

Dyskusja po filmie. Zapoznanie studentów z planem zajęć, warunkami zaliczenia i literaturą przedmiotu. Ogólne wprowadzenie w problematykę zajęć w kontekście obejrzanego filmu, który zapowiada tematykę poruszaną na zajęciach w formie filmowo-artystycznego przedstawienia.

[2] Status wiedzy i teorii

Znaczenie i zastosowanie teorii w naukach humanistycznych. Czy teoria umożliwia poznanie rzeczywistości, czy raczej to utrudnia? Czy teoria służy poznaniu, czy raczej mitologizowaniu rzeczywistości? Jaki jest status wiedzy naukowej i humanistyki oraz jak ma się ona do innych systemów wiedzy o niekoniecznie naukowym charakterze? Od scjentyzmu do postmodernistycznego kryzysu nauki. Od mitycznych konstrukcji wiedzy do wiedzy naukowej.

Literatura do zajęć:

Karl Rajmund Popper, W poszukiwaniu lepszego świata, (rozdz. V: Logika nauk społecznych), Warszawa 1997, s. 82-101.

Andrzej Szahaj, Postmodernizm a scjentyzm, [w:] Kultura jako przedmiot badań, „Studia kulturoznawcze”, Poznań 2001, s. 73-86.

Leszek Kołakowski, Obecność mitu, (rozdz. I: Rozróżnienie Wstępne), Wrocław 1994, s. 7-14.

Michał Herzfeld, Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie, (rozdz. I: Pierwsza orientacja: Antropologia jako praktykowanie teorii), Kraków 2004, s. 19-44 (nieobowiązkowo)

[3] Pojęcie kultury (raz jeszcze)

Historia pojęcia; rożne koncepcje kultury – historyczne i współczesne, teoria i praktyka, badania nad kulturą, badania porównawcze; Próba wypracowania jasnego rozumienia kultury przez studentów. Kultura w liczbie pojedynczej i mnogiej – czy powinniśmy mówić o kulturze czy o kulturach?

Literatura do zajęć:

Herbert Schnädelbach, Kultura, [w:] Filozofia. Podstawowe pytania, /red./ Ekkehard Martens i Herbert Schnädelbach, Warszawa 1995, s. 546-588.

Wojciech J. Burszta, Różnorodność i tożsamość. Antropologia jako kulturowa refleksyjność, (rozdz. II: Dola i niedole pojęcia kultury), Poznań 2004, s. 29-49.

[4] Przemoc

Czy przemoc mogła zapoczątkować kulturę i czy ją zmienia? Problemem zajęć jest kwestia wyznaczania początku kultury i znaczenia wyznaczania takiego momentu w powiązaniu z koncepcjami wiązanymi z przemocą w kulturze. Wpływ przemocy na kształtowanie wiedzy i kultury.

Literatura do zajęć:

Andrzej Zybertowicz, Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy, Toruń 1995, s. 158-169.

Michel Foucault, Nadzorować i karać. Narodziny wiezienia, Warszawa 1998, s. 130-165.

Rene Girard, Kozioł ofiarny, s. 310-326.

Wolfgang Sofsky, Traktat o przemocy, Wrocław 1999, s. 210-227. (nieobowiązkowo)

[5] Gorset, maska, teatr

Czy kultura coś skrywa, coś udaje? Czy odgrywamy w życiu jakieś role? Koncepcje kultury, jej początku i zmiany ujmowane w ramach interakcjonizmu symbolicznego i psychoanalizy.

Literatura do zajęć:

Friedrich Nietzsche, Z genealogii moralności, Kraków 2003, s. 15-38.

Erving Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego, Warszawa 2000, s. 47-105.

Sigmunt Freud, Kultura jako źródło cierpień, Warszawa 1995. (nieobowiązkowo)

[6] Gra i zabawa

Czy gra i zabawa zapoczątkowały kulturę i czy ją zmieniają? Gra i zabawa jako mechanizm kulturotwórczy.

Literatura do zajęć:

Roger Caillois, Gry i ludzie, Warszawa 1997, s. 21-41.

Johan Huizinga, Homo Ludens. Zabawa jako źródło kultury, Warszawa 1998, s. 11-54.

Jan Grad, Zabawa jako zjawisko kulturowe, [w:] Szkice o partycypacji kulturowej, /red./ Krystyna Zamiara, Poznań 1997, s. 13-48. (nieobowiązkowo)

[7] Tradycja wynaleziona

Koncepcje tradycji wynalezionej, wynalazek kultury. Między autentycznością a tradycją wynalezioną. Bałkany i Europa Środkowowschodnia jako konstrukcje wynalezione.

Literatura do zajęć:

Eric Hobsbawm, Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji, [w:] Tradycja wynaleziona /red./ Eric Hobsbawm, Ranger Terence, Kraków 2008.

Allan Hanson, Kreowanie Maorysa: wynalazek kultury i jego logika, [w:] Amerykańska antropologia postmodernistyczna, /red./ Michał Buchowski, Instytut Kultury, Warszawa 1999, s. 183-201.

James Clifford, Tożsamość w Mashpee, [w:] Kłopoty z kulturą. Dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka, Warszawa 2000, s. 299-370.

[8] Determinizmy. Miedzy naturalizmem a relatywizmem

Czy człowiek jest determinowany przez naturę, czy może przez kulturę? Relatywizm językowy i kulturowy. Język w kulturze - język a kultura. Kultura a środowisko przyrodnicze. Relacje człowiek-przyroda, Posthumanistyka.

Literatura do zajęć:

Wojciech J. Burszta, Antropologia Kultury. Tematy, teorie, interpretacje, (rozdz. IV: Względność i uniwersalność), Poznań 1998, s. 83-99.

Clifford Geertz, Anty-antyrelatywizm, [w:] Zastane światło, Antropologiczne refleksje na tematy filozoficzne, Kraków 2003, s. 58-88.

Tim Ingold, Kultura i postrzeganie środowiska, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa 2003, s. 73-86.

Monika Bakke, Posthumanizm: człowiek w świecie większym niż ludzki, [w:], Człowiek wobec natury – humanizm wobec nauk przyrodniczych, /red./ Jacek Sokolski Warszawa 2010, s. 337-357.

[9] Kultura jako tekst, tekst w kulturze

Czy kultura jest tekstem? Czym jest tekst? Granice interpretacji. W stronę dyskursu. Kulturowo-społeczne uwarunkowania odczytania i interpretacji tekstów. Kulturotwórcze znaczenie tekstu i interpretacji.

Literatura do zajęć:

Wojciech Kalaga, Mgławice dyskursu, (rozdz. V: Mgławice tekstu), Kraków 2001, s. 205-241.

Stanley Fish, Czy na tych ćwiczeniach jest tekst?, [w:] Interpretacja, retoryka, polityka, Kraków 2002, s. 59-80.

[10] Oralność, piśmienność, nowe media.

Przejście od oralności do piśmienności i znaczenie tej rewolucji dla kultury. Różnice postrzegania między społecznościami oralnymi a piśmiennymi. Nowe media i ich znaczenie dla percepcji oraz percepcja nowych mediów.

Literatura do zajęć:

Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, (rozdz. 4 Pismo przekształca świadomość), Warszawa 2011, s. 131-180.

Jack Goody, Logika pisma a organizacja społeczeństwa, (rozdz. III Państwo, biuro i akta), Warszawa 2005, s. 137-185.

Michał Herzfeld, Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie, (rozdz. 14: Media), Kraków 2004, s. 403-433.

[11] Czas i przestrzeń

Czas - różne pojmowanie w kulturach; cykl życiowy, początki rachuby czasu w różnych cywilizacjach i kulturach całego świata od kultur starożytnych Grecji, Chin czy Babilonii, po Majów i Azteków; czas sacrum i profanum; reaktywacja czasu mitycznego; czas cykliczny i pojawienie się czasu liniowego; kalendarz – reformy, zmiany, różne modele; pojawienie się zegara i nowoczesne rachuby czasu i ich wpływ na życie ludzkie; wpływ tyrani chwili na świat ponowoczesny.

Przestrzeń – różnice w pojmowaniu przestrzeni w różnych kulturach; ciało, relacje międzyludzkie i wartości przestrzenne: wysoko/nisko, wertykalny/horyzontalny wymiar, tył/przód, prawa/lewa strona; przestrzeń sacrum a profanum.

Literatura do zajęć:

Krytyczna antropologia czasu: od rozważań nad socjomorfizmem kategorii do badań nad ekonomią polityczną czasu [w:] Kultura wobec czasu, /red./ A. Grzegorczyk, A. Kaczmarek, Poznań 2008, s. 11-40.

Thomas Hylland Eriksen, Tyrania chwili. Szybko i wolno płynący czas w erze informacji, Warszawa 2003.

Yi-Fu Tuan, Przestrzeń i miejsce, Warszawa 1987.

[12] Prognozowanie

Czy prognozy kulturowe służą przepowiadaniu przyszłości? Literackie obrazy przyszłości.

Literatura do zajęć:

Samuel P. Huntington, Zderzenie cywilizacji, Warszawa 1998, s. 12-40.

Przypominamy sobie, zapoznajemy się lub przegladamy różne inne teorie, koncepcje czy dzieła próbujące przewidywać przyszłość. Choćby takie podstawowe i dyskutowane wizje jak: Francis Fukuyama, Koniec historii; Aldous Huxley, Nowy wspaniały świat; Alvin i Heidi Tofflerowie, Budowa nowej cywilizacji; Polityka trzeciej fali; Immanuel Wallerstein, Koniec świata jaki znamy; Nami Klein, No Logo; George Orwell, Rok 1984; Mike Resnick, Kirinyaga; Jean Gimpel, U kresu przyszłości. Technologia i schyłek Zachodu lub jeszcze inne

Studenci na te zajęcia przynoszą napisaną recenzję wybranej pozycji (2-3 strony maszynopisu) uwzględniającą ocenę formułowanej w książce prognozy. W zastępstwie recenzji można również pokusić się o własną prognozę przyszłości sytuacji na Bałkanach (2-3 strony maszynopisu, dotyczące sytuacji w regionie lub poszczególnego państwa, narodu, problemu).

[13] Colloquium

[14] Sztuka jako dziedzina kultury

Zasadniczym problemem zajęć jest odpowiedź na pytanie: Czy sztuka mówi nam coś o kulturze? Studenci dokonują próby indywidualnej analizy tego zagadnienia, podejmując rodzaj case studies i pisząc tekst (1-2 strony maszynopisu) opisujący wybrane zjawisko w sztuce (pojedyncze dzieło, artystę, kierunek, teorię) i przedstawiając je w kulturowym kontekście. Prace są odczytane i dyskutowane na zajęciach.

[15] Podsumowanie. Kultura badaczy kultury

Film: Kabaret Mumio, Zwycaje

Literatura do zajęć:

Horace Miner, Rytuały cielesne wśród Nacirema, [w:] Amerykańska antropologia postmodernistyczna, /red./ Michał Buchowski, Instytut Kultury, Warszawa 1999. s. 31-37.

Na literaturę składają się lektury podstawowe, jak i wybór literatury sekundarnej dotyczącej problematyki zajęć. Proponowane pozycje są dostępne w bibliotekach UMK, Internecie, zaś w niektórych wypadkach – u prowadzącego zajęcia.

Poniżej lista lektur pomocniczych i uzupełniających (wybór):

Antropologia kultury, red. A. Mencwel, cz. I, Wiedza o kulturze. Zagadnienia i wybór tekstów, Warszawa 2000.

Antropologia słowa. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. G. Godlewski, A. Mencwel, R. Sulima, wstęp i red. G. Godlewski, Warszawa 2003.

Aveni A. F., Imperia czasu. Kalendarz, zegary i kultury, Poznań 2001.

Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. M. Kempny, E. Nowicka, Warszawa 2005.

Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, red. M. Kempny, E. Nowicka, Warszawa 2004.

Banaszak G., Kmita J., Społeczno-regulacyjna koncepcja kultury, Warszawa 1994.

Barker Ch., Studia kulturowe. Teoria i praktyka, Kraków 2005.

Barth F., Gingrich A., Parkin R., Silverman S., Antropologia. Jedna dyscyplina, cztery tradycje: brytyjska, niemiecka, francuska i amerykańska, Kraków 2007.

Bauman Z., Ponowoczesność jako źródło cierpień, Warszawa 2000.

Bobrownicka M., Patologie tożsamości narodowej w postkomunistycznych krajach słowiańskich. Uwagi o genezie i transformacjach kategorii tożsamości, Kraków 2006.

Bobrownicka M., Pogranicza w centrum Europy, Kraków 2003.

Burszta W. J. i Piątkowski K., O czym opowiada antropologiczna opowieść, Warszawa 1994.

Burszta W.J., Antropologia kultury. Tematy, teorie, interpretacje, Poznań 1998.

Burszta W.J., Różnorodność i tożsamość. Antropologia jako kulturowa refleksyjność, Poznań 2004.

Clifford J., Kłopoty z kulturą. Dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka, Warszawa 2000.

Čolović I., Bałkany – terror kultury, Wołowiec 2007.

Čolović I., Polityka symboli. Eseje o antropologii politycznej, Kraków 2001.

Crapo R.H., Price W.F., Psychologia w badaniach międzykulturowych, Gdańsk 2003.

Dąbrowska-Partyka M., Literatura jako metajęzyk kultury, „Studia z filologii polskiej i słowiańskiej”, 2005, nr 40, s. 287-296

Falski M., Porządkowanie przestrzeni narodowej – przypadek chorwacki. Studium z historii wyobrażeń kulturowych, Warszawa 2008.

Francuska antropologia kulturowa wobec problemów współczesnego świata, red. A. Chwieduk, A. Pomieciński, Warszawa 2008.

Gandhi L., Teoria postkolonialna: wprowadzenie krytyczne, Poznań 2008.

Geertz C., Interpretacja kultur. Wybrane eseje, Kraków 2005.

Geertz C., Wiedza lokalna. Dalsze eseje z zakresu antropologii interpretatywnej, Kraków 2005.

Geertz C., Zastane światło: antropologiczne refleksje na tematy filozoficzne, Kraków 2003.

Gender. Perspektywa antropologiczna, red. R.E. Hryciuk, A. Kościańska, t. 1 i 2, Warszawa 2007.

Godlewski G., Słowo - pismo - sztuka słowa : perspektywy antropologiczne, Warszawa 2008.

Guriewicz A., Kategorie kultury średniowiecznej, Warszawa 1976

Hall E.T., Poza kulturą, Warszawa 2001.

Hall E.T., Ukryty wymiar, Warszawa 2005.

Havelock E.A., Muza uczy się pisać: rozważania o oralności i piśmienności w kulturze Zachodu, Warszawa 2006.

Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. M.P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2006.

Mencwel A., Wyobraźnia antropologiczna: próby i studia, Warszawa 2006.

Mitosek Z., Teorie badań literackich, Warszawa (różne wydania).

Ojczyzny słowa. Narracyjne wymiary kultur, red. W.J. Burszta, W. Kuligowski, Poznań 2002.

Sapir E., Kultura, język, osobowość, Warszawa 1978.

Świat człowieka – świat kultury. Antologia tekstów klasycznej antropologii, wybór i red. E. Nowicka i M. Głowcka-Grajper, Warszawa 2007.

Teoria badań literackich za granicą. Antologia, opracowała S. Skwarczyńska, Kraków 1965-1986.

Teorie literatury XX wieku. Antologia, red. A. Burzyńska, M.P. Markowski, Kraków 2006.

Teorie literatury XX wieku. Podręcznik, A. Burzyńska, M.P. Markowski, Kraków 2006.

Ugrešić D., Kultura kłamstwa (eseje antypolityczne), Wrocław 1998.

Wallerstein I., Analiza systemów-światów: wprowadzenie, Warszawa 2007.

Whorf B.L., Język, myśl i rzeczywistość, Warszawa 2002.

Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, opracowanie Henryk Markiewicz, Wrocław/Kraków 1967-1996.

Do zaliczenia przedmiotu konieczne jest:

- pozytywne zaliczenie dwu komponentów (aktywność i colloquium)

- obecność i oddanie prac pisemnych

obecność – można mieć dwie nieobecności, każdą następną odrabiamy pisząc pracę dotyczącą problematyki zajęć, na których nie byliśmy obecni (od 5 do 7 stron znormalizowanego maszynopisu). Każda praca jest zaliczana przez prowadzącego po krótkiej rozmowie na jej temat. Studenci z IOS muszą mieć ponad 50% obecności (50% + 1). Prace składamy najpóźniej w dniu, w którym odbywa się colloquium.

colloquium– obejmuje materiał przerobiony do tego momentu. Pojawiają się na nim dwa pytania-zagadnienia, jedno w identycznym brzmieniu jak któryś z tematów zajęć, drugie obejmujące jedynie jakieś poszczególne zagadnienie z omawianego tematu. Lista zagadnień obowiązujących studentów na colloquium jest przygotowana i archiwizowana przez egzaminatora. Ocena z colloquium stanowi podstawę oceny końcowej, choć oczywiście nie musi być jej równa. Colloquium sprawdza zdobytą i posiadaną wiedzę, istotne są jednak także umiejętność samodzielnego rozwiązania postawionego problemu oraz posiadane umiejętności i kompetencje społeczne.

aktywność – dotyczy wygłaszanych referatów oraz aktywnego uczestnictwa w dyskusjach. Pod uwagę będą brane tutaj i oceniane umiejętności studentów z zakresu wskazanego w efektach kształcenia, w tym dotyczące umiejętności i kompetencji społecznych. Te będą poddawane ciągłej ocenie w trakcie trwania zajęć stosownie do używanych metod dydaktycznych (np. praca z tekstem, w grupie, dyskusja, umiejętność korzystania z elementów wykładu w trakcie zajęć, drama, gra symulacyjna itd.). Prowadzący ocenia wygłaszane referaty oraz udział i wkład uczestników zajęć w dyskusję. Osoba aktywna może liczyć na podniesienie oceny końcowej o pół lub cały stopień (maksymalnie do oceny bardzo dobrej). Osoby wyjątkowo aktywne mogą zostać zwolnione z colloquium z oceną bardzo dobrą. Osoby, które nie przeczytały obowiązujących na dane zajęcia tekstów i zostały „przyłapane” przez prowadzącego piszą pracę dotyczącą zagadnienia poruszanego w danym tekście (od 3 do 5 stron znormalizowanego maszynopisu). Szczegółowy temat takiej pracy formułuje prowadzący.

prace pisemne – na zajęcia: Sztuka jako dziedzina kultury, studenci przygotowują 1-2 strony maszynopisu opisując wybrane zjawisko w sztuce i przedstawiają je w kulturowym kontekście, prace te czytamy i omawiamy na zajęciach. Na zajęcia: Prognozowanie w kulturze, studenci piszą recenzję wybranej pozycji (min. 2 strony maszynopisu) uwzględniającą ocenę formułowanej w książce prognozy. Prace zostają zebrane przez prowadzącego i mogą stanowić podstawę do podwyższenia oceny końcowej o pół stopnia.

Nd.