Wiedza o kulturze i literaturze

[1] Wprowadzenie, Omówienie zajęć

Film: Luis Bunuel, Widmo Wolności, Francja 1974.

Dyskusja po filmie. Zapoznanie studentów z planem zajęć, warunkami zaliczenia i literaturą przedmiotu. Ogólne wprowadzenie w problematykę zajęć w kontekście obejrzanego filmu, który zapowiada tematykę poruszaną na zajęciach w formie filmowo-artystycznego przedstawienia.

[2] Status wiedzy i teorii

Znaczenie i zastosowanie teorii w naukach humanistycznych. Czy teoria umożliwia poznanie rzeczywistości, czy raczej to utrudnia? Czy teoria służy poznaniu, czy raczej mitologizowaniu rzeczywistości? Jaki jest status wiedzy naukowej i humanistyki oraz jak ma się ona do innych systemów wiedzy o niekoniecznie naukowym charakterze? Od scjentyzmu do postmodernistycznego kryzysu nauki. Od mitycznych konstrukcji wiedzy do wiedzy naukowej.

Literatura do zajęć:

Karl Rajmund Popper, W poszukiwaniu lepszego świata, (rozdz. V: Logika nauk społecznych), Warszawa 1997, s. 82-101.

Andrzej Szahaj, Postmodernizm a scjentyzm, [w:] Kultura jako przedmiot badań, „Studia kulturoznawcze”, Poznań 2001, s. 73-86.

Leszek Kołakowski, Obecność mitu, (rozdz. I: Rozróżnienie Wstępne), Wrocław 1994, s. 7-14.

Michał Herzfeld, Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie, (rozdz. I: Pierwsza orientacja: Antropologia jako praktykowanie teorii), Kraków 2004, s. 19-44 (nieobowiązkowo)

[3] Pojęcie kultury (raz jeszcze)

Historia pojęcia; rożne koncepcje kultury – historyczne i współczesne, teoria i praktyka, badania nad kulturą, badania porównawcze; Próba wypracowania jasnego rozumienia kultury przez studentów. Kultura w liczbie pojedynczej i mnogiej – czy powinniśmy mówić o kulturze czy o kulturach?

Literatura do zajęć:

Herbert Schnädelbach, Kultura, [w:] Filozofia. Podstawowe pytania, /red./ Ekkehard Martens i Herbert Schnädelbach, Warszawa 1995, s. 546-588.

Wojciech J. Burszta, Różnorodność i tożsamość. Antropologia jako kulturowa refleksyjność, (rozdz. II: Dola i niedole pojęcia kultury), Poznań 2004, s. 29-49.

[4] Przemoc

Czy przemoc mogła zapoczątkować kulturę i czy ją zmienia? Problemem zajęć jest kwestia wyznaczania początku kultury i znaczenia wyznaczania takiego momentu w powiązaniu z koncepcjami wiązanymi z przemocą w kulturze. Wpływ przemocy na kształtowanie wiedzy i kultury.

Literatura do zajęć:

Andrzej Zybertowicz, Przemoc i poznanie. Studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy, Toruń 1995, s. 158-169.

Michel Foucault, Nadzorować i karać. Narodziny wiezienia, Warszawa 1998, s. 130-165.

Rene Girard, Kozioł ofiarny, s. 310-326.

Wolfgang Sofsky, Traktat o przemocy, Wrocław 1999, s. 210-227. (nieobowiązkowo)

[5] Gorset, maska, teatr

Czy kultura coś skrywa, coś udaje? Czy odgrywamy w życiu jakieś role? Koncepcje kultury, jej początku i zmiany ujmowane w ramach interakcjonizmu symbolicznego i psychoanalizy.

Literatura do zajęć:

Friedrich Nietzsche, Z genealogii moralności, Kraków 2003, s. 15-38.

Erving Goffman, Człowiek w teatrze życia codziennego, Warszawa 2000, s. 47-105.

Sigmunt Freud, Kultura jako źródło cierpień, Warszawa 1995. (nieobowiązkowo)

[6] Gra i zabawa

Czy gra i zabawa zapoczątkowały kulturę i czy ją zmieniają? Gra i zabawa jako mechanizm kulturotwórczy.

Literatura do zajęć:

Roger Caillois, Gry i ludzie, Warszawa 1997, s. 21-41.

Johan Huizinga, Homo Ludens. Zabawa jako źródło kultury, Warszawa 1998, s. 11-54.

Jan Grad, Zabawa jako zjawisko kulturowe, [w:] Szkice o partycypacji kulturowej, /red./ Krystyna Zamiara, Poznań 1997, s. 13-48. (nieobowiązkowo)

[7] Tradycja wynaleziona

Koncepcje tradycji wynalezionej, wynalazek kultury. Między autentycznością a tradycją wynalezioną. Bałkany i Europa Środkowowschodnia jako konstrukcje wynalezione.

Literatura do zajęć:

Eric Hobsbawm, Wprowadzenie. Wynajdywanie tradycji, [w:] Tradycja wynaleziona /red./ Eric Hobsbawm, Ranger Terence, Kraków 2008.

Allan Hanson, Kreowanie Maorysa: wynalazek kultury i jego logika, [w:] Amerykańska antropologia postmodernistyczna, /red./ Michał Buchowski, Instytut Kultury, Warszawa 1999, s. 183-201.

James Clifford, Tożsamość w Mashpee, [w:] Kłopoty z kulturą. Dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka, Warszawa 2000, s. 299-370.

[8] Determinizmy. Miedzy naturalizmem a relatywizmem

Czy człowiek jest determinowany przez naturę, czy może przez kulturę? Relatywizm językowy i kulturowy. Język w kulturze - język a kultura. Kultura a środowisko przyrodnicze. Relacje człowiek-przyroda, Posthumanistyka.

Literatura do zajęć:

Wojciech J. Burszta, Antropologia Kultury. Tematy, teorie, interpretacje, (rozdz. IV: Względność i uniwersalność), Poznań 1998, s. 83-99.

Clifford Geertz, Anty-antyrelatywizm, [w:] Zastane światło, Antropologiczne refleksje na tematy filozoficzne, Kraków 2003, s. 58-88.

Tim Ingold, Kultura i postrzeganie środowiska, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa 2003, s. 73-86.

Monika Bakke, Posthumanizm: człowiek w świecie większym niż ludzki, [w:], Człowiek wobec natury – humanizm wobec nauk przyrodniczych, /red./ Jacek Sokolski Warszawa 2010, s. 337-357.

[9] Kultura jako tekst, tekst w kulturze

Czy kultura jest tekstem? Czym jest tekst? Granice interpretacji. W stronę dyskursu. Kulturowo-społeczne uwarunkowania odczytania i interpretacji tekstów. Kulturotwórcze znaczenie tekstu i interpretacji.

Literatura do zajęć:

Wojciech Kalaga, Mgławice dyskursu, (rozdz. V: Mgławice tekstu), Kraków 2001, s. 205-241.

Stanley Fish, Czy na tych ćwiczeniach jest tekst?, [w:] Interpretacja, retoryka, polityka, Kraków 2002, s. 59-80.

[10] Oralność, piśmienność, nowe media.

Przejście od oralności do piśmienności i znaczenie tej rewolucji dla kultury. Różnice postrzegania między społecznościami oralnymi a piśmiennymi. Nowe media i ich znaczenie dla percepcji oraz percepcja nowych mediów.

Literatura do zajęć:

Walter Jackson Ong, Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, (rozdz. 4 Pismo przekształca świadomość), Warszawa 2011, s. 131-180.

Jack Goody, Logika pisma a organizacja społeczeństwa, (rozdz. III Państwo, biuro i akta), Warszawa 2005, s. 137-185.

Michał Herzfeld, Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie, (rozdz. 14: Media), Kraków 2004, s. 403-433.

[11] Czas i przestrzeń

Czas - różne pojmowanie w kulturach; cykl życiowy, początki rachuby czasu w różnych cywilizacjach i kulturach całego świata od kultur starożytnych Grecji, Chin czy Babilonii, po Majów i Azteków; czas sacrum i profanum; reaktywacja czasu mitycznego; czas cykliczny i pojawienie się czasu liniowego; kalendarz – reformy, zmiany, różne modele; pojawienie się zegara i nowoczesne rachuby czasu i ich wpływ na życie ludzkie; wpływ tyrani chwili na świat ponowoczesny.

Przestrzeń – różnice w pojmowaniu przestrzeni w różnych kulturach; ciało, relacje międzyludzkie i wartości przestrzenne: wysoko/nisko, wertykalny/horyzontalny wymiar, tył/przód, prawa/lewa strona; przestrzeń sacrum a profanum.

Literatura do zajęć:

Krytyczna antropologia czasu: od rozważań nad socjomorfizmem kategorii do badań nad ekonomią polityczną czasu [w:] Kultura wobec czasu, /red./ A. Grzegorczyk, A. Kaczmarek, Poznań 2008, s. 11-40.

Thomas Hylland Eriksen, Tyrania chwili. Szybko i wolno płynący czas w erze informacji, Warszawa 2003.

Yi-Fu Tuan, Przestrzeń i miejsce, Warszawa 1987.

[12] Prognozowanie

Czy prognozy kulturowe służą przepowiadaniu przyszłości? Literackie obrazy przyszłości.

Literatura do zajęć:

Samuel P. Huntington, Zderzenie cywilizacji, Warszawa 1998, s. 12-40.

Przypominamy sobie, zapoznajemy się lub przegladamy różne inne teorie, koncepcje czy dzieła próbujące przewidywać przyszłość. Choćby takie podstawowe i dyskutowane wizje jak: Francis Fukuyama, Koniec historii; Aldous Huxley, Nowy wspaniały świat; Alvin i Heidi Tofflerowie, Budowa nowej cywilizacji; Polityka trzeciej fali; Immanuel Wallerstein, Koniec świata jaki znamy; Nami Klein, No Logo; George Orwell, Rok 1984; Mike Resnick, Kirinyaga; Jean Gimpel, U kresu przyszłości. Technologia i schyłek Zachodu lub jeszcze inne

Studenci na te zajęcia przynoszą napisaną recenzję wybranej pozycji (2-3 strony maszynopisu) uwzględniającą ocenę formułowanej w książce prognozy. W zastępstwie recenzji można również pokusić się o własną prognozę przyszłości sytuacji na Bałkanach (2-3 strony maszynopisu, dotyczące sytuacji w regionie lub poszczególnego państwa, narodu, problemu).

[13] Colloquium

[14] Sztuka jako dziedzina kultury

Zasadniczym problemem zajęć jest odpowiedź na pytanie: Czy sztuka mówi nam coś o kulturze? Studenci dokonują próby indywidualnej analizy tego zagadnienia, podejmując rodzaj case studies i pisząc tekst (1-2 strony maszynopisu) opisujący wybrane zjawisko w sztuce (pojedyncze dzieło, artystę, kierunek, teorię) i przedstawiając je w kulturowym kontekście. Prace są odczytane i dyskutowane na zajęciach.

[15] Podsumowanie. Kultura badaczy kultury

Film: Kabaret Mumio, Zwycaje

Literatura do zajęć:

Horace Miner, Rytuały cielesne wśród Nacirema, [w:] Amerykańska antropologia postmodernistyczna, /red./ Michał Buchowski, Instytut Kultury, Warszawa 1999. s. 31-37.

Do zaliczenia przedmiotu konieczne jest:

- pozytywne zaliczenie dwu komponentów (aktywność i colloquium)

- obecność i oddanie prac pisemnych

obecność – można mieć dwie nieobecności, każdą następną odrabiamy pisząc pracę dotyczącą problematyki zajęć, na których nie byliśmy obecni (od 5 do 7 stron znormalizowanego maszynopisu). Każda praca jest zaliczana przez prowadzącego po krótkiej rozmowie na jej temat. Studenci z IOS muszą mieć ponad 50% obecności (50% + 1). Prace składamy najpóźniej w dniu, w którym odbywa się colloquium.

colloquium– obejmuje materiał przerobiony do tego momentu. Pojawiają się na nim dwa pytania-zagadnienia, jedno w identycznym brzmieniu jak któryś z tematów zajęć, drugie obejmujące jedynie jakieś poszczególne zagadnienie z omawianego tematu. Lista zagadnień obowiązujących studentów na colloquium jest przygotowana i archiwizowana przez egzaminatora. Ocena z colloquium stanowi podstawę oceny końcowej, choć oczywiście nie musi być jej równa. Colloquium sprawdza zdobytą i posiadaną wiedzę, istotne są jednak także umiejętność samodzielnego rozwiązania postawionego problemu oraz posiadane umiejętności i kompetencje społeczne.

aktywność – dotyczy wygłaszanych referatów oraz aktywnego uczestnictwa w dyskusjach. Pod uwagę będą brane tutaj i oceniane umiejętności studentów z zakresu wskazanego w efektach kształcenia, w tym dotyczące umiejętności i kompetencji społecznych. Te będą poddawane ciągłej ocenie w trakcie trwania zajęć stosownie do używanych metod dydaktycznych (np. praca z tekstem, w grupie, dyskusja, umiejętność korzystania z elementów wykładu w trakcie zajęć, drama, gra symulacyjna itd.). Prowadzący ocenia wygłaszane referaty oraz udział i wkład uczestników zajęć w dyskusję. Osoba aktywna może liczyć na podniesienie oceny końcowej o pół lub cały stopień (maksymalnie do oceny bardzo dobrej). Osoby wyjątkowo aktywne mogą zostać zwolnione z colloquium z oceną bardzo dobrą. Osoby, które nie przeczytały obowiązujących na dane zajęcia tekstów i zostały „przyłapane” przez prowadzącego piszą pracę dotyczącą zagadnienia poruszanego w danym tekście (od 3 do 5 stron znormalizowanego maszynopisu). Szczegółowy temat takiej pracy formułuje prowadzący.

prace pisemne – na zajęcia: Sztuka jako dziedzina kultury, studenci przygotowują 1-2 strony maszynopisu opisując wybrane zjawisko w sztuce i przedstawiają je w kulturowym kontekście, prace te czytamy i omawiamy na zajęciach. Na zajęcia: Prognozowanie w kulturze, studenci piszą recenzję wybranej pozycji (min. 2 strony maszynopisu) uwzględniającą ocenę formułowanej w książce prognozy. Prace zostają zebrane przez prowadzącego i mogą stanowić podstawę do podwyższenia oceny końcowej o pół stopnia.