Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu - Centralny punkt logowania
Strona główna

Wykład ogólnowydziałowy (Od Słowian do Krzyżaków i protestantów. Badania archeologiczne w Pniu

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 1201-AR-WOW-SKP
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (0222) Historia i archeologia Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Wykład ogólnowydziałowy (Od Słowian do Krzyżaków i protestantów. Badania archeologiczne w Pniu
Jednostka: Instytut Archeologii
Grupy:
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Wymagania wstępne:

brak

Rodzaj przedmiotu:

przedmiot fakultatywny

Całkowity nakład pracy studenta:

Godziny realizowane z udziałem nauczyciela akademickiego (35 godz.):

- udział w wykładach – 30 godz.,

- konsultacje z nauczycielem akademickim - 5 godz.

Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta (25 godz.):

- czytanie literatury – 15-25 godz.,

- pisanie pracy zaliczeniowej - 0-10 godz.

Łącznie: 60 godz. (2 ECTS)


Efekty uczenia się - wiedza:

Student:

W1: ma podstawową wiedzę na temat interdyscyplinarnego charakteru badań archeologicznych oraz wybranych problemów badawczych studiów nad osadnictwem średniowiecznym i nowożytnym na przykładzie badań zespołu osadniczego w Pniu.

W2: ma wiedzę na temat najważniejszych wyników badań archeologicznych średniowieczno-nowożytnego zespołu osadniczego w Pniu oraz roli archeologii w poszerzaniu wiedzy w tej problematyce.

W3: zna możliwości wykorzystania i znaczenie wyników badań średniowieczno-nowożytnego zespołu osadniczego w Pniu.

Efekty uczenia się - umiejętności:

Student:

U1: wykorzystuje uzyskana wiedzę dotyczącą badań archeologicznych w Pniu do poszerzenia własnego światopoglądu.

U2: potrafi szerzej spojrzeć na niektóre zagadnienia i problemy, wykorzystując wyniki badań archeologicznych.

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne:

Student:

K1: wykazuje niezależność i samodzielność w myśleniu, rozumiejąc i szanując jednocześnie prawo innych osób do tego samego.

K2: posiada umiejętność określenia priorytetów służących realizacji określonej problematyki badawczej.

Metody dydaktyczne:

Metoda dydaktyczna podająca: wykład konwersatoryjny, wykład problemowy, wykład informacyjny (konwencjonalny) z prezentacją multimedialną.

Metody dydaktyczne eksponujące:

- pokaz

Metody dydaktyczne podające:

- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład konwersatoryjny
- wykład problemowy

Skrócony opis:

Wykłady dotyczą średniowieczno-nowożytnego kompleksu osadniczego w Pniu, w którego skład wchodzi kilka elementów. Najważniejsze są pozostałości dwóch obiektów obronnych (wczesnośredniowiecznego grodu i siedziby krzyżackich prokuratorów) oraz dwóch cmentarzy (wczesnośredniowiecznego i nowożytnego, zapewne protestanckiego).

Na cmentarzysku zlokalizowano monumentalne i elitarne wczesnośredniowieczne groby komorowe. Zaobserwowano także tzw. praktyki „antywampiryczne”. Na grodzisku natomiast natrafiono na pozostałości wału warowni wczesnośredniowiecznej oraz relikty drewnianej budowli Zakonu.

Wśród artefaktów z badań w Pniu wyróżnia się zbiór zabytków z cmentarzyska, w tym luksusowe przedmioty, co wskazuje na wysoką pozycję społeczną osób tam pochowanych. Z kolei obraz kultury krzyżackiej widziany przez pryzmat znalezisk z grodziska, choć niepełny, jednak świadczy o jej wysokim poziomie.

Pełny opis:

W trakcie cyklu wykładów poświęconych średniowieczno-nowożytnemu kompleksowi osadniczemu, położonemu w niewielkiej miejscowości Pień (naprzeciwko Fordonu, po przeciwnym brzegu Wisły), słuchacze zapoznają się z niezwykłymi dziejami tego miejsca konstruowanymi na podstawie badań archeologicznych, które prowadzono w latach 2003-2010. W skład pieńskiego kompleksu wchodzi kilka elementów, z których najważniejsze są pozostałości dwóch obiektów obronnych (wczesnośredniowiecznego grodu – powstałego w 1. połowie X wieku i siedziby obronnej krzyżackich prokuratorów – z 1. ćwierci XV wieku) – stanowisko 1 oraz dwóch cmentarzy (wczesnośredniowieczne-go – 2. połowa X-1. połowa XI wieku i nowożytnego, zapewne protestanckiego, być może z pochówkami mennonitów – około XVII wiek) – stanowisko 9. Na obu stanowiskach odsłonięto pozostałości wielu interesujących obiektów.

Na cmentarzysku zlokalizowano monumentalne wczesnośredniowieczne groby komorowe, w większości dzieci co stanowi ewenement w skali europejskiej, zazwyczaj łączone z ówczesnymi elitami, a także z ludnością pochodzenia skandynawskiego. Unikatowy wśród znalezisk z terenu Polski jest osobny pochówek konia, także w grobie komorowym. Niezmiernie interesującym faktem, stwierdzonym podczas badań nowożytnych pochówków z Pnia, jest zaobserwowanie praktyk związanych najprawdopodobniej z obawą przed powrotem zmarłych do świata żywych. Zachowania te określa się często mianem „antywampirycznych”. Chodzi o zwyczaj umieszczania monet w grobie, a ściślej w ustach nieboszczyka oraz wkładanie do grobu kamieni. W jednym z grobów (młodego mężczyzny z dzieckiem) zaobserwowano niespotykany do tej pory, przynajmniej na ziemiach Polski, układ szkieletów przypominającym ukrzyżowanie.

Z kolei na grodzisku natrafiono na pozostałości potężnego, drewniano-ziemno-kamiennego wału warowni wczesnośredniowiecznej oraz relikty specyficznie fundamentowanej drewnianej budowli na kopcu, stanowiącej siedzibę prokuratorów Zakonu. Mimo fragmentaryczności odkryć zaprezentowano próbę rekonstrukcji całej budowli.

Bardzo interesująco przedstawia się kolekcja artefaktów pozyskanych podczas badań w Pniu. W tym przypadku wyróżnia się zbiór zabytków z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska. Wśród darów grobowych znalazły się także luksusowe przedmioty (przede wszystkim jedwabne tkaniny, a zwłaszcza pasek z nicią w metalowym oplocie w kolorze złota zakończony okuciami i dwoma dzwoneczkami z pozłacanego mosiądzu oraz biżuteria, w tym między innymi elementy składowe kolii: kaptorgi i klamra ze srebra, kilkadziesiąt paciorków z karneolu, kryształu górskiego i srebra, a także kilkaset paciorków z lapis lazuli), co nie pozostawia wątpliwości co do wysokiej pozycji społecznej osób tam pochowanych. Spośród innych pozyskanych przedmiotów wyróżnia się zdecydowanie drewniane wiaderko z żelaznymi obręczami okute dodatkowo zdobionymi taśmami miedzianymi. Bardzo słaby stan zachowania tego zabytku uniemożliwia zrekonstruowanie i odczytanie znajdującej się na nim ornamentyki, jednak już teraz wiadomo, że stanowi on ewenement na skalę europejską, a jego pochodzenie pozostaje zagadką. Z kolei spośród nielicznych przedmiotów z nowożytnej nekropoli niektóre można łączyć z pochówkami protestantów (przede wszystkim klucz), a niektóre występowały w grobach różnych grup wyznaniowych, między innymi Żydów (monety i kłódka). Daje się zauważyć symboliczny charakter tych przedmiotów, podobnie jak struktur interpretowanych jako ślady po poduszkach.

Prokuratorski dwór w Pniu został celowo spalony przez samych Krzyżaków, więc można sądzić, iż przedmioty przedstawiające większą lub mniejszą wartość zostały wcześniej zabrane. Jednak obraz kultury krzyżackiej widziany przez pryzmat tych znalezisk jest z pewnością niepełny, to jednak i tak świadczy o jej wysokim poziomie. Bo tak należy traktować obecność w zastawie stołowej szklanych naczyń oraz używanie importowanej kamionki z Siegburga. Niewielu ówczesnych feudałów stać też było na szkliwienie okien. Wyznacznikami elitarności są również szczątki pokonsumpcyjne niektórych gatunków ssaków dzikich (dzika, jelenia i bobra). Warto też wskazać na kontakty ośrodka prokuratorii w Pniu z Europą Zachodnią, głównie z Niemcami i Anglią. Świadczą o tym niektóre znaleziska, jak np. żeton norymberski, sprzączki, czy importowane naczynia ceramiczne.

Literatura:

Literatura podstawowa:

1) Poliński D. (red.), Wczesnośredniowieczne i nowożytne cmentarzysko w Pniu/Early medieval and early modern burial site in Pień, Toruń 2020,

2) Poliński D., Pień. Siedziba krzyżackich prokuratorów w ziemi chełmińskiej, Toruń 2013.

Literatura uzupełniająca:

1) Poliński D., The Catholics, the Protestants, the Mennonites. The population of Pień and its surroundings in the modern era through the prism of the archaeological research, Kultura-Historia-Globalizacja, nr 25, 2019, s. 149-161,

2) Poliński D., Pień, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska w Polsce, t. 1: powiat bydgoski, województwo kujawsko-pomorskie, red. W. Chudziak, J. Bojarski, Wrocław 2019, s. 173-194,

3) Poliński D., Domniemany cmentarz ludności ewangelickiej i mennonickiej w Pniu w świetle badań archeologicznych, KHKM, R. 66, nr 3, 2018, s. 289-307,

4) Płoszaj T., Jędrychowska-Dańska K., Zamerska A., Drozd-Lipińska A., Poliński D., Janowski A., Witas H., Ancient DNA analysis might suggest external origin of individuals from chamber graves placed in medieval cemetery in Pień, Central Poland, Anthropologischer Anzeiger, t. 74, nr 4, 2017, s. 319-337,

5) Drozd-Lipińska A., Archeologiczne wyznaczniki płci w grobach komorowych dzieci na przykładzie nekropolii w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie, [w:] Pochówki w grobach komorowych na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza, red. D. Błaszczyk, D. Stęp-niewska, Warszawa 2016, s. 130-139,

6) Miernik P., Wczesnośredniowieczna osada podgrodowa w miejscowości Pień (gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie) w świetle badań wykopaliskowych w 2013 r. [w:] XIX Sesja Pomorzoznawcza 21-22.11.2013 Szczecin, red. A. Janowski et al., Acta Archaeologica Pomoranica, t. 5, Szczecin 2015, s. 107-113,

7) Janowski A., Are the Chamber Graves from Pień really Scandinavian?, [w:] Scandinavian Culture in Medieval Poland, red. B. Stanisławski et al., Interdisciplinary Medieval Studies, t. 2, Wrocław 2013, s. 395-409,

8) Drozd A., Janowski A., Poliński D., Pień, gm. Dąbrowa Chełmińska, pow. bydgoski, Wiadomości Numizmatyczne, t. 56, z. 1, 2012, s. 134-135,

9) Janowski A., Poliński D., Wyniki badań wykopaliskowych średniowiecznej warowni w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie (stanowisko 1), przeprowadzonych w latach 2007-2008, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk 2011, s. 489-497,

10) Drozd A., Janowski A., Poliński D., Badania ratownicze przeprowadzone w 2009 roku na średniowieczno-nowożytnym cmentarzysku w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. ku-jawsko-pomorskie (stanowisko 9), [w:] XVII Sesja Pomo-rzoznawcza, t. 1, Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk 2011, s. 513-522,

11) Drozd A., Janowski A., Poliński D., Niezwykły pochówek podwójny z nowożytnego cmentarzyska w Pniu koło Byd-goszczy, [w:] Wymiary inności. Nietypowe zjawiska obrzędowości pogrzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, red. K. Skóra, T. Kurasiński, Acta Archaeologia Lodziensia, t. 56. Łódź 2010, s. 97-104,

12) Janowski A., From the North-Eastern to Central Europe. Silver-inlayed axe from the early medieval chamber grave in Pień on the Chełmno Land (Poland), [w:] Arheologiâ i istoriâ Pskova I pskovskoj zemli. Seminar imeni akademika V.V. Sedova. Materialy 55-go zasedaniâ, red. I. K. Labutina, Pskov 2010, s. 164-176,

13) Janowski A., Dwie ostrogi z zaczepami haczykowato zagiętymi do wnętrza z miejscowości Pień, Acta Militaria Mediaevalia, t. 6, 2010, s. 173-183,

14) Janowski A., Poliński D., Wczesnośredniowieczne grodzisko w Pniu koło Bydgoszczy. Wyniki badań w latach 2005-2007, [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, część 1: Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Janowski et al., Acta Archaeologica Pomoranica, t. 3, Szczecin 2009, s. 341-350,

15) Poliński D., Krzyżacka warownia w Pniu koło Bydgoszczy w świetle badań wykopaliskowych w latach 2005-2006, [w:] Acta Archaeologica Pomoranica, t. 3: XVI Sesja Pomorzo-znawcza, 22.-24.11.2007 r., część 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, Szczecin, red. A. Janowski et al., Szczecin 2009, s. 79-90,

16) Drozd A., Janowski A., Poliński D., Wczesnośredniowieczne groby komorowe na cmentarzysku w Pniu koło Bydgoszczy (Badania 2005-2007), [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, cz. 1: Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Janowski et al., Acta Archaeologica Pomoranica, t. 3, Szczecin 2009, s. 351-366,

17) Drozd A., Janowski A., Poliński D., Cmentarzysko nowożytne w Pniu (woj. kujawsko-pomorskie), stanowisko 9, w świetle badań z lat 2005-2007, [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, cz. 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. A. Janowski et al., Acta Archaeologica Pomoranica, t. 3, Szczecin 2009, s. 365-382,

18) Drozd A., Janowski A., Wczesnośredniowieczne groby komorowe – sposoby eksploracji i dokumentacji, [w:] Funeralia, Spotkanie 11: Metody. Źródła. Dokumentacja, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2009, s. 371-380,

19) Janowski A., Poliński D., Naczynia ceramiczne z nawarstwień przedgrodowych w Pniu. Przyczynek do problematyki początków osadnictwa wczesnośredniowiecznego w zachodniej części ziemi chełmińskiej, [w:] Ad Oderam fluvium. Księga dedykowana pamięci Edwarda Dąbrowskiego, red. B. Gruszka, Zielona Góra 2008, s. 351-361,

20) Janowski A., Drozd A., Grodzisko wczesnośredniowieczne w Pniu, woj. kujawsko-pomorskie w świetle badań w latach 2003-2004, [w:] XV Sesja Pomorzoznawcza, red. G. Nawrolska, Elbląg 2007, s. 199-210,

21) Drozd A., Janowski A., Poliński D., Badania wykopaliskowe średniowieczno-nowożytnego zespołu osadniczego w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska (2006 rok), Archaeologia Historica Polona, t. 17, 2007, s. 503-505,

22) Drozd A., Janowski A., Cmentarzysko w Pniu jako przykład długotrwałej tradycji miejsca grzebalnego, [w:] Funeralia Lednickie, Spotkanie 9: Środowisko pośmiertne człowieka, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2007, s. 355-361,

23) Drozd A., Janowski A., Cmentarzysko średniowieczne i nowożytne w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska. Badania w 2005 roku, Archaeologia Historica Polona, 2007, s. 173-174,

24) Drozd A., Janowski A., Wczesnośredniowieczny grób komorowy z Pnia, [w:] Funeralia Lednickie, Spotkanie 9: Środowisko pośmiertne człowieka, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań 2007, s. 163-168,

25) Drozd A., Janowski A., Wczesnośredniowieczny topór inkrustowany z miejscowości Pień na ziemi chełmińskiej, [w:] Wojskowość ludów Morza Bałtyckiego. Mare Integrans, Studia nad dziejami wybrzeży Morza Bałtyckiego, red. M. Bogucki et al., Toruń 2007, s. 106-127,

26) Poliński D., Krzyżacka warownia w Pniu koło Bydgoszczy w świetle badań wykopaliskowych w latach 2003-2004, [w:] XV Sesja Pomorzoznawcza, Materiały z konferencji 30 listopada-02 grudnia 2005, red. G. Nawrolska, Elbląg 2007, s. 331-341,

27) Poliński D., Badania wykopaliskowe średniowiecznej warowni w Pniu w ziemi chełmińskiej w latach 2004-2005, Archaeologia Historica Polona, t. 16, 2007, s. 169-173,

28) Musiałowski A., Poliński D., Drozd A., Janowski A., Pień, gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie, Wiadomości Numizmatyczne, t. 50, z. 1, 2006, 97-98,

29) Janowski A., Drozd A., Grodzisko późnośredniowieczne (stan. 1) i osada wczesnośredniowieczna (stan. 2) w miejscowości Pień, gm. Dąbrowa Chełmińska, województwo kujawsko-pomorskie, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2, Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk 2005, s. 147-155,

30) Jóźwiak S., Szweda A., List starosty bydgoskiego Janusza Brzozogłowego do wielkiego mistrza Michała Küchmeistra z 27 maja 1418 roku. Przyczynek do przygranicznych stosunków polsko-krzyżackich w końcu drugiej dekady XV wieku, Zapiski Historyczne, t. LXX, z. 2-3, 2005, s. 125-134,

31) Jóźwiak W., Prokuratorstwo krzyżackie w Pieniu w ziemi chełmińskiej (1414-1422). Powstanie-funkcjonowanie-likwidacja, Zapiski Historyczne, t. LXX, z. 2-3, 2005, s. 95-105,

32) Drozd A., Janowski A., Osada wczesnośredniowieczna i grodzisko późnośredniowieczne w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska, Archaeologia Historica Polona, t. 14 , 2004, s. 267-269.

Metody i kryteria oceniania:

Metody oceniania:

- obecność,

- aktywność/udział w dyskusji,

- pisemna praca zaliczeniowa (w razie braku aktywności i/lub nieobecności)

Kryteria oceniania:

zaliczenie na ocenę na podstawie

– obecności na zajęciach (80% podstawy zaliczenia; maksymalnie ocena 4,0),

- aktywności/udziału w dyskusji (20% podstawy zaliczenia),

- pisemna praca zaliczeniowa (tematyka zgodna z zakresem rzeczowym i chronologicznym wykładu, stanowiąca rozszerzenie lub uzupełnienie podejmowanej problematyki)

W przypadku zajęć on-line zaliczenie na podstawie obecności oraz notatek i uwag dotyczących tematyki wykładów; w razie braku aktywności i/lub nieobecności - pisemna praca zaliczeniowa

Praktyki zawodowe:

nie dotyczy

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
ul. Jurija Gagarina 11, 87-100 Toruń tel: +48 56 611-40-10 https://usosweb.umk.pl/ kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.2.0-1 (2024-03-12)