Architektura i wystroje w ujęciu historycznym–średniowiecze i Bizancjum

ogólna wiedza z zakresu historii sztuki i kultury

przedmiot obowiązkowy

1. Godziny realizowane z udziałem nauczyciela (godziny kontaktowe wykładu oraz ćwiczeń, przewidziane w programie): 45

2. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta, konieczny do zaliczenia przedmiotu (przygotowanie i uzupełnienie notatek; zebranie, przeanalizowanie i przyswojenie treści podanej literatury, zebranie materiału ilustracyjnego, koniecznego do nauki przedmiotu): 15

3. Czas, wymagany do przygotowania się do egzaminu cząstkowego (przyswojenie materiału ilustracyjnego, definicji, powtórka zagadnień problemowych): 30

Łącznie w roku akademickim 90 godzin

Student

W1: zna periodyzację kultury i zjawisk artystycznych w omawianym okresie, zna i rozumie ich ogólne historyczne konteksty (K_W01, K_W02, K_W03)

W2: ma uporządkowaną wiedzę w zakresie dziejów europejskiej architektury łacińskiego Zachodu i bizantyńskiego Wschodu od V do XV wieku, z naciskiem na przestrzenie sakralne i z uwzględnieniem wystrojów świeckich w okresie późnego średniowiecza (K_W02; K_W04)

W3: ma uporządkowana wiedzę ogólną na temat stylów w średniowiecznej architekturze europejskiej (renesans karoliński, arch. ottońska oraz romanizm i gotyk w regionalnych i ponadregionalnych odmianach) (K_W04)

W4: zna genezę, kształtowanie się i przemiany form i typów architektonicznych, wystrojów (z naciskiem na sakralne) oraz dekoracji architektonicznej we wzajemnej zależności, w dobie łacińskiego i bizantyńskiego średniowiecza (K_W05)

W5: zna podstawowe typy wystrojów wnętrz sakralnych

w średniowieczu i Bizancjum oraz stosowane techniki,

z uwzględnieniem okresów i przyczyn ich szczególnej popularności (mozaika, malarstwo ścienne, witraż) (K_W04).

Student:

U1: samodzielnie wyszukuje materiał fotograficzny [ikonograficzny] z zakresu architektury i wystrojów okresu średniowiecza i Bizancjum, korzystając przy tym z różnych źródeł (tradycyjnych oraz ICT) (K_U01)

U2: rozpoznaje i omawia style architektury i wystrojów oraz typy architektury sakralnej i świeckiej, charakterystyczne dla łacińskiego średniowiecza i Bizancjum (K_U04, K_U06)

U3: rozpoznaje i datuje najistotniejsze dzieła architektury, rzeźby architektonicznej, wystrojów rzeźbiarskich i malarskich, elementy wyposażeń w łacińskim średniowieczu i Bizancjum (K_U05)

U4: posługuje się fachową terminologią, odnoszącą się do form architektonicznych oraz ornamentyki i wystrojów wnętrz średniowiecza łacińskiego i Bizancjum (K_U04; K_U06)

U5: na poziomie podstawowym analizuje dzieła omawianego okresu (K_U02; K_U04; K_U06)

Student:

K1: ma świadomość poziomu swojej wiedzy – swych kompetencji i niedostatków, rozumie potrzebę ciągłego rozwoju naukowego (K_K01)

K2: ma świadomość doniosłości dziedzictwa kulturowego omawianego okresu; jest świadom spoczywającej na współczesnych odpowiedzialności za zachowanie jego wartości dla przyszłych pokoleń oraz zdolny do czerpania z niej inspiracji we własnej twórczości artystycznej / projektowej (K_K03, K_K05)

Zajęcia prowadzone są jako wykład informacyjny, uporządkowany w układzie chronologicznym. W obrębie epok materiał ułożony jest problemowo. Wykładowi towarzyszy prezentacja multimedialna (z wykorzystaniem fotografii, rysunków architektonicznych, rekonstrukcji 3D), w której zawarty jest opisany merytorycznie materiał zabytkowy, obowiązujący studentów.

Wykład informacyjny / problemowy / pokaz / studium przypadku

UWAGA - o prowadzeniu zajęć w sem. letnim 2020/21 zob. opis przedmiotu w cyklu

- pokaz

- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład problemowy

- studium przypadku

Wykład ma na celu wprowadzenie studentów w problematykę architektury, wystrojów architekt. i malarskich oraz podstawowego wyposażenia wnętrz epoki średniowiecza w Europie Zachodniej oraz w Cesarstwie Bizantyńskim do XV stulecia. Omawia w układzie chronolog. najważniejsze zjawiska, osadzając je na tle zmiennych uwarunkowań historycznych, społecznych i kulturowych oraz podkreślając czynniki ideowe i funkcjonalne, decydujące o wyborze form architekt., technik budowlanych i zdobniczych, programów wizualnych. Uwzględnione są budowle o różnych funkcjach (municypalne, warowne, pałacowe i mieszkalne), przy czym szczególny nacisk położony jest na wiodąca w omawianej epoce architekturę sakralną: na formę zewnętrzną z jej kontekstami artystycznymi i ideowymi oraz na przestrzeń liturgiczną i jej zmieniająca się ikonosferę.

Niektóre zjawiska eksponowane są metodą case study – wykład skupia się na szczegółowym, kompleksowym omówieniu wybranych realizacji (studium przypadku).

TEMATY

1. Wprowadzenie do cywilizacji średniowiecza łacińskiego

i Bizancjum. Historia recepcji średniowiecza jako okresu ciemnego oraz fascynacji średniowieczem w okresie historyzmu XIX wieku. / Współczesny mediewalizm a wystroje wnętrz. / Ogólne cechy oraz periodyzacja sztuki wschodniej i łacińskiej. / Symbolika i funkcje przestrzeni sakralnej w średniowieczu. / Organizacja przestrzeni klasztoru łacińskiego i jej funkcje (od planu z Sankt-Gallen).

2. Sztuka plemion zachodnio- i wschodniogermańskich w V-VIII stuleciu. Problematyka historyczna „wieków ciemnych”. / Ornamentyka celtycka i germańska w sztukach plastycznych wczesnego średniowiecza. / Architektura Wizygotów, Ostrogotów, Longobardów.

3. PIERWSZY ZŁOTY WIEK BIZANCJUM. Model architektury justyniańskiej. Case study: Architektura a liturgia na przykładzie Hagia Sophia w Konstantynopolu. / Rawenna – architektura i programy ikonograficzne. Case study: San Vitale. DRUGI ZŁOTY WIEK B IZANCJUM – Renesans Macedoński

Podłoże historyczne, ikonoklazm, bizantyński humanizm. / Architektura a liturgia w okresie poikonoklastycznym. / Przestrzeń liturgiczna i nowe programy obrazowe wnętrz sakralnych. / Monastyr wschodni - Góra Athos

4. Renesans karoliński i sztuka ottońska

„Renesans karoliński” i „renesans Ottonów” jako zjawiska kulturowe. / Architektura karolińska i późnokarolińska – modus i funkcja na przykładzie wybranych realizacji sakralnych / Rola benedyktynów i problem Reichskloster. / Cechy i najważniejsze dzieła architektury ottońskiej, późnoottońskiej, wczesnopiastowskiej. / Case study: Akwizgran – architektura i wyposażenie palatium i kaplicy do XI w. / Case study: Hildesheim biskupa Bernwarda.

5. Romanizm - wprowadzenie

Ogólna charakterystyka sztuki romańskiej: architektura i rzeźba architektoniczna (definicja stylu). / Ogólna charakterystyka rzeźby architektonicznej, geneza kapitelu romańskiego, typy portali.

6. Romanizm - problemy ponadregionalne

Kościoły relikwiowe Francji i Hiszpanii i ich wystroje rzeźbiarskie / Kongregacja kluniacka i jej gałąź hirsaugijska w XI i XII wieku. / Case study: Cluny. / Rzeźba architektoniczna i wystroje kościołów burgundzkich w orbicie opactwa Cluny

7. Architektura Normandii i Anglii w XI–XII w.

Sakralne budownictwo Normandii w XI wieku. / Podbój Anglii przez Wilhelma Zdobywcę i jego konsekwencje artystyczne. / Ornamentyka. / Budownictwo warowne w Anglii (Norman Castle Keep) / Norman Style w architekturze sakralnej Anglii.

8. Wybrane typy regionalne budownictwa romańskiego we Francji: Owernia, Poitou i Charente, Prowansja

9. Romanizm w Italii. Geneza i charakterystyka odrębności regionalnej w architekturze oraz rzeźbie architektonicznej. / XI-wieczna architektura Lombardii. / Nowe typy architektury XII wieku. / Protorenesans w architekturze Toskanii.

12. Katedra gotycka jako fenomen ideowo-artystyczny

Katedra gotycka w świetle różnych interpretacji. / Cechy konstytutywne i źródła ideowe gotyku katedralnego. / Witraż – opus francigenum. / Periodyzacja stylu w architekturze. Case study: Opat Suger i przebudowa Saint-Denis.

13. Katedra gotycka jako konglomerat form

Case studies: Notre Dame w Paryżu, katedry Chartres, Reims, Amiens, Sainte-Chapelle w Paryżu.

14. Gotyk katedralny w Anglii (angielskie style w architekturze)

15. Architektura rezydencjonalna we Francji w XIV i XV wieku: Pałac papieski w Awinionie / Kapetyngowie i Valois – rezydencje królewskie oraz pałace i hotele książąt Fleur de Lys. / Zamek Karlstejn. / Zamek Runkelstein.

16. Kamienica mieszczańskie i ich wystroje w XIV i XV wieku na przykładzie Torunia.

BIZANCJUM:

Literatura podstawowa

 „ENCYKLOPEDIA KULTURY BIZANTYŃSKIEJ”, red. O. Jurewicz, Warszawa 2002.

 FALUDY A., „Malarstwo bizantyńskie”, Warszawa 1984.

 KRAUTHEIMER R., „Early Christian and Byzantine architecture”, Pelican History of Art 1965.

 POKORZYNA E., „Słownik terminologiczny wyposażenia świątyń obrządku wschodniego z przydatkiem ikon maryjnych”, Warszawa 2001 (Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. CIII).

 RÓŻYCKA BRYZEK A., „Symbolika bizantyńskiej architektury sakralnej”, [w:] „Losy cerkwi w Polsce po 1944 roku, Materiały Sesji Naukowej SHS”, red. A. Marek et. al., Rzeszów 1997, s. 63–88.

 STERN H., „Sztuka bizantyńska”, Warszawa 1975.

 TAFT R., „The Liturgy of the Great Church: An Initial Synthesis of Structure and Interpretation on the Eve of Iconoclasm”, Dumbarton Oaks Papers, 34/35 (1980/1981), s. 45–75 [dostęp: Jstor].

 TALBOT RICE D., „Art byzantine”, Paris–Bruxelles 1959.

 VELMANS T., „Byzanz. Fresken und Mosaike", Zürich-Düsseldorf 1999.

 WALTER C., „Sztuka i obrządek Kościoła Bizantyńskiego”, Warszawa 1992.

BIZANCJUM:

Literatura uzupełniająca

 COLLINS R., „Europa wczesnośredniowieczna 300–1000”, Warszawa 1996, s. 13–145.

 DELVOYE Charles, „Art byzantin”, Paris 1967.

 FARIOLI R., „Ravenna romana e bizantina”, Ravenna 1977.

 HAUSSIG H.-W., „Historia kultury bizantyńskiej”, Warszawa 1980.

 MANGO C., „Architettura Bizantina”, Milano 1974.

 PROKOPIUSZ Z CEZAREI, „O budowlach”, opr. Piotr Ł. Grotowski, Warszawa 2006.

 „The Glory of Byzantium: art and culture of the Middle Byzantine Era A. D. 843-1261”, KATALOG WYSTAWY, ed. EVANS C. H, WIXOM W.D, New York 1997.

ŚREDNIOWIECZE ZACHODNIE:

Literatura obowiązkowa

 „Mittelalterlicher Backsteinbau in Europa. Zur Frage nach der Herkunft der Backsteintechnik“, Hg. B. PERLICH, Petersberg 2007.

 DEMUS O., HIRMER M., „Romanische Wandmalerei“, München 1968.

 GĄSIOROWSKI E., „Ratusz Staromiejski w Toruniu”, Toruń 2004.

 JÓŹWIAK S., TRUPINDA J., „Organizacja życia na zamku krzyżackim w Malborku w czasach wielkich mistrzów (1309-1457)”, Malbork 2007.

 „Karl IV. Kaiser von Gottes Gnaden. Kunst und Repräsentation des Hauses Luxemburg 1310–1437“, katalog wystawy: Praha (Správa Pražského hradu), Hg. J. Fajt et al., München – Berlin 2006.

 PANOFSKY E., „Architektura gotycka i scholastyka”, + „Suger, opat St-Denis”, [w:] tegoż, „Studia z historii sztuki”, Warszawa 1971, s. 33–65, s. 66–94.

 „Paris 1400. Les arts sous Charles VI”, katalog wystawy: Paris (Louvre), com. E. TABURET-DELAHAYE, Paris 2004.

 SAUERLÄNDER W., „Rzeźba średniowieczna”, Warszawa 1978.

 SIMSON O., „Katedra gotycka. Jej narodziny i znaczenie”, Warszawa 1989.

 SKUBISZEWSKI P., „Sztuka Europy łacińskiej od VI do IX wieku”, Lublin 2001.

 SUCKALE R., KIMPEL D., „Die gotische Architektur in Frankreich 1130–1270“, München 1985.

 STALLEY R. A., „Early medieval architecture“, (Oxford History of Art), Oxford 2007.

 „Sztuka romańska: architektura, rzeźba, malarstwo”, red. R. TOMAN, Köln 2000.

 ŚWIECHOWSKI Z. et al., „Sztuka romańska”, Warszawa 1976.

 ZARNECKI J., „Sztuka romańska”, Kraków 2005.

 ZIEMBA A., „Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500”, t.1, „Sztuka dworu burgundzkiego oraz miast niderlandzkich”, Warszawa 2008.

ŚREDNIOWIECZE ZACHODNIE:

Literatura uzupełniająca

 „Bernward von Hildesheim und die Zeitalter der Ottonen", katalog wystawy: Hildesheim (Dom- und Diözesanmuseum Hildesheim, Roemer und Pelizaeus-Mus.), hg. M. BRANDT und A. EGGEBRECHT, Hildesheim 1993.

 BONY J., „French gothic architecture of the 12th and 13th centuries”, Berkeley 1983.

 CANNON J., „Religious poverty, visual riches. Art in the Dominican churches of Central Italy in the thirteenth and fourteenth centuries”, New Haven – London 2013.

 COLDSTREAM N, „Medieval architecture”, (Oxford History of Art), Oxford 2007.

 DĘBICKI J., „Zachodni portal katedry świętego Łazarza w Autun: studium z historii sztuki i historii idei”, Kraków 2002.

 „Die Parler und der Schöne Stil 1350-1400. Europäische Kunst unter den Luxemburgern“, katalog wystawy: Köln, Schnütgen-Museum, Hg. A. LEGNER, Bd.1-4: Köln 1978; Resultatsband: Köln 1980.

 DOMASŁOWSKI J., „Uwagi o programach ideowych i systemach dekoracyjnych gotyckich malowideł ściennych w budowlach świeckich na terenie Prus Krzyżackich i Królewskich”, [w:] „Sztuka Pobrzeża Bałtyku”, red. H. Fruba, Warszawa 1978, s. 143–165.

 DUBY G., „Czasy katedr: sztuka i społeczeństwo 980–1420”, Warszawa 2006.

 ECO U., „Sztuka i piękno w średniowieczu”, Kraków 1994.

 „Gotická nástěnná malba v zemích esach”, t. I: 1300–1350, red. J. PEŠINA, Praha 1958.

 GÓREWICZ I., „Vendel and dark age ornamental design”, Szczecin 2014.

 HUBERT J., PORCHER J., VOLBACH W. F., „L’ Empire carolingien”, Paris 1968

 „Kloster Lorsch. Vom Reichskloster Karls des Großen zum Weltkulturerbe der Menschheit”, hg. vom Hessischen Landesmuseum Darmstadt und der Verwaltung der Staatlichen Schlösser und Gärten Hessen, Petersberg 2011.

 KURMANN-SCHWARZ B., KURMANN P., „Chartres: die Kathedrale“, Yonne 2001.

 „L’art au temps des rois maudits. Philippe le Bel et ses fils 1285–1328”, katalog wystawy: Paris (Louvre), com. D. Gaborit-Chopin, ed. A. de Margerie, Paris 1998.

 LE GOFF J., „Kultura średniowiecznej Europy”, Warszawa 1970

 „PROPYLÄEN KUNSTGESCHICHTE“, Band 3–7.

 REICHE J., „Architektur und Bauplastik in Burgund um 1100: die Kirchen von Goudon und Mont-Saint-Vincent“, Petersberg 2002.

 ROOJEN P. van, „Gothic patterns“, Amsterdam 2006.

 SCHÜTZ B., „Grosse Kathedralen des Mittelalters“, München 2002.

 STRZELCZYK J., „Iroszkoci w kulturze średniowiecznej Europy”, Poznań 2008.

 „Sztuka gotyku. Architektura, rzeźba, malarstwo”, red. R. TOMAN, Köln 2000.

 TORBUS T., „Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach”, Gdańsk 2014.

 „Wielki Refektarz na Zamku Średnim w Malborku. Dzieje – wystrój – konserwacja”, red. J. TRUPINDA, Malbork 2010, s. 41–80.

Przedmiot kończy się egzaminem pisemnym.

Wymagania egzaminacyjne:

(K_K01)

1. Rozpoznawanie dzieł na slajdach, wraz z datowaniem do ćwierćwiecza [obowiązuje znajomość dzieł, omawianych na wykładach] (K_U01; K_U04; K_U05).

2. Objaśnianie terminologii dot. sztuki i kultury średniowiecza i Bizancjum [definicje należy opracować samodzielnie, wg wykładów oraz podanych opracowań słownikowo-encyklopedycznych] (K_W02; K_U01).

3. Rozwinięcie podanego zagadnienia o tematyce ogólnej – ogniskującego na zależności architektury, wystroju, dekoracji i funkcji przestrzeni – obejmującego zakres treści kształcenia wykładu i podstawowej literatury przedmiotu (K_W03; K_W04, K_W05; K_U01; K_U02; K_U06).

Aby uzyskać zaliczenie, należy napisać pozytywnie WSZYSTKIE trzy częsci egzaminu (powyżej progu 50%).

_________________________________________________________

nie dotyczy