Wybrane problemy konserwacji zabytków

Student przed przystąpieniem do zajęć jest zobowiązany do posiadania wiedzy

z zakresu podstaw technologii materiałów oraz metod konserwacji zabytków zdobytej na zajęciach odbywających się w toku studiów w latach wcześniejszych. Wymagane jest pozytywne zaliczenie przedmiotów w poprzednich semestrach studiów (I - IX) na kierunku Konserwacja Restauracja Dzieł Sztuki, specjalności Konserwacja-Restauracja Papieru i skóry.

przedmiot obligatoryjny

CAŁKOWITY NAKŁAD PRACY

1. Godziny realizowane z udziałem nauczycieli: godziny kontaktowe: 30 godz. (1 punkt ECTS)

2. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta, potrzebny do pomyślnego zaliczenia przedmiotu, bieżące przyswajanie i powtarzanie materiału z zajęć: 45 godz. (1,5 pkt. ECTS)

3. Czas wymagany do przygotowania się i do uczestnictwa w procesie oceniania: 45 godz. (1,5 pkt. ECTS)

Łącznie 120 godzin (4 pkt. ECTS)

W1: Posiada specjalistyczną wiedzę w zakresie materiałoznawstwa substancji zabytkowej kurdybanów, kolorowych fotografii, oleodruków, planów architektonicznych, papierów transparentnych oraz współczesnych i historycznych insektycydów i materiałów konserwatorskich (m.in. Guma Gellan) (K_W05).

W2: Ma szczegółową wiedzę teoretyczną i praktyczną z metodyki działań konserwatorskich w zakresie konserwacji-restauracji zabytkowych kurdybanów, kolorowych fotografii, oleodruków, a także innych zabytków na podłożu papierowym z mediami wrażliwymi na działanie wody (K_W03).

W3: Zna mechanizmy oddziaływania fizycznych, chemicznych i biologicznych czynników środowiskowych na materię dzieł sztuki i zabytków na podłożu papierowym i skórze podczas przechowywania i ekspozycji (K_W04)

U1: Potrafi określić zasady profilaktyki i minimalizacji niszczącego działania fizyko-chemicznych czynników na materię dzieł sztuki i zabytków na podłożu papierowym, skórze i materiałach towarzyszących (K_U04).

U2: Potrafi określić zasady profilaktyki i minimalizacji niszczącego działania fizyko-chemicznych czynników na podłoża papierowe i skórę, podczas przechowywania i eksponowania (K_U06).

U3: Rozpoznaje rodzaje materiałów tworzących obiekty zabytkowe na podłożu papierowym, skórze i materiałach towarzyszących na podstawie charakterystycznych cech wyglądu (K_U10).

U4: Potrafi wykorzystać specjalistyczną wiedzę technologiczną o materiałach / substancjach przy pracach z obiektami zabytkowymi na podłożu papierowym, skórze i materiałach towarzyszących (K_U13).

U4: Umie przeprowadzić rozpoznanie stanu zachowania zabytku na podłożu papierowym i skórze, określić przyczyny zniszczeń i sformułować program prac badawczych oraz konserwatorskich i restauratorskich (K_U01).

K1: Ma potrzebę dalszego kształcenia, pogłębiania wiedzy i umiejętności oraz potrzebę włączenia specjalistów z innych dziedzin do rozwiązywania złożonych zagadnień konserwatorskich (K_K05)

K2: Ma świadomość znaczenia różnych wartości obiektów zabytkowych na podłożu papierowym, skórze i materiałach towarzyszących, ich nieodtwarzalności i obowiązku ich respektowania w procesie konserwacji i restauracji (K_K01)

K3: Ma świadomość i rozumie aspekty i skutki działań konserwatorskich-restauratorskich na obiekty na podłożu papierowym, skórze i materiałach towarzyszących – ich wpływ na dzieło sztuki lub zabytek oraz świadomość związanej z tym odpowiedzialności za podejmowane decyzje (K_K03).

Metody dydaktyczne:

- wykład konwersatoryjny z prezentacją multimedialną

- pokaz

- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład problemowy

Wykłady prowadzone są przez specjalistów zajmujących się różnymi grupami obiektów o specyficznej budowie technologicznej, wykonanych na różnych podłożach. Przedmiot ma na celu przekazanie wiedzy, która stanowi kontynuację i pogłębienie zagadnień omawianych na III roku studiów. Przekazywana wiedza z zakresu budowy technologicznej obiektów oraz ich badań i konserwacji-restauracji jest niezwykle istotna, ponieważ zabytki należące do tej grupy często stają się obiektem badań naukowych, tematami prac dyplomowych, a także pojawiają się w praktyce zawodowej.

Zajęcia odbywają się w semestrze letnim na V roku studiów.

Opis przedmiotu:

Wykład prowadzony jest przez specjalistów z różnych dziedzin, zajmujących się obiektami o specyficznej budowie technologicznej, wykonanymi na rozmaitych podłożach. Przedmiot rozwija zagadnienia poruszone na III roku studiów, stanowiąc ich kontynuację i pogłębienie. Jego celem jest przekazanie wiedzy teoretycznej i praktycznej z zakresu budowy technologicznej obiektów zabytkowych oraz ich badań i konserwacji-restauracji, co jest kluczowe zarówno w pracy badawczej, jak i zawodowej.

Tematyka zajęć obejmuje m.in. analizę technologii i metod ochrony takich obiektów jak: kurdybany, fotografie barwne, projekty architektoniczne, czy oleodruki. Wykłady dotyczą również współczesnych wyzwań konserwatorskich, takich jak wykorzystanie insektycydów w ochronie zabytków, zabezpieczanie obiektów historycznych podczas przechowywania i eksponowania, jak i zastosowanie sztywnych żeli w konserwacji-restauracji.

Przekazywana wiedza odgrywa istotną rolę, ponieważ zabytki omawiane w ramach przedmiotu często stają się przedmiotem badań naukowych, tematami prac dyplomowych, a także wyzwaniami zawodowymi związanymi z konserwacją i restauracją.

W niniejszej części przedstawiono zagadnienia prezentowane przez poszczególnych specjalistów.

Tomasz Kozielec (4 godz.):

1) Historia, technika wykonania i konserwacja fotografii barwnej na podłożu papierowym

Joanna Karbowska-Berent (2 godz.):

1) Insektycydy w ochronie zabytków - przegląd i zagrożenia

Jolanta Czuczko (8 godz.):

1) Podstawy typologicznej i archeometrycznej analizy papieru zabytkowego

2) Konserwacja-restauracja obiektów papierowych wrażliwych na działanie wody

3) Przykłady praktycznego wykorzystania żelu Gellan w zabiegach konserwatorskich-restauratorskich

Dorota Jutrzenka Supryn (8 godz.):

1. Kurdybany - zagadnienia technologiczne 2h

2. Kurdybany - zagadnienia dotyczące specyfiki zniszczeń 2h

3. Kurdybany - zagadnienia dotyczące metodyki konserwacji-restauracji 2h

Agnieszka Zięba (2 godz.):

1) Sposoby zabezpieczenia obiektów zabytkowych i historycznych w trakcie

ich przechowywania oraz eksponowania

Karolina Komsta-Sławińska (6 godz.):

1) Projekty architektoniczne. Przegląd technik reprodukcyjnych. Zagadnienia konserwatorskie-restauratorskie.

2) Metody wykonania oraz problematyka konserwatorska-restauratorska obiektów na kalkach.

3) Oleodruki: historia, techniki wykonania, analiza zniszczeń, zagadnienia konserwatorskie-restauratorskie.

Literatura polecana, wybrane fragmenty

(Joanna Karbowska-Berent)

1. Grenda-Kurmanow M., 2019. Przegląd środków biobójczych używanych prewencyjnie i interwencyjnie wobec obiektów zabytkowych na przykładzie zbiorów zielnikowych, Notes Konserwatorski 21, 79-120.

2. Tello H., Unger A., Gockel F., Jelen E., Decontamination of ethnological objects with supercritical carbon dioxide. ICOM Committee for Conservation, The Hague, 2005, 110-119.

3. M. Urban-Dąbek, Baraki byłego obozu zagłady Auschwitz II - Birkenau zlokalizowane na odcinku BII - poszukiwanie rozwiązań konserwatorskich pozwalających zatrzymać proces korozji chemicznej drewna, praca doktorska pod kierunkiem prof. Grażyny Korpal, ASP Kraków, 2022.

(Jolanta Czuczko):

Banik G., Paper and Water. A Guide for Conservators. red. G. Banik, I. Brückle, 
Amsterdam, Boston, Heidelberg, London, New York, 2011. 


Botti L., Corazza A., Iannuccelli S., Placido M., Residori L., Ruggiero D., Tireni L., 
Evaluation of Cleaning and Chemical Stabilization of Paper Treated with a Rigid 
Hydrogel of Gellan gum by Means of Chemical and Physical Analysis., Lizbona, 2011. 


Casoli A., Cremonesi P., Isca C., Groppetti R., Pini S., Senin N., Evaluation of the effect 
of cleaning on the morphological properties of ancient paper surface, „Cellulose”, 
vol. 20/3, Dordrecht, 2013 


Casoli A., Isca C., De Iasio S., Botti L., Iannuccelli S., Residori L., Ruggiero D., Sotgiu 
S. Analytical evaluation, by GC/MS, of gelatine removal from ancient papersinduced by wet cleaning: A comparison between immersion treatmentand application of rigid Gellan gum gel, „Microchemical Journal”, vol. 117, Elsevier Manson, 2014. 


Iannuccelli S., Sotgiu S., Wet Treatments of Works of Art on Paper with Rigid Gellan 
Gels [w:] “The Book and Paper Group Annual 29”, Provo, 2010. 


Isca C., The Use Of Polysaccharide Rigid Gelsin Cleaning Treatments. Multi analytical approach for the study of their performance, effectiveness and interference with paperartworks, Universita’ Degli Studi di Parma, 2014.

Mazzuca C., Micheli L., Carbone M., Basoli F., Cervelli E. , Iannuccelli S., Sotgiu S., Palleschi A., Gellan hydrogel as a Powerful Tool in paper Cleaning Pocess: A Detailed 
Study, „ Colloid and Interface Science”, vol. 416, Elsevier Masson, 2014. 


Mazzuca C., Micheli L., Cervelli , Basoli, Cencetti C., Coviello T., Iannuccelli S., Palleschi A., Cleaning of Paper Artworks: Development of an Efficient Gel-Based Material Able to Remove Starch Paste, „Applied Materials and Interfaces ”, Vol.6, 
Waszyngton, 2014. 


Mazzuca C., Micheli L., Cervelli E., Basoli F., Cencetti C., Coviello T., Iannuccelli S., 
Sotgiu S., Palleschi A., Cleaning of Paper Artworks: Development of an Efficient Gel- Based Material Able to Remove Starch Paste[w:]”ACS Applied Materials and Interfaces 2014”, vol.6, s. 16519 - 16528. 


Möller L., Cleaning of Watercolor Drawings. A study of the use of Gellan gum gel on water sensitive media, Göteborg, 2014.


Wolbers R., The Use of Gels in Aqueous Conservation of Paper, Londyn, 2013, https://www.youtube.com/watch?v=mu7_nS- zF1c

(Karolina Komsta-Sławińska):

The History and Identification of Photo-Reproductive Processes Used for Architectural Drawings Prior to 1930;

Czuczko J., Komsta-Sławińska K., Oleodruki w teorii i praktyce konserwatorskiej. Cz. 1: Korelacje budowy technicznej, funkcji oraz specyfiki zaistniałych zniszczeń, Technologia i badania konserwatorskie dzieł sztuki. Konserwacja: nauka i sztuka T.3, red. Olszewska-Świetlik Justyna, 2023, Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, s. 286-316, ISBN 978-83-231-5150-0.

S.A. Yates, The conservation of nineteenth – century tracing paper, „The Paper Conservator”, nr 8, 1984.

H. Homburger, B. Korbel, Architectural Drawings on Transparent Paper: Modifications of Conservation Treatments, „The Book and Paper Group Annual”, nr 18, 1999.

S. Page, Conservation of Nineteenth-Century Tracing Paper: A Quick Practical Approach, „The Book and Paper Group Annual”, nr 18, 1999nr 16, 1997.

H. Wilson, A decision framework for the preservation of transparent papers, Journal of the Institute of Conservation, nr 38, 2015.

J. Karolewska, Projekty na kalkach autorstwa Stanisława Witkiewicza i Jana Koszczyc Witkiewicza, dokumentacja prac konserwatorskich-restauratorskich, pod kierunkiem M. Wojtczak, Toruń 2011, maszynopis, Archiwum KKRPS.

(Tomasz Kozielec):

Andrzej Kotecki, "Fotografia barwna. Poradnik zawodowy", Wyd. HWiU Libra, Warszawa 1982.

Literatura (Dorota Jutrzenka-Supryn):

Problematyka konserwacji kurdybanów:

A. Bender, Złocone kurdybany we wnętrzach sakralnych i świeckich w Polsce, Zeszyty Społeczne 2004 nr 12. 177 -184

A. Bender, Złocone kurdybany w Polsce, Lublin 1992 r.

R. Moroz, Kurdybany. Porównanwcza charakterystyka spękań warstw malarskich i ich problemy konserwatorskie, rozprawa doktorska, maszynopis, Toruń 2004 r.

Schulze A., Goldleder zwischen 1500 und 1800 - Herstellung und Erhaltung,rozprawa doktorska wersja elektroniczna, Drezno 2010 r.

Sieradzka – Malec O. Wacław Szymborski. Pierwszy Konserwator Dzieł Sztuki w Zamku na Wawelu, Studia Waweliana t. XVI, 2015 s. 187 – 209.

Koldeweij E., Het Gouden Leer, Monumenten en Landschappen 11/6, Bruksela 1992 r. s. 8 – 32.

E. Koldeweij, The Marketing of Gilt Leather in Seventeenth-century Holland w: Print Quarterly t. 13, nr. 2, 1996 r., s. 146 -148

H. Rosa, Monika Bogacz-Walska, Konserwacja kurdybanów w krakowskim warsztacie Wacława Szymborskiego, Ochrona Zabytków 49/2 (193), 187-193, 1996.

H. Rosa, Przyczyny zniszczeń skór kurdybanowych, cz. I, [w:] Naukowe podstawy ochrony i konserwacji dzieł sztuki oraz zabytków kultury materialnej, Toruń 1993.

H. Rosa, Przyczyny zniszczeń skór kurdybanowych, cz. II, [w:] Naukowe podstawy ochrony i konserwacji dzieł sztuki oraz zabytków kultury materialnej, Toruń 1993.

Dokumentacje konserwatorskie z zasobów KKRPS.

(Agnieszka Zięba):

Michelles Facinistephanielussier, Big Paper, Big Problems: Rigid Support Options for the Mounting andDisplay of Large Format Works on Paper,The Book and Paper Group Annual 22 (2003).

Iwona Stachurek , Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w

Katowicach, Problemy z biodegradacją tworzyw sztucznych, Zeszyty

Naukowe Wyższej Szkoły zarządzania ochroną pracy w Katowicach, R

1(8)/2012, s. 74-108/Mattingworks on paper /Canadian ConservationInstitute11/5 1997.

Praca zbiorowa, Ochrona Zbiorów, Zasady postępowania z obiektami

na podłożu papierowym, , seria wydawnicza Narodowego Instytutu

Muzealnictwa, i Ochrony Zbiorów oraz Muzeum Narodowego w Krakowie,

zeszyt 01/2012.

Studenta obowiązuje znajomość wiadomości podanych na wykładach oraz znajomość wybranej literatury przedmiotu, oceniana jest wiedza z zakresu terminologii, czynników niszczących oraz zasad konserwacji-restauracji omawianych obiektów.

Egzamin pisemny w formie testu z pytaniami (otwartymi i zamkniętymi): W1-3; U1, U3, K1;

klasyfikacja ocen:

ndst – 0-5,5 pkt (<50%)

dst- 6-7 pkt (>50%)

dst plus- 7,5-8,5 pkt (>62%)

db- 9-10 pkt (>75%)

db plus- 10,5-11,5 pkt (>87%)

bdb- 12pkt (100%)

nie dotyczy