Filozofia nauki

Brak.

Całkowity nakład pracy wynosi:

- godziny realizowane z udziałem nauczycielki: 30 h/1 punkt ECTS

- praca indywidualna studenta: lektury do egzaminu: 55 h/2 punkty ECTS

- przygotowanie się do egzaminu: 55 h/2 punkty ECTS

Razem: 140 h/5 punktów ECTS

Efekty kształcenia – wiedza:

• student/studentka ma wiedzę w zakresie aktualnie dyskutowanych w literaturze kierunkowej problemów z obszaru filozofii nauki, metodologii nauk i współczesnych badań praktyki laboratoryjnej, K_W02,

• student/studentka ma gruntowną znajomość pojęć, tez, metod badawczych i wybranych strategii argumentacyjnych filozofii nauki, K_W15.

Efekty kształcenia – umiejętności:

• student/studentka twórczo wykorzystuje wiedzę z dyscypliny filozofii nauki w formułowaniu hipotez i konstruowaniu krytycznych argumentacji, K_U05, K_U10, K_U13.

Efekty kształcenia – kompetencje społeczne:

• student/studentka posiada świadomość cywilizacyjnego znaczenia i podstaw wiarygodności ekspertyz naukowych, a także potencjalnych zagrożeń, które wynikają z rozwoju nauki i techniki, potrafi zidentyfikować i próbuje rozstrzygać związane z tym dylematy, K_K03.

Wykład:

Wykład problemowy, informacyjny.

Ćwiczenia:

Metoda ćwiczeniowa, giełda pomysłów.

Jeżeli zajdzie taka potrzeba, do 20% zajęć może być prowadzona w trybie synchronicznym online za pośrednictwem programu Microsoft Teams.

- pokaz

- wykład konwersatoryjny
- wykład problemowy

- ćwiczeniowa
- giełda pomysłów
- seminaryjna

Celem zajęć jest filozoficzna dyskusja wybranych zagadnień z obszaru współczesnej filozofii nauki, metodologii nauki oraz socjologii wiedzy naukowej.

Treści wykładu:

Filozofia nauki: status i charakterystyka dyscypliny. Kryteria podziału dyscyplin naukowych: nauki formalne, nauki empiryczne (ang. science), nauki humanistyczne. Wyjaśnianie w naukach ścisłych oraz rozumienie i interpretacja w naukach humanistycznych.

Uwarunkowania sukcesu praktycznego nauki a powstanie laboratoriów. Ideały obiektywizacji wiedzy a intersubiektywność i powtarzalność eksperymentu. Cechy laboratorium. Zasługi Roberta Boyle’a dla nauki. Rola maszyn w nauce (pomiar).

Główne kategorie metodologii nauki: eksperyment, obserwacja, indukcja, dedukcja. Czym są teorie i prawa nauki? Co to jest metoda (łac. methodos)? Stanowisko Kartezjusza. Czym jest metodologia?

Epistemologiczne uprzywilejowanie wiedzy naukowej, „komplementy prawione nauce”. Światopogląd, wiedza potoczna a wiedza naukowa. Kryterium demarkacji w filozofii nauki. Reprezentacjonizm a instrumentalizm w filozofii nauki. Teoriocentryzm a ujęcia skoncentrowane na praktyce laboratoryjnej. Kontrowersje naukowe i status wiedzy eksperckiej w społeczeństwie ryzyka.

Problem indukcji (David Hume, Bertrandt Russell). Probabilizm oraz jego krytyka.

Zależność obserwacji od teorii (od kontekstu, oczekiwań, tła). Na czym polega uteoretyzowanie obserwacji i pomiaru? Gestaltyzm (psychologia postaci) i mechanizm gestalt switch. Dlaczego instrumenty pomiarowe to zmaterializowane teorie?

Neopozytywizm/logiczny empiryzm. Wpływ idei atomizmu logicznego. Zasada weryfikacji i kryterium weryfikowalności Koła Wiedeńskiego. Logiczna poprawność i empiryczna sprawdzalność. Spór o zdania protokolarne. Wykluczenie metafizyki. Krytyka neopozytywizmu.

Falsyfikacjonizm Karla R. Poppera. Zasada falsyfikacji, potencjalny falsyfikator, baza empiryczna, treść empiryczna teorii, asymetria między prawdą i fałszem, koroboracja. Krytyczny racjonalizm Poppera. Rola wiedzy towarzyszącej (ang. background knowledge) w nauce. Dlaczego baza nauki wedle Poppera to „grząskie bagno”? Fallibilizm.

Ograniczenia falsyfikacjonizmu: niezgodność historyczna, niemożność zlokalizowania falsyfikowanego elementu. Teza Duhema-Quine’a (holizm w filozofii nauki). Konsekwencje tezy Duhema-Quine’a dla namysłu nad statusem wiedzy naukowej.

Style myślowe Ludwika Flecka. Nauka jako zjawisko kulturowe (a nie system zdań). Pojęcie kolektywu myślowego. Wpływ gestaltyzmu na koncepcję Flecka. Krytyka idei bezzałożeniowej obserwacji. Styl myślowy i harmonia złudzeń, przymus myślowy, socjalizacja do kolektywu, redefinicja pojęcia prawdy i rzeczywistości. Dlaczego Wassermann to „chorąży odkrycia naukowego” a nie jego twórca? Rola przyziemnych czynności manualnych w mikrobiologii. Historia kiły (syfilisu), waga historii nauki dla badań naukowych. Praidee, ideowidzenie w historii nauki. Asocjacje (elementy) czynne i bierne w nauce.

Rewolucje naukowe według Thomasa Kuhna. Pojęcie paradygmatu, nauki normalnej. Narastanie anomalii. Rozwiązywanie łamigłówek. Socjalizacja do paradygmatu. Niewspółmierność między paradygmatami.

Mocny program socjologii wiedzy szkoły edynburskiej. Przedstawiciele mocnego programu, cztery zasady metodologiczne badań nad nauką. Na czym polega problem posługiwania się regułą? Rozwiązanie Ludwiga Wittgensteina. Rozwiązanie Davida Bloora – matematyka i logika jako instytucje społeczne. Rola kategoryzacji w procesie poznania. Model poznania szkoły edynburskiej.

.......................................................

Treści ćwiczeń zostaną podane przez Prowadzącego.

Bińczyk, Ewa. 2010. (Post)konstruktywizm na temat technonauki. „Zagadnienia Naukoznawstwa” 2: 231-251.

Bińczyk, Ewa. 2010a. Uwarunkowania sukcesu praktycznego nauki a problem reprezentacji. „Annales Universitatis Mariae Curie-Słodowska”, Vol. XXXV, z. 2: 15-29.

Bińczyk, Ewa. 2010b. Praktyka, laboratorium, czynniki pozaludzkie. Najnowsze modele technonauki oraz wybrane tezy Ludwika Flecka. „Przegląd Filozoficzny” 2: 9-26.

Bińczyk, Ewa. 2010c. Szkoła Edynburska – odczytanie po czterdziestu latach. Przesądzenia filozoficzne a metodologia badań nad nauką. „Studia Philosophica Wratislaviensia”, vol. V, 1: 27-47.

Bińczyk, Ewa. 2011. „Ucieleśnione” i „rozproszone” poznanie a obraz praktyk naukowych. W: Stanisław Butryn, Małgorzata Czarnocka, Włodzimierz Ługowski, Anna Michalska (red.). Nauka w filozofii. Oblicza obecności. Seria Archai. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 119-137.

Bińczyk, Ewa. 2012. Technonauka w społeczeństwie ryzyka. Filozofia wobec niepożądanych następstw praktycznego sukcesu nauki. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Bińczyk, Ewa. 2012a. Praktyka laboratoryjna i warunki jej stabilności. Wokół stanowisk Pawła Zeidlera oraz Iana Hackinga. „Zagadnienia Naukoznawstwa” 3: 163-183.

Bińczyk, Ewa. 2013. Świadectwo i autorytet. W: Renata Ziemińska (red.). Przewodnik po epistemologii. Kraków: Wydawnictwo WAM, 311-339.

Bińczyk, Ewa, Aleksandra Derra (red.). 2014. Studia nad nauką oraz technologią. Wybór tekstów. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Bińczyk, Ewa, Aleksandra Derra, Janusz Grygieńć (red.). 2015. Horyzonty konstruktywizmu. Inspiracje, perspektywy, przyszłość. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.

Bińczyk, Ewa. 2017. Doktor Golem? Badania kontrowersji (w nurcie STS) wobec statusu nauk medycznych, wybranych jednostek chorobowych i zmieniającej się roli eksperta. „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 1 (46): 285-306.

Bińczyk, Ewa. 2018. Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Bloor, David. 1993. Wittgenstein i Mannheim o socjologii matematyki. W: Barnes, Barry i David Bloor (wyb.). Mocny program socjologii wiedzy. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, przeł. Ziemowit Jankiewicz, Józef Niżnik, Waleria Szydłowska, Michał Tempczyk, 38-64.

Buczyńska-Garewicz, Hanna. 1993. Koło Wiedeńskie. Toruń: Wydawnictwo Comer.

Chalmers, Alan. 1997. Czym jest to, co zwiemy nauką? Wrocław: Wydawnictwo Siedmioróg, przeł. Adam Chmielewski.

Chmielewska-Banaszak, Danuta. 2000. Wiedza milcząco przyjmowana. W: Sady, Wojciech. Fleck. O społecznej naturze poznania. Warszawa: Prószyński i S-ka, 122-126.

Chmielewski, Adam. 2003. Filozofia Poppera. Analiza krytyczna, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Collins, Harry M., Trevor Pinch. 1998. Golem, czyli co trzeba wiedzieć o nauce. Warszawa: Wydawnictwo CiS, przeł. Anna Tanalska-Dulęba.

Collins, Harry M. 2014. Luka w samym sercu medycyny: efekt placebo, przeł. Ewa Bińczyk. W: Studia nad nauką oraz technologią. Wybór tekstów, Ewa Bińczyk, Aleksandra Derra (red.). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 335-354.

Collins, Harry M. 2018. Czy wszyscy jesteśmy ekspertami? Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, przeł. Ewa Bińczyk, Janusz Grygieńć.

Derra, Aleksandra. 2010. Czy racjonalność może być męska? O języku nauki z perspektywy feministycznej. „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska”, Vol. XXXV, z. 2: 169-194.

Derra, Aleksandra. 2010a. Kobiety jako czynnik przemilczany. Epistemologiczne uwikłanie medycznego zjawiska anoreksji. „Przegląd Filozoficzny” 2: 27-44.

Duhem, Pierre. 1991. Teoria fizyczna a doświadczenie. Problem experimentum crucis. W: Szlachcic, Krzysztof (wyb.). Pierre Duhema filozofia nauki. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, przeł. Monika Sakowska, 103-111.

*Edmonds, David i John Eidinow. 2002. Pogrzebacz Wittgensteina. Opowieść o dziesięciominutowym sporze między dwoma wielkimi filozofami. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, przeł. Lech Niedzielski.

*Feyerabend, Paul. 1996. Zabijanie czasu. Kraków: Znak, przeł. Tomasz Biedroń.

Feyerabend, Paul. 1996a. Przeciw metodzie. Wrocław: Siedmioróg, przeł. Stefan Wiertlewski, red. naukowa Krystyna Zamiara.

Fleck, Ludwik. 1986. Powstanie i rozwój faktu naukowego. Wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.

Fleck, Ludwik. 2006. Psychosocjologia poznania naukowego. Powstanie i rozwój faktu naukowego oraz inne pisma z filozofii poznania. Zdzisław Cackowski, Stefan Symotiuk (red.). Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Grabowski, Marian. 2000. Elementy filozofii nauki. Toruń: Wydawnictwo UMK, wyd. drugie.

Grobler, Adam. 2006. Metodologia nauk. Kraków: Wydawnictwo Aureus, Wydawnictwo Znak.

Hacking, Ian. 1992. Czy widzimy przez mikroskop? W: Danuta Sobczyńska, Paweł Zeidler. Nowy eksperymentalizm – teoretycyzm – reprezentacja. Poznań: Wydawnictwo Naukowe IF UAM, przeł. Elżbieta Pakszys, 31-55.

Hacking, Ian. 2015. Społeczna konstrukcja czego? Przeł. Ewa Bińczyk. W: Ewa Bińczyk, Aleksandra Derra, Janusz Grygieńć (red.). Horyzonty konstruktywizmu. Inspiracje, perspektywy, przyszłość. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 11-56.

Haraway, Donna J. 2008. Zwierzęta laboratoryjne i ich ludzie, przeł. Adam Ostolski. „Krytyka Polityczna” 15: 102-116.

Heller, Michał. 2009. Filozofia nauki. Wprowadzenie. Kraków: Wydawnictwo Petrus.

*Horgan, John. 1999. Koniec nauki czyli o granicach wiedzy u schyłku ery naukowej. Warszawa: Prószyński i S-ka, przeł. Michał Tempczyk.

Kuhn, Thomas. 2001. Struktura rewolucji naukowych. Warszawa: Fundacja Aletheia, przeł. Helena Ostromęcka.

Latour, Bruno. 2013. Nadzieja Pandory. Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, tłum. różni, red. Krzysztof Abriszewski.

Latour, Bruno. 2014. Dajcie mi laboratorium a poruszę świat, przeł. Krzysztof Abriszewski, Łukasz Afeltowicz. W: Ewa Bińczyk, Aleksandra Derra (red.). Studia nad nauką oraz technologią. Wybór tekstów. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 139-178.

Losee, John. 2001. Wprowadzenie do filozofii nauki. Warszawa: Prószyński i S-ka.

*Popper, Karl R. 1997. Nieustanne poszukiwania. Autobiografia intelektualna. Znak: Kraków, przeł. Adam Chmielewski.

Quine, Willard Van Orman. 1998. Trzy niezdeterminowania. W: Stanosz, Barbara (red.). Filozofia języka. Warszawa: Aletheia, 121-139.

Russo, Lucio. 2005. Zapomniana rewolucja. Grecka myśl naukowa a nauka nowoczesna. Kraków: Universitas, przeł. Ireneusz Kania, szczególnie rozdział 6, Hellenistyczna metoda naukowa, 186-222.

Sady, Wojciech. 2000. Spór o racjonalność naukową. Od Poincarégo do Laudana. Wrocław: Wydawnictwo FNP.

Sady, Wojciech. 2000a. Fleck. O społecznej naturze myślenia. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Sady, Wojciech. 2004. Dlaczego odkrycie promieni X przez Roentgena było naukowe? „Przegląd Filozoficzny” 3: 7-20.

Sady, Wojciech. 2020. Wykłady z filozofii nauki, Copernicus College, https://www.copernicuscollege.pl/kursy/filozofia-nauki, dostęp 24.02.2020.

Sady, Wojciech. 2020a. Wstęp, Rozdział 8. W: tenże. Struktura rewolucji relatywistycznej i kwantowej w fizyce. Kraków: Universitas, 9-17, 209-222.

Sady, Wojciech, 2021. O mechanizmie rewolucji kwantowej i relatywistycznej w fizyce. Cetrum Copernika, Otwarta Nauka. https://www.filozofiaprzyrody.pl/o-mechanizmie-rewolucji-kwantowej-i-relatywistycznej-w-fizyce-wojciech-sady/, dostęp 17.06.2021.

Shapin, Steven. 1993. Pompa i okoliczności: literacka technika Roberta Boyle’a. W: Barnes, Barry i David Bloor (wyb.). Mocny program socjologii wiedzy. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, przeł. Ziemowit Jankiewicz, Józef Niżnik, Waleria Szydłowska, Michał Tempczyk, 320-371.

Shapin, Steven. 2000. Rewolucja naukowa. Warszawa: Prószyński i S-ka, przeł. Stefan Amsterdamski.

Sobczyńska, Danuta. 1993. Sztuka badań eksperymentalnych. Z zagadnień filozofii i metodologii eksperymentu naukowego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM, 21-38.

Sojak, Radosław. 2004. Demarkacja w teorii, w historii i w praktyce. Punkt widzenia socjologii wiedzy naukowej. „Przegląd Filozoficzny” 3: 127-140.

Woleński, Jan. 2004. Nauka i nienauka: Problem demarkacji. „Przegląd Filozoficzny” 3: 81-95.

Zeidler, Paweł. 1993. Spór o status poznawczy wiedzy naukowej we współczesnej filozofii nauki. W: tenże. Spór o status poznawczy teorii. W obronie antyrealistycznego wizerunku nauki. Poznań: Wydawnictwo IF UAM, 13-58.

Zeidler, Paweł. 2011. Chemia w świetle filozofii. Studia z filozofii, metodologii, i semiotyki chemii. Poznań: Wydawnictwo Naukowe IF UAM.

Egzamin pisemny śródsemestralny oraz końcowy w formie testu.

Brak.