Pragmatyka językowa

Jak w sekcji ogólnej

1. Wstęp: język w działaniu, czyli czym się zajmuje pragmatyka językowa. Struktura aktu mowy. Role komunikacyjne − nadawca i odbiorca w akcie mowy. Werbalny i niewerbalny aspekt komunikacji – wprowadzenie. Komunikacja konwencjonalna i naturalna. Prezentowanie się nadawcy w akcie mowy. Mowa ciała. Koordynacja / brak koordynacji werbalnej i niewerbalnej strony komunikacji.

2. Funkcje wypowiedzi wg Karla Bühlera i Romana Jakobsona - powtórzenie. Dopasowywanie stylu wypowiedzi do funkcji, sytuacji komunikacyjnej i odbiorcy. Komunikowanie wprost i nie wprost: akty mowy bezpośrednie / pośrednie <> jawne / niejawne (manipulacyjne). Dlaczego ludzie komunikują się nie wprost? Odczytywanie intencji nadawcy – dane, jakimi dysponuje odbiorca; kompetencja językowa a kompetencja komunikacyjna.

3. „Jak działać słowami”: teoria aktów mowy Johna Austina; czynności mowy: lokucyjne, illokucyjne i perlokucyjne. Opozycja performatywów i konstatacji na tym tle. Klasyfikacja aktów mowy wg Johna Austina i Johna Searle’a.

4. Jak odczytywać intencje nadawcy I: logika konwersacyjna Paula Grice’a – powtórzenie (ćwiczenia z analizy konwersacyjnej). Informacje przekazywane nie wprost: typologia presupozycji i implikatur.

5. Problem ironii i kłamstwa – referat.

6. Jak odczytywać intencje nadawcy II: teoria relewancji D. Sperbera i D. Wilson.

7. „Grzeczność” jako zasada współpracy konwersacyjnej − strategie grzecznościowe (G. N. Leech, P. Brown & S. Levinson, M. Marcjanik) – powtórzenie i uzupełnienie. Koncepcja twarzy społecznej E. Goffmana a zasady grzeczności. Bezpośrednia i pośrednia agresja językowa. Wulgaryzacja – eufemizacja tekstu.

8. Skrypty kulturowe: znaczenie analizy aktów mowy w komunikacji międzykulturowej – referat.

9. Koncepcja non-violent communication M. Rosenberga («język szakala » vs « język żyrafy)

10.-11. Komunikowanie wprost i nie wprost w psychologicznym modelu komunikacji („kwadrat”

Schulza von Thuna) – rozpoznawanie i rozwiązywanie nieporozumień komunikacyjnych na płaszczyźnie rzeczowej, ujawniania się, apelu i relacji.

12. Perswazyjne gatunki mowy. Perswazja a manipulacja. Argumenty: logiczne, rzeczowe, ex concessis, ab exemplo. Argumentacja poprawna (zgodna z faktami i zasadami logiki) vs błędy w argumentacji: generalizacja, błędne wnioskowanie, błędy związku przyczynowo-skutkowego, niejasność, błędne koło i inne. Efekt domina. Wspomaganie argumentacji rzeczowej i logicznej: argumentacja równoległa (vs. szeregowa), egzemplifikacja, argument z autorytetu, ad populum, odwoływanie się do emocji. Nieuczciwe techniki argumentacyjne: argumenty ad personam, fałszywe przesłanki, fałszywy trop, tendencyjna interpretacja, celowe irytowanie rozmówcy, nieobiektywna ocena, przerzucenie ciężaru dowodu na odbiorcę i inne.

13. Czynnik psychologiczny w perswazji: „naiwne psychologicznie” taktyki perswazyjne – wywieranie presji, szantaż, kłamstwo; obrona przed presją i szantażem; „zaawansowane psychologicznie” techniki manipulacyjne: mechanizm wzajemności i reguła dużej prośby, mechanizm konsekwencji i reguła małej prośby, mechanizm konformizmu, sympatii, wiarygodności i autorytetu, niedostępności, kontrastu, powtarzania, kompromisu, racjonalizacji, relaksu. Wykorzystywanie „metaprogramów” odbiorcy.

14. Językowe środki perswazji: wyrazy wartościujące; zaimki my, nasz i język charakterystyczny dla środowiska odbiorcy vs oni, tamci; użycie spójników; presupozycje i implikacje; formy osobowe/bezosobowe; eufemizacja/hiperbolizacja wypowiedzi; zdania uogólniające; dostosowana do odbiorcy obrazowość.

15. Test końcowy.

1. Antas J.: O kłamstwie i kłamaniu, Kraków 1999.

2. Anusiewicz J., M. Marcjanik: Polska etykieta językowa. W: Język a kultura 6, Wrocław 1992.

3. Awdiejew A.: Pragmatyczne podstawy interpretacji wypowiedzeń. Rozdz. Inferencja a wiedza o świecie. Kraków 1987, Wyd. UJ

4. Awdiejew A.: Strategie konwersacyjne (próba typologii). W: „Socjolingwistyka” 11, 1991.

5. Austin J.: Mówienie i poznawanie. Rozdz. X „Wypowiedzi performatywne”. Rozdz. VIII i XII z „Jak działać słowami”: Czynności lokucyjne, illokucyjne i perlokucyjne. Klasy mocy illokucyjnej. Warszawa 1993, PWN.

6. Berne E.: W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa 2008, PWN.

7. Bühler K.: Teoria języka. Rozdz. 1.2. (Model języka jako organonu). Kraków 2004, Universitas.

8. Cialdini R.B., Wywieranie wpływu na ludzi. Gdańsk 2023.

9. Goffman E.: Rytuał interakcyjny. Warszawa 2006, PWN.

10. Grice P: Logika i konwersacja, „Przegląd Humanistyczny” 1977, z. 6.

11. Grzegorczykowa R.: Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, rozdz. VI: Informacje niejawne przekazywane systemowo (problem presupozycji). Warszawa 2010, PWN.

12. Jakobson R.: Poetyka w świetle językoznawstwa, w: idem, W poszukiwaniu istoty języka t. 2. Warszawa 1984, PIW, s.77-88.

13. Kalisz R.: Pragmatyka językowa. Rozdz. 3.5 „Zasady uprzejmości”. Gdańsk 1993, Wyd. UG.

14. Lenartowicz, B.: Główne pojęcia i kierunki w pragmatyce językoznawczej. W: Prace z pragmatyki, semantyki i metodologii semiotyki, red. J. Pelc, Wrocław 1991.

15. Marcjanik M.: Grzeczność w komunikacji językowej. Warszawa 2007, PWN.

16. Mioduszewska, E.: Teoria relewancji. W: Metodologie językoznawstwa. Podstawy teoretyczne, red. P. Stalmaszczyk., Łódź 2006.

17. Nęcki Z.: Komunikowanie interpersonalne, rozdz. II, 3.1: Rola kontekstu w interpretacji aktów komunikacyjnych. Wrocław 1992, Ossolineum.

18. Schulz von Thun F.: Sztuka rozmawiania, t. 1 Analiza zaburzeń. Kraków 2007.

19. Searle J., Czym jest akt mowy?, „Pamiętnik Literacki” LXXI, 1980.

20. Searle J.: Czynności mowy. Warszawa 1987, Pax.

21. Sperber D., D. Wilson: Relewancja. Komunikacja i poznanie. Kraków 2008, Tertium.

22. Tokarz M.: Argumentacja, perswazja, manipulacja. Gdańsk 2006.

23. Wierzbicka A.: Analiza lingwistyczna aktów mowy jako potencjalny klucz do kultury. W: Problemy wiedzy o kulturze., red. Alina Brodzka. Wrocław 1986, Ossolineum.

24. Wierzbicka A.: Różne kultury, różne języki, różne akty mowy. Akty i gatunki mowy w różnych językach i kulturach W: Język, umysł, kultura (ew. inne dowolnie wybrane rozdziały). Warszawa 1999, PWN.

Zajęcia stacjonarne. Materiały dostępne w plikach na platformie Teams; tam też będą się odbywać spotkania w razie konieczności przejścia na nauczanie zdalne, ewentualnie w innych sytuacjach losowych:

https://teams.microsoft.com/l/team/19%3AGw3J4j1t-23_LJyWOhGId9OAcCOZmTzR2wuTeoXbAnw1%40thread.tacv2/conversations?groupId=de5aeb5d-7737-498d-908a-1d56cf34b5a3&tenantId=e80a627f-ef94-4aa9-82d6-c7ec9cfca324

kod zostanie udostępniony mailem

Konsultacje: poniedziałki g. 16.30-17.30, s. 408 Collegium Maius

W tym czasie jest też możliwość podłączenia się do konsultacji online (w przypadku większej liczby osób studenci, którzy przyjdą osobiście, mają jednak pierwszeństwo):

https://teams.microsoft.com/l/team/19%3a6exKnW3Dp5DX9VJBrRbpeiUUD_uOAiA59Lhluv7e5fk1%40thread.tacv2/conversations?groupId=1abf66f5-252f-41af-9be8-6db18a50a3de&tenantId=e80a627f-ef94-4aa9-82d6-c7ec9cfca324

zespół otwarty, bez kodu dostępu

Student uzyskuje zaliczenie na podstawie: 1) aktywnego uczestnictwa w zajęciach (dopuszczalna jest nieobecność 3x1,5godz.); 2) okazjonalnych prac domowych; 3) końcowego zaliczenia; referenci mają zapewnioną podwyższoną ocenę o 1.

Jak w sekcji ogólnej

1. Wstęp: język w działaniu, czyli czym się zajmuje pragmatyka językowa. Struktura aktu mowy. Role komunikacyjne − nadawca i odbiorca w akcie mowy. Werbalny i niewerbalny aspekt komunikacji – wprowadzenie. Komunikacja konwencjonalna i naturalna. Prezentowanie się nadawcy w akcie mowy. Mowa ciała. Koordynacja / brak koordynacji werbalnej i niewerbalnej strony komunikacji.

2. Funkcje wypowiedzi wg Karla Bühlera i Romana Jakobsona - powtórzenie. Dopasowywanie stylu wypowiedzi do funkcji, sytuacji komunikacyjnej i odbiorcy. Komunikowanie wprost i nie wprost: akty mowy bezpośrednie / pośrednie <> jawne / niejawne (manipulacyjne). Dlaczego ludzie komunikują się nie wprost? Odczytywanie intencji nadawcy – dane, jakimi dysponuje odbiorca; kompetencja językowa a kompetencja komunikacyjna.

3. „Jak działać słowami”: teoria aktów mowy Johna Austina; czynności mowy: lokucyjne, illokucyjne i perlokucyjne. Opozycja performatywów i konstatacji na tym tle. Klasyfikacja aktów mowy wg Johna Austina i Johna Searle’a.

4. Jak odczytywać intencje nadawcy I: logika konwersacyjna Paula Grice’a – powtórzenie (ćwiczenia z analizy konwersacyjnej). Informacje przekazywane nie wprost: typologia presupozycji i implikatur.

5. Problem ironii i kłamstwa – referat.

6. Jak odczytywać intencje nadawcy II: teoria relewancji D. Sperbera i D. Wilson.

7. „Grzeczność” jako zasada współpracy konwersacyjnej − strategie grzecznościowe (G. N. Leech, P. Brown & S. Levinson, M. Marcjanik) – powtórzenie i uzupełnienie. Koncepcja twarzy społecznej E. Goffmana a zasady grzeczności. Bezpośrednia i pośrednia agresja językowa. Wulgaryzacja – eufemizacja tekstu.

8. Skrypty kulturowe: znaczenie analizy aktów mowy w komunikacji międzykulturowej – referat.

9. Koncepcja non-violent communication M. Rosenberga («język szakala » vs « język żyrafy)

10.-11. Komunikowanie wprost i nie wprost w psychologicznym modelu komunikacji („kwadrat”

Schulza von Thuna) – rozpoznawanie i rozwiązywanie nieporozumień komunikacyjnych na płaszczyźnie rzeczowej, ujawniania się, apelu i relacji.

12. Perswazyjne gatunki mowy. Perswazja a manipulacja. Argumenty: logiczne, rzeczowe, ex concessis, ab exemplo. Argumentacja poprawna (zgodna z faktami i zasadami logiki) vs błędy w argumentacji: generalizacja, błędne wnioskowanie, błędy związku przyczynowo-skutkowego, niejasność, błędne koło i inne. Efekt domina. Wspomaganie argumentacji rzeczowej i logicznej: argumentacja równoległa (vs. szeregowa), egzemplifikacja, argument z autorytetu, ad populum, odwoływanie się do emocji. Nieuczciwe techniki argumentacyjne: argumenty ad personam, fałszywe przesłanki, fałszywy trop, tendencyjna interpretacja, celowe irytowanie rozmówcy, nieobiektywna ocena, przerzucenie ciężaru dowodu na odbiorcę i inne.

13. Czynnik psychologiczny w perswazji: „naiwne psychologicznie” taktyki perswazyjne – wywieranie presji, szantaż, kłamstwo; obrona przed presją i szantażem; „zaawansowane psychologicznie” techniki manipulacyjne: mechanizm wzajemności i reguła dużej prośby, mechanizm konsekwencji i reguła małej prośby, mechanizm konformizmu, sympatii, wiarygodności i autorytetu, niedostępności, kontrastu, powtarzania, kompromisu, racjonalizacji, relaksu. Wykorzystywanie „metaprogramów” odbiorcy.

14. Językowe środki perswazji: wyrazy wartościujące; zaimki my, nasz i język charakterystyczny dla środowiska odbiorcy vs oni, tamci; użycie spójników; presupozycje i implikacje; formy osobowe/bezosobowe; eufemizacja/hiperbolizacja wypowiedzi; zdania uogólniające; dostosowana do odbiorcy obrazowość.

15. Test końcowy.

1. Antas J.: O kłamstwie i kłamaniu, Kraków 1999.

2. Anusiewicz J., M. Marcjanik: Polska etykieta językowa. W: Język a kultura 6, Wrocław 1992.

3. Awdiejew A.: Pragmatyczne podstawy interpretacji wypowiedzeń. Rozdz. Inferencja a wiedza o świecie. Kraków 1987, Wyd. UJ

4. Awdiejew A.: Strategie konwersacyjne (próba typologii). W: „Socjolingwistyka” 11, 1991.

5. Austin J.: Mówienie i poznawanie. Rozdz. X „Wypowiedzi performatywne”. Rozdz. VIII i XII z „Jak działać słowami”: Czynności lokucyjne, illokucyjne i perlokucyjne. Klasy mocy illokucyjnej. Warszawa 1993, PWN.

6. Berne E.: W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa 2008, PWN.

7. Bühler K.: Teoria języka. Rozdz. 1.2. (Model języka jako organonu). Kraków 2004, Universitas.

8. Cialdini R.B., Wywieranie wpływu na ludzi. Gdańsk 2023.

9. Goffman E.: Rytuał interakcyjny. Warszawa 2006, PWN.

10. Grice P: Logika i konwersacja, „Przegląd Humanistyczny” 1977, z. 6.

11. Grzegorczykowa R.: Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, rozdz. VI: Informacje niejawne przekazywane systemowo (problem presupozycji). Warszawa 2010, PWN.

12. Jakobson R.: Poetyka w świetle językoznawstwa, w: idem, W poszukiwaniu istoty języka t. 2. Warszawa 1984, PIW, s.77-88.

13. Kalisz R.: Pragmatyka językowa. Rozdz. 3.5 „Zasady uprzejmości”. Gdańsk 1993, Wyd. UG.

14. Lenartowicz, B.: Główne pojęcia i kierunki w pragmatyce językoznawczej. W: Prace z pragmatyki, semantyki i metodologii semiotyki, red. J. Pelc, Wrocław 1991.

15. Marcjanik M.: Grzeczność w komunikacji językowej. Warszawa 2007, PWN.

16. Mioduszewska, E.: Teoria relewancji. W: Metodologie językoznawstwa. Podstawy teoretyczne, red. P. Stalmaszczyk., Łódź 2006.

17. Nęcki Z.: Komunikowanie interpersonalne, rozdz. II, 3.1: Rola kontekstu w interpretacji aktów komunikacyjnych. Wrocław 1992, Ossolineum.

18. Schulz von Thun F.: Sztuka rozmawiania, t. 1 Analiza zaburzeń. Kraków 2007.

19. Searle J., Czym jest akt mowy?, „Pamiętnik Literacki” LXXI, 1980.

20. Searle J.: Czynności mowy. Warszawa 1987, Pax.

21. Sperber D., D. Wilson: Relewancja. Komunikacja i poznanie. Kraków 2008, Tertium.

22. Tokarz M.: Argumentacja, perswazja, manipulacja. Gdańsk 2006.

23. Wierzbicka A.: Analiza lingwistyczna aktów mowy jako potencjalny klucz do kultury. W: Problemy wiedzy o kulturze., red. Alina Brodzka. Wrocław 1986, Ossolineum.

24. Wierzbicka A.: Różne kultury, różne języki, różne akty mowy. Akty i gatunki mowy w różnych językach i kulturach W: Język, umysł, kultura (ew. inne dowolnie wybrane rozdziały). Warszawa 1999, PWN.

Zajęcia stacjonarne. Materiały dostępne w plikach na platformie Teams; tam też będą się odbywać spotkania w razie konieczności przejścia na nauczanie zdalne, ewentualnie w innych sytuacjach losowych:

https://teams.microsoft.com/l/team/19%3AGw3J4j1t-23_LJyWOhGId9OAcCOZmTzR2wuTeoXbAnw1%40thread.tacv2/conversations?groupId=de5aeb5d-7737-498d-908a-1d56cf34b5a3&tenantId=e80a627f-ef94-4aa9-82d6-c7ec9cfca324

kod zostanie udostępniony mailem

Konsultacje: poniedziałki g. 16.30-17.30, s. 408 Collegium Maius

W tym czasie jest też możliwość podłączenia się do konsultacji online (w przypadku większej liczby osób studenci, którzy przyjdą osobiście, mają jednak pierwszeństwo):

https://teams.microsoft.com/l/team/19%3a6exKnW3Dp5DX9VJBrRbpeiUUD_uOAiA59Lhluv7e5fk1%40thread.tacv2/conversations?groupId=1abf66f5-252f-41af-9be8-6db18a50a3de&tenantId=e80a627f-ef94-4aa9-82d6-c7ec9cfca324

zespół otwarty, bez kodu dostępu

Student uzyskuje zaliczenie na podstawie: 1) aktywnego uczestnictwa w zajęciach (dopuszczalna jest nieobecność 3x1,5godz.); 2) okazjonalnych prac domowych; 3) końcowego zaliczenia; referenci mają zapewnioną podwyższoną ocenę o 1.