Historia sztuki

Wykład dotyczy kształtowania się i rozwoju różnych idiomów nowoczesności w sztukach plastycznych postrzeganych w kontekście ewoluującej w ciągu XIX i XX w. refleksji o sztuce. Ramy chronologiczne tej prezentacji wyznacza z jednej strony schyłek wieku XVIII, z drugiej zaś kultura artystyczna lat 30.-40. XX w. Narrację na temat przełomu „wieku rozumu” i „wieku nieustającej rewolucji” otwiera problem symbolicznej kulminacji ok. 1800. Dyskurs ukazuje wypieranie neoklasycystycznych wartości etycznych i konwencji przedstawieniowych przez priorytety ideowe i morfologiczne rodzącego się romantyzmu. Kanoniczna sztuka akademicka zderzona zostanie zarówno z dojrzałym romantyzmem jak i z realistycznym przełomem w połowie stulecia. Sztuka zaangażowana w sprawy społeczne, polityczne i narodowe omawiana będzie równolegle ze zmieniającymi się w XIX w. koncepcjami malarstwa pejzażowego i portretowego. XIX w. zamykać będzie nurt symbolizmu traktowany jako syndrom duchowej kulminacji ok. 1900.

Dalsza część narracji i wizualizacji koncentruje się na idiomach modernizmu w sztuce europejskiej począwszy od pierwszej dekady XX w. Bogato ilustrowany dyskurs rozwijać się będzie diachronicznie, w porządku uwzględniającym czas zaistnienia poszczególnych fenomenów artystycznych przełamujących bądź rewolucjonizujących parowiekową tradycję przedstawieniową, a zarazem w układzie synchronicznym ze względu na paralelność nowych postaw i trendów artystycznych na różnych obszarach geokulturowych Europy. W efekcie w dyskursie zaprezentowana zostanie cała gama artystycznych fenomenów, które narodziły się (niekiedy w tym samym czasie) w różnych centrach kulturowych Europy, często ze sobą współzawodnicząc (w ramach paradygmatu nowatorstwa i innowacyjności), kiedy indziej zaś adaptując wprowadzone już gdzie indziej wzory.

Wykład dotyczy kształtowania się i rozwoju różnych idiomów nowoczesności w sztukach plastycznych postrzeganych w kontekście ewoluującej w ciągu XIX i XX w. refleksji o sztuce. Ramy chronologiczne tej prezentacji wyznacza z jednej strony schyłek wieku XVIII, z drugiej zaś kultura artystyczna lat 30.-40. XX w. Część pierwsza wykładu poświęcona jest dziewiętnastemu stuleciu; część druga i trzecia– dwudziestemu. Narrację na temat przełomu „wieku rozumu” i „wieku nieustającej rewolucji” otwiera problem symbolicznej kulminacji ok. 1800, egzemplifikowanej twórczością Goi, Füssliego, Blake’a i Rungego. Dyskurs ukazuje wypieranie neoklasycystycznych wartości etycznych i konwencji przedstawieniowych przez priorytety ideowe i morfologiczne rodzącego się romantyzmu rozumianego jako postawa światopoglądowa i twórcza. Akademicka hierarchia tematów i kanon przedstawieniowy zderzone zostaną zarówno z dojrzałym romantyzmem jak z realistycznym przełomem w połowie stulecia i jego konsekwencją, jaką był nowy sposób utrwalania optycznych wrażeń przez pierwsze pokolenie impresjonistów. Twórczość niemieckich nazareńczyków i angielskich prerafaelitów zaświadczać będzie z kolei o dydaktyczno-moralnych i religijnych funkcjach przypisanych sztuce. Sztuka zaangażowana w sprawy społeczne, polityczne i narodowe omawiana będzie równolegle ze zmieniającymi się w XIX w. koncepcjami malarstwa pejzażowego. Prezentację sztuki "wieku powieści i pary" zamykać będzie szeroki i wewnętrznie zróżnicowany nurt symbolizmu traktowany jako syndrom duchowej kulminacji ok. 1900.

• Symboliczna kulminacja 1800 (Goya, Blake, Füssli, Runge)

• Romantyzm a neoklasycyzm: konfrontacja czy współzależność filozoficznych światopoglądów i artystycznych postaw

• Preromantyczny sentymentalizm a panteistyczna postawa wobec natury (niemiecki pejzaż romantyczny)

• Priorytety artystyczne romantyków francuskich: geniusz, wyzwolona wyobraźnia, emocjonalizm, subiektywizm, kolorystyczna wrażliwość i dynamika kompozycyjna

• Nowa tematyka: historia współczesna, przejawy tożsamości narodowej, fascynacja Orientem, ludowe baśnie i średniowieczne legendy

Egzemplifikacja:

Malarstwo: Anglia (Gainsborough, Constable, Turner); Niemcy (Runge, Friedrich); Francja (Ingres, Géricault, Delacriox, Daumier, Millet, Corot)

• Moralne posłannictwo sztuki: nazareńczycy i prerafaelici

• Realizm: kontestacja Salonów, społeczna ideologizacja, obalenie tematycznych ograniczeń, estetyka brzydoty

• Naturalizm i impresjonizm: rewizja tradycyjnych konwencji przedstawieniowych, para-naukowe postrzeganie otaczającej rzeczywistości, oddziaływanie japońskiej estetyki

Egzemplifikacja:

Malarstwo: Francja (Barbizończycy, Courbet, Manet, Monet i impresjoniści, Renoir, Degas, Henri de Toulouse-Lautrec);

• Narodziny modernizmu: symbolizm – postimpresjonizm – protoekspresjonizm

Egzemplifikacja:

Malarstwo:

idiomy postimpresjonizmu (Gauguin, Van Gogh, Cézanne, Seurat); grupa Nabis; plakat i ilustracja a erotyczna perwersja (Toulouse-Lautrec, Beardsley); proto-ekspresjonizm (Ensor, Munch, Strindberg, Schiele, Kokoschka); japonizm (Monet, Van Gogh, Klimt); estetyzm (Whistler)

• Idea syntezy sztuk (Klinger) i Gesamtkunstwek (dom artysty: Von Stuck, Denis)

Dalsza część wykładu koncentruje się na idiomach modernizmu w sztuce europejskiej. Bogato ilustrowany dyskurs rozwijać się będzie diachronicznie, w porządku uwzględniającym czas zaistnienia poszczególnych fenomenów artystycznych przełamujących bądź rewolucjonizujących parowiekową tradycję przedstawieniową, a zarazem w układzie synchronicznym ze względu na paralelność nowych postaw i trendów artystycznych na różnych obszarach geokulturowych Europy. W efekcie w dyskursie zaprezentowana zostanie cała gama artystycznych fenomenów, które narodziły się (niekiedy w tym samym czasie) w różnych centrach kulturowych Europy , często ze sobą współzawodnicząc (w ramach paradygmatu nowatorstwa i innowacyjności), kiedy indziej zaś adaptując wprowadzone już gdzie indziej wzory.

Opowieść o sztuce we Francji przed Wielką Wojną obejmować będzie malarstwo fowistyczne, kubistyczną i futurystyczną rewoltę oraz dadaistyczną koncepcję anty-sztuki i surrealistyczną eksplorację ludzkiej psyche. Nowe trendy w sztuce niemieckiej egzemplifikowane będą głównie przez malarstwo ekspresjonistyczne. Istotne miejsce w dyskursie zajmie także włoski futurym i jego pochodne, takie jak angielski vortycyzm. Ukazane zostaną ambiwalencje w sztuce brytyjskiej oscylującej między radykalną awangardą o uniwersalistycznych ambicjach a ideą narodowej odrębności. Dzieje rosyjskiej awangardy prześledzone zostaną na przykładzie eksperymentów morfologicznych w sztuce konstruktywizmu. Analitycznemu oglądowi poddane zostaną ponadto wybrane fenomeny artystyczne zaistniałe w takich ośrodkach kulturowych jak Wiedeń.

Celem wykładu jest przedstawienie klasycznej i radykalnej awangardy początków XX wieku na równi z tendencjami antymodernistycznymi jako złożonego, wieloaspektowego kompleksu zjawisk artystycznych.

• Modernizmy

Malarstwo: fowizm (Matisse, Vlaminck, Derain); ekspresjonizm (Rouault; Die Brücke; Der Blaue Reiter); kubizm analityczny i syntetyczny; kolaż (Picasso, Braque); orfizm (Delaunay); estetyka maszynizmu ( Leger); narodziny abstrakcji (Kandinsky, Malewicz i suprematyzm, Mondrian i neoplastycyzm, Van Doesburg i De Stijl, Klee, Kupka), puryzm (Corbusier, Ozenfant); dadaizm i surrealizm a rewolucja społeczna; przedmioty znalezione i readymade (Duchamp); kubo-futuryzm i konstruktywizm radziecki; awangarda brytyjska (Fry i postimpresjonizm; Bloomsbury; vortycyzm).

Opracowania ogólne

J. Cassou, Encyklopedia symbolizmu, Warszawa 1992

F. Claudon, Encyklopedia romantyzmu, Warszawa 1992

G. H. Hamilton, Painting and Sculpture in Europe 1880-1940 (The Pelican History of Art), London 1990 (kolejne wyd.)

Kotula A., Krakowski P., Sztuka abstrakcyjna, Warszawa 1973

Kotula A., Krakowski P., Rzeźba XIX w., Kraków 1980

Kotula A., Krakowski P., Malarstwo, rzeźba, architektura. Wybrane zagadnienia plastyki współczesnej, Warszawa 1981

Kotula A., Krakowski P., Rzeźba współczesna, Warszawa 1985

F. Novotny, Painting and Sculpture in Europe: 1780-1880, London 1978 (kolejne wyd.)

M. Porębski, Dzieje sztuki w zarysie. Wiek XIX i XX, Warszawa 1988

M. Sérullaz, Encyklopedia impresjonizmu, Warszawa 1991

Słownik sztuki XX wieku, Warszawa: Arkady, 1998

P. Szubert, P. Trzeciak (red.), Leksykon malarstwa, Warszawa 1992

Sztuka świata, t. 8, 9, 10, Warszawa: Arkady, 1994-1996

Literatura podstawowa

Ch. Baumbarth, Futuryzm, Warszawa 1987

U. Czartoryska, Od pop-artu do sztuki konceptualnej, Warszawa 1973

H. H. Hofstätter, Symbolizm, Warszawa 1987

H. Honour, Neoklasycyzm, Warszawa 1972

M. Hussakowska, Minimalizm, Kraków 2003

K. Janicka, Surrealizm, Warszawa 1985

K. Janicka, Światopogląd surrealizmu, Warszawa 1985

W. Juszczak, Postimpresjoniści, Warszawa 1985

Z. Kępiński, Impresjonizm, Warszawa 1986

A. Konopacki, Prerafaelici, Warszawa 1989

B. Kowalska, Od impresjonizmu do konceptualizmu. Odkrycia sztuki, Warszawa1989

P. Krakowski, Sztuka Trzeciej Rzeszy, Kraków 1994

E. Kuryluk, Hipperrealizm – Nowy realizm, Warszawa 1979

J. Leymarie, Fowizm, Warszawa 1993

L. Nochlin, Realism, Londyn 1971; przekład polski W. Łuszczaka i T. Przestępskiego, Warszawa 1974

P. Overy, De Stijl, Warszawa 1979

T. Pawłowski, Happening, Warszawa, WAiF, 1982

M. Porębski, Granica współczesności, Warszawa 1989

M. Porębski, Kubizm, Warszawa 1986

M. Poprzęcka, Akademizm, Warszawa 1989

J. Rewald, Historia impresjonizmu, Warszawa 1985

T. Richardson, N. Stangos, Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, Warszawa 1980

H. Richter, Dadaizm, Warszawa 1986

M. Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, t. II, Warszawa 1989

S. Tschudi Madsen, Art Nouveau, Warszawa 1987

A. Turowski, W kręgu konstruktywizmu, Warszawa 1979

A. Turowski, Wielka utopia awangardy. Artystyczne i społeczne utopie w sztuce rosyjskiej 1910-1930, Warszawa 1999

J. Willet, Ekspresjonizm, Warszawa 1976

P. Wittlich, Secesja. Sztuka i życie, Warszawa 1987

M. Wallis, Secesja, Warszawa 1984

Literatura uzupełniająca

B. Fer, D. Batchelor, P. Wood, Realism, Rationalism, Surrealism. Art Between the Wars, New Haven & London 1993

S. Guilbaut, Jak Nowy Jork ukradł ideę sztuki nowoczesnej, Warszawa 1992

J. Guze, Impresjoniści, Warszawa 1986

W. Jaworska, W kręgu Gauguina. Malarze szkoły Pont-Aven, Warszawa, 1969

Z. Kępiński, Impresjoniści u źródeł swoich obrazów, Wrocław 1976.

P. Krakowski, O sztuce nowej i najnowszej, Warszawa 1981

E. Kuryluk, Wiedeńska apokalipsa, Kraków 1974

A. Langer, Paul Gauguin, przekład J. Ruszczyc, Warszawa-Lipsk 1963

M. Niemojowska, Zapisy zmierzchu. Symboliści angielscy i ich romantyczny rodowód, Warszawa 1977

R. Rosenblum, Międzynarodowy styl około roku 1800. Studium linearnej abstrakcji, Toruń 2001

S. Sontag, O fotografii, Warszawa 1986

J. Starzyński, Ludzie i obrazy. Od Davida do Picassa, Warszawa 1958

J. Starzyński, O romantycznej syntezie sztuk. Delacroix, Chopin, Baudelaire, Warszawa 1965

J. Starzyński, Romantyzm i narodziny nowoczesności, Warszawa 1972

T. Żuchowski, Patriotyczne mity i toposy. Malarstwo niemieckie 1800-1840, Poznań 1991

M. Żuławski, Od Hogartha do Bacona, Warszawa 1973

Architektura

Opracowania ogólne:

R. Banham, Rewolucja w architekturze, Warszawa 1979

T. Broniewski, Architektura ostatnich dwóch stuleci, Wrocław 1967

S. Giedion, Przestrzeń, czas, architektura: narodziny nowej tradycji, Warszawa 1968

P. Gössel, Architektura XX wieku, Koln 2006

H.-R. Hitchcock, Architecture: Nineteenth and Twentieth Centuries (The Pelican History of Art), London 1987 (kolejne wyd.)

Ch. Jencks, Architektura postmodernistyczna, Warszawa 1987

Ch. Jencks, Architektura późnego modernizmu i inne eseje, Warszawa 1989

P. Krakowski, Teoretyczne podstawy architektury XIX w., Kraków 1979

N. Pevsner, Pionierzy współczesności. Od Wiliama Morrisa do Waltera Gropiusa, Warszawa 1978

N. Pevsner, Historia architektury europejskiej, t. 2, Warszawa 1980

N. Pevsner, J. Fleming, H. Honour, Encyklopedia architektury, Warszawa 1992

J. Tietz, Historia architektury XX wieku, Köln 2001

Z. Tołłoczko, Sen architekta, czyli o historii i historyzmie architektury XIX i XX wieku, Kraków 2002

D. Watkin, Historia architektury zachodniej, Warszawa 2006

T. Wróbel, Zarys historii budowy miast, Wrocław 1971

J. Wujek, Mity i utopie architektury XX wieku, Warszawa 1986

Literatura uzupełniająca

P. Blade, Mies van der Rohe: architektura i struktura, Warszawa 1991

T. Copplestone, Frank Lloyd Wright: przegląd retrospektywny, Warszawa 1998

M. Costantino, Secesja, Kraków 1989

A. Czyżewski, Trzewia Lewiatana: antropologiczna interpretacja utopii miasta-ogrodu, Kraków 2001

A. Czyżewski, Trzewia Lewiatana: miasta-ogrody i narodziny przedmieścia kulturalnego, Warszawa 2009

J. Ilkosz (red.), Erich Mendelsohn – dynamika i funkcja: zrealizowane wizje kosmopolitycznego architekta, Wrocław 2001

W. Jackiewicz, Architektura organiczna a modernizm, Wrocław 2004

Ch. Jencks, Le Corbusier: tragizm współczesnej architektury, Warszawa 1982

M. Książek, Materiały pomocnicze do studiów w zakresie historii urbanistyki, Kraków 1994

W. Niebrzydowski, Beton i żelbet a formy architektoniczne XX wieku, Białystok 2008

A. Niezabitowski, Architektura organiczna Hugona Häringa: doktryna, oddziaływania, analogie, Gliwice 1991

W. Ostrowski, Wprowadzenie do historii budowy miast: ludzie i środowisko, Warszawa 1996

M. Pal, Richard Neutra, Warszawa 1978

T. Pękała, Secesja: konkretyzacje i interpretacje, Lublin 1999

M. Piprek, Alvar Aalto (1898-1976), Warszawa 1987

G. Preisich, Walter Gropius, Warszawa 1981

E. Supińska-Polit, Dom Arts and Crafts: geneza i idea, Warszawa 2004

Z. Tołłoczko, W kręgu architektury Art Deco, Kraków 1997

Z. Tołłoczko, Architektura perennis: szkice z historii nieawangardowej architektury nowoczesnej pierwszej połowy XX wieku (ekspresjonizm - Art Deco - neoklasycyzm), Kraków 1999

Z. Tołłoczko, W kręgu architektury konstruktywistycznej, neokonstruktywistycznej i dekonstruktywistycznej, Kraków 1999

Z. Tołłoczko, Architektura i społeczeństwo: przegląd zagadnień budownictwa i urbanistyki w Niemczech od około roku 1850 do około roku 2000, od późnoromantycznego historyzmu do późnego socmodemizmu, Kraków 2005

Ta część wykładu nt. historii sztuki europejskiej kończy się pisemnym egzaminem, podczas którego prowadząca zajęcia zada jedno pytanie, przeznaczając na odpowiedź 30 min.