Biologia człowieka

Wykład:

Omówione zostaną zagadnienia z szeroko pojętej biologii człowieka, zarówno na poziomie funkcjonowania osobnika, jak również na szczeblu organizacji ponadosobniczej (populacyjnej). Zajęcia mają na celu ukazanie człowieka, jako jednostki biologicznej. Zakłada się, że uczestniczący w zajęciach przyswoją sobie wiadomości z zakresu teorii rozwoju ontogenetycznego. Opisany zostanie dymorfizm płciowy i jego przejawy, determinacja płci u człowieka oraz kryteria płci (biologiczne i kulturowe). Przedstawione zostaną prawidłowości i uwarunkowania rozwoju ontogentycznego, w tym wpływ czynników endogennych i egzogennych. Omówiona zostanie periodyzacja życia człowieka (od okresu noworodkowego do starości) w kontekście zmian cech fenotypowych z wiekiem ze szczególnym uwzględnieniem przejawów osiągania dojrzałości biologicznej. Realizowane będą tematy związane z szeroko pojętą ekologią człowieka (autekologią i synekologią). Całość zostanie zaprezentowana na tle zróżnicowanego środowiska przyrodniczego i kulturowego. Pozyskane wiadomości pozwolą na holistyczne postrzeganie człowieka jako jednostki biologicznej ze wszystkimi tego konsekwencjami oraz implikacjami w zakresie wykorzystania tej wiedzy w naukach sądowo-medycznych.

Szczegółowe tematy:

1. Przedmiot badań współczesnej biologii człowieka oraz podział antropologii biologicznej. Antropologia filogenetyczna, antropologia populacyjna, antropologia ontogenetyczna, tzw. antropologia stosowana.

2. Mikroewolucja w populacjach ludzkich – procesy rasogenetyczne. Zróżnicowanie biologiczne współczesnego człowieka. Koncepcje rasy w antropologii. Adaptacyjny charakter procesów rasogenezy. Metody opisu zróżnicowania wewnątrzpopulacyjnego i międzypopulacyjnego człowieka.

5. Procesy o charakterze adjustacyjnym, adaptabilnym i adaptacyjnym w populacjach ludzkich. Wybrane przykłady.

6. Genetyka człowieka. Kariotyp. Dziedziczenie cech fenotypowych. Najczęściej spotykane zaburzenia genetyczne u człowieka i ich przejawy morfologiczne.

7. Biologia płci. Pojęcie płci u człowieka. Determinacja płci u człowieka. Zagadnienia dymorfizmu płciowego i jego przejawy. Społeczna rola płci. Zachowania seksualne człowieka – uwarunkowania biologiczne i kulturowe. Zaburzenia w zakresie kształtowania się płci biologicznej.

8. Od poczęcia do śmierci - rozwój osobniczy człowieka – antropologia ontogenetyczna. Podział ontogenezy na okresy - periodyzacja życia człowieka. Wiek kalendarzowy, a wiek biologiczny. Sposoby oceny. Zagadnienia związane z okresem dojrzewania (pokwitania) człowieka. Dojrzałość biologiczna, psychiczna i społeczna. Ontogeneza stabilna i okres starzenia się. Przejawy fenotypowe i zmienność cech z wiekiem.

9. Czynniki rozwoju osobniczego (auksologia) – czynniki endogenne genetyczne (determinanty rozwoju), czynniki endogenne paragenetyczne (stymulatory rozwoju), czynniki egzogenne (modyfikatory rozwoju – biogeograficzne i społeczno-kulturowe). Trendy sekularne. Zjawiska retardacji i akceleracji rozwoju biologicznego. Znaczenie gradientów społeczno-ekonomicznych. Wpływ czynników na fenotyp człowieka.

10. Wstęp do ekologii człowieka – autekologia i synekologia człowieka (zarys problematyki, podstawowe pojęcia).

11. Opis ilościowy grup ludzkich – elementy biodemografii. Podstawowe pojęcia. Metody ilościowego opisu populacji ludzkich. Struktura według wieku i płci. Tablice wymieralności. Podstawowe wskaźniki demograficzne. Średnia długość trwania życia.

Ćwiczenia (prowadzone w formie laboratoryjnej):

Podczas ćwiczeń szczególny nacisk kładziony będzie na aspekty praktyczne i metodyczne (zdobycie konkretnych umiejętności). Studenci zapoznają się i opanują wybrane metody i techniki badawcze biologii człowieka, w tym posługiwanie się skalami oraz sprzętem antropometrycznym i aparaturą pomiarową (np. antropometry, cyrkle kabłąkowe i liniowe, cyrkle koordynacyjne, taśmy pomiarowe, waga lekarska, fałdomierze, skale cech opisowych, analizator składu ciała, dynamometry). Na zajęciach przedstawiona zostanie konstrukcja kart opisu cech morfologicznych o charakterze ilościowym i jakościowym oraz wybrane przykłady tzw. siatek centylowych (ocena wieku biologicznego oraz zaawansowania rozwoju i tempa przebiegu ontogenezy). Wczesne fazy rozwoju ontogenetycznego zostaną zilustrowane na odpowiednich modelach i preparatach anatomicznych. Uczestniczący w zajęciach będą wykonywać pomiary, wyliczać odpowiednie wskaźniki, opracowywać dane i samodzielnie interpretować ich wyniki.

Wykład: zaliczenie na ocenę

Laboratorium: zaliczenie na ocenę

Kolokwium końcowe z wykładów i ćwiczeń. Na ocenę dostateczną student musi poprawnie zrealizować 60-70% zadań, na ocenę dostateczny plus - 71-80%, na ocenę dobry - 81-87%, na ocenę dobry plus - 88-94%, na ocenę bardzo dobry - powyżej 94%.

W zakresie umiejętności: zaliczenie praktyczne w postaci oceny zadań zrealizowanych na ćwiczeniach

W zakresie kompetencji społecznych: oceniana jest aktywność studenta na zajęciach i jego zaangażowanie oraz praca zespołowa. Ocena w skali 2-5.

Ocena ostateczna z ćwiczeń laboratoryjnych: średnia z uśrednionych ocen uzyskanych na zajęciach i oceny z końcowego kolokwium.