Teologia polityczna

Treścią i celem wykładu jest wieloaspektowa refleksja dotycząca relacji oraz analogii strukturalnych pomiędzy transcendencją a immanencją, religią a polityką oraz Kościołem a państwem.

Zagadnienia:

1. Kwestie metateoretyczne: sens (treść semantyczna) i zakres pojęcia „teologia polityczna / teologia polityki”; jej status badawczy oraz (inter)dyscyplinarna relacja do teologii sensu proprio, nauki społecznej Kościoła, socjologii religii, filozofii (teorii) polityki, filozofii (teorii) państwa i prawa, filozofii moralnej (etyki), filozofii dziejów i filozofii kultury.

2. Typologia teologii politycznych: instytucjonalne, apelatywne i jurystyczne.

3. Formy historyczne teologii politycznej:

3.1 Treść semantyczna i zakres pojęcia theologia politica /civilis w starożytnych cywilizacjach pogańskich i w filozofii klasycznej od Platona do Warrona.

3.2 Teologia polityczna biblijnego Izraela.

3.3 Teologia polityczna chrześcijaństwa:

3.3.1 Teologia polityczna i filozofia dziejów św. Augustyna.

3.3.2 Teoria „Dwóch Mieczy” w średniowiecznej Christianitas od św. Gelazego I do Bonifacego VIII.

3.3.3 Teologia i filozofia polityczna św. Tomasza z Akwinu.

3.3.4 Teologia imperialna (Sacrum Imperium) od Euzebiusza z Cezarei do Dantego.

3.3.5 Teologia polityczna legitymizmu w monarchiach narodowych.

3.3.6 Teologia polityczna w kręgu reformacji protestanckiej (luteranizm, kalwinizm, „teokracja purytańska”).

3.3.7 Teologia polityczna kontrrewolucji katolickiej (J. de Maistre i francuski tradycjonalizm, J. Donoso Cortés, hiszpański karlizm).

3.3.8 Teologia polityczna Kościoła katolickiego „epoki Piusów”.

3.3.9 Teologia polityczna Kościoła katolickiego po Vaticanum II.

4. Religio regalis („religia królewska”) a teologia perennis w transhistorycznej „Tradycji Pierwotnej” według tzw. Tradycjonalizmu integralnego (R. Guénon, J. Evola).

5. Teologie polityczne doby sekularyzacji i „odczarowania” (Entzauberung); nowożytne i współczesne „gnozy polityczne” / „świeckie religie”; utopie chiliastyczne i millenarystyczne quasi-religijne i sekularne; „teologie wyzwolenia” i „teologie rewolucji”.

Literatura:

Teksty źródłowe:

Platon, Państwo, księgi VI, VII, IX, X, wyd. dowolne.

Biblia: Stary Testament – Pierwsza i Druga Księga Samuela; Nowy Testament – św. Paweł, List do Rzymian – przekład i wyd. dowolne.

Hugo Rahner SJ, Kościół i państwo we wczesnym chrześcijaństwie, przeł. M. i J. Radożyccy, Wyd. PAX, Warszawa 1986 [antologia z komentarzem].

Euzebiusz z Cezarei, Życie Konstantyna, przeł. T. Wnętrzak, Źródła Myśli Teologicznej, Wyd. WAM, Kraków 2007 /wybrane fragmenty/.

Św. Augustyn, O Państwie Bożym przeciw poganom ksiąg XXII, przeł. W. Kornatowski, Wyd. PAX, I-II, Warszawa 1977 [t. 1, s. 250-257, 285, 291-293, 295-296, 299-300, 312-319; t. 2, księga XIX].

Jan z Salisbury, Policraticus albo o paplaninie dworaków i przekazach filozofów, przeł. z ang. M. Kruk, Oficyna Wydawnicza Verba, Lublin 2008, s. 65-83 152-154, 191-194.

Św. Tomasz z Akwinu, O władzy (De Regno), w: tenże, Dzieła wybrane, przeł. J. Salij OP, Poznań 1984, [księga I, s. 144-150; księga II]; nowy przekład pt., O królowaniu – królowi Cypru, przeł. M. Matyszkowicz, Ośrodek Myśli Politycznej, Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera, Kraków 2006, s. 66-132.

Tenże, Suma teologiczna, w: Władza wolność prawo. Wybór tekstów z historii doktryn politycznych dla studiujących prawo, nauki polityczne i filozofię, red. B. Szlachta, Wyd. AUREUS, Kraków 1994, s. 290-291.

Papież Bonifacy VIII, Bulla Unam Sanctam z 18 listopada 1302, w: Dante Alighieri, Monarchia, Wyd. ANTYK, Kęty 2002, s. 99-100.

Dante Alighieri, Monarchia, przeł. W. Seńko, Wyd. ANTYK, Kęty 2002, księga III, s. 74-98.

Marcin Luter, Przeciwko morderczym i zbójeckim bandom chłopskim, przeł. H. Bartoszek, w: A. Ściegienny, Luter, Wiedza Powszechna, Warszawa 1967, s. 168-174 [przedruk w: Władza wolność prawo...,. s. 303-307]

Thomas Hobbes, Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, przeł. Cz. Znamierowski, PWN, Warszawa 1954 [rozdział XIII].

Joseph de Maistre, Rewolucja francuska a Opatrzność; O pochodzeniu społeczeństwa i stanie natury; O pochodzeniu i formach władzy; Świętość i nieomylność władzy; Portret kata; Ołtarz i Tron, przeł. J. Trybusiewicz, w: J. Trybusiewicz, De Maistre, Wiedza Powszechna, Warszawa 1968, s. 123-130, 139-157, 180-183.

Tenże, O papieżu, przeł. J. Miłkowski, Kraków 1853 [przedruk w: Władza wolność prawo..., s. 214-221].

Tenże, O papieżu (fragmenty), przeł. M. Dorenda, „Dialogi Polityczne” 2007, nr 8, s. 241-247.

Tenże, Rozmowa o końcu świata, przeł. A. Wielomski, „Archiwum Historii Myśli Politycznej”, t. VII, 1998, s. 121-132.

Juan Donoso Cortés, [O położeniu Europy i świata; List do „Heraldo”, w: Władza wolność prawo... s. 248-253].

Papież bł. Pius IX, Syllabus errorum, w: tenże, Quanta cura & Syllabus errorum. O błędach modernizmu, Wyd. Te Deum, Warszawa 2002, s. 18-32.

Papież Leon XIII, Encyklika Immortale Dei O Państwie chrześcijańskim, Wyd. Te Deum, Warszawa 2001.

Tenże, Encyklika Diuturnum illud O władzy politycznej, Wyd. Te Deum, Warszawa 2001.

Papież Pius XI, Encyklika Quas primas O królewskiej godności Chrystusa, Warszawa 2001.

Abp Marcel Lefebvre, Przeciw herezjom. Komentarz do dokumentów Magisterium Kościoła katolickiego potępiających współczesne błędy, Te Deum, Warszawa 2002, s. 132-323.

Carl Schmitt, Teologia polityczna, w: tenże, Teologia polityczna i inne pisma, przeł. M.A. Cichocki, Wyd. Znak, Kraków 2000, s. 60-72.

Carl Schmitt, Trzy możliwości chrześcijańskiego obrazu historii, przeł. J. Ostrowski, „Kronos” 2010, nr 2, s. 163-167.

Wilhelm Stapel, Chrześcijański mąż stanu, przeł. T. Gabiś, w: Rewolucja konserwatywna w Niemczech 1918-1933, opr. W. Kunicki, Wyd. Poznańskie, Poznań 1999, s. 394-424.

Manifest Legitymistyczny, „Pro Fide Rege et Lege”, nr 1(12)/1992, s. 10-13.

Plinio Corrêa de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, przeł. S. Olejniczak, Wyd. ARCANA, Kraków 1998, s. 125-128, 137-144.

Miguel Ayuso, Á propos „chrześcijańskiej rekonstrukcji społeczeństwa”, przeł. PM, „Christianitas”, nr 6/2000, s. 173-175.

Papież Jan Paweł II, O polityce, opr. P. Słabek, Wyd. „M”, Kraków 2001.

Józef kardynał Ratzinger, Kościół – ekumenizm – polityka, Wyd. Pallotinum, Poznań – Warszawa 1990, s. 197-223, 243-304.

Gustavo Gutiérrez, Teologia wyzwolenia. Historia, polityka i zbawienie, przeł. J. Szewczyk, IW PAX, Warszawa 1976.

Johann Baptist Metz, Teologia polityczna, przeł. A. Masurek, WAM, Kraków 2000.

Rafał Tichy, Czas na apokalipsę, „44. Magazyn apokaliptyczny”, nr 1/2008, s. 4-53.

René Guénon, Opozycja władz kapłańskiej i królewskiej, przeł. z ang. M. Rostkowski, „Reakcjonista. Pismo tradycjonalistycznej prawicy”, nr 5, jesień 5108 r., s. 15-20.

Julius Evola, O hierarchicznym stosunku pomiędzy władzą królewską a kapłańską, przeł. z ang. Bramin, „Reakcjonista”, nr 3, lato 5107 r., s. 22-24.

Walter Benjamin, Fragment teologiczno-polityczny, „Teologia Polityczna”, nr 2/2004 – 2005, s. 41-42.

Walter Benjamin, Kapitalizm jako religia, przeł. P. Mościcki, „Krytyka Polityczna” 2007, nr 9/10, s. 132-143.

Theodor W. Adorno, Rozum i objawienie, „Kronos”, nr 1/2007.

Jürgen Habermas, Religia w sferze publicznej, „Krytyka Polityczna” 2005, nr 9/10, s. 240-251.

Giorgio Agamben, Od teologii politycznej do teologii ekonomicznej, przeł. P. Mościcki, „Krytyka Polityczna” 2007, nr 11/12, s. 136-141.

Alain Badiou, Święty Paweł. Ustanowienie uniwersalizmu, przeł. J. Kutyła i T. Mościcki, Korporacja Halart, Kraków 2006, s. 13-26, 83-92, 105-116.

Opracowania:

Paweł Kaczorowski, Teologia polityczna, w: Słownik społeczny, red. B. Szlachta, Wyd. WAM, Kraków 2004, s. 1411-1427, lub tenże, Teologia polityczna, w: Państwo jako wyzwanie, ISP PAN, Warszawa 2005, s. 255-280.

Jacek Bartyzel, Teologia polityczna, w: Encyklopedia „Białych Plam”, t. XVII, Radom 2006, s. 133-137, lub tenże, Teologia polityczna, w: Encyklopedia polityczna, red. J. Bartyzel i in., POLWEN, Radom 2007, s. 399-403.

Merio Scattola, Teologia polityczna, przeł. P. Borkowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2011.

Heinrich Meier, Czym jest teologia polityczna? Wstępne uwagi na temat kontrowersyjnego pojęcia, przeł. M. Kurkowska, „Teologia Polityczna”, nr 1/2003 – 2004.

Ernst-Wolfgang Böckenförde, Teoria polityki a teologia polityczna. Uwagi na temat ich wzajemnego stosunku, przeł. M. Kurkowska, „Teologia Polityczna”, nr 3/2005 – 2006, s. 301-309.

Jacob Taubes, Teologia a teoria polityczna, przeł. R. Kuczyński, „Kronos”, nr 2/2010, s. 14-21.

Piotr Mazurkiewicz, Teologia polityczna czy teologia polityki?, „Civitas. Studia z filozofii polityki”, nr 8, Warszawa 2004, s. 176-206.

Mieczysław Gogacz, Mądrość buduje państwo. Człowiek i polityka. Rozważania filozoficzne i religijne, Wyd. O.O. Franciszkanów, Niepokalanów 1993, s. 10-45.

Jacek Bartyzel, Kościół a państwo, w: Encyklopedia „Białych Plam”, t. X, Radom 2003, s. 168-189.

Bogdan Szlachta, Państwo – Kościół, w: Słownik społeczny..., s. 825-848.

Dobrochna Dębińska-Siury, Filozoficzne duszpasterstwo. O religijnej misji Sokratesa, „Teologia Polityczna”, nr 2/2004 – 2005, s. 208-218.

Richard Kraut, Sokrates, polityka i religia, „Teologia Polityczna”, nr 2/2004 – 2005, s. 198-207.

Ryszard Legutko, Pięć wcieleń Sokratesa, „Res Publica”, nr 1/1987, s. 62-72.

Tenże, Filozofia jako misja boża, „Teologia Polityczna”, nr 2/2004 – 2005, s. 121-130.

Joseph Kanofsky, Ofiara Abrahama, ofiara Izaaka, „Teologia Polityczna”, nr 2/2004 – 2005, s. 183-188.

Paweł Marczewski, Żyjąc w cieniu wielkiego drzewa. Leo Strauss o sprawiedliwości w tradycjach Aten i Jerozolimy, „Teologia Polityczna”, nr 4/2006 – 2007, s. 345-354.

Michał Wojciechowski, Biblia o państwie, WAM, Kraków 2008.

Dawid E. Madejski, Complexio oppositorum. Dioklecjańska tetrarchia „z łaski bogów” jako pierwowzór średniowiecznej monarchii „z łaski Bożej”, „Templum Novum”, nr 1/2004, s. 176-187.

Tenże, „Tyś jest mój Syn umiłowany”. Ideowy wizerunek cesarza jako naśladowcy Chrystusa, „Reakcjonista” IX-X/5111 [2009], s. 40-45.

Bogdan Szlachta, Pierwszy chrześcijański cesarz? O koncepcjach politycznych Konstantyna Wielkiego i Euzebiusza z Cezarei, „Problemy Społeczne i Ekonomiczne”, vol. 2, Kęty 2005, s. 57-81.

Teresa Wnętrzak, Konstantyn Wielki w oczach Euzebiusza z Cezarei i w badaniach współczesnych historyków, w: Euzebiusz z Cezarei, Życie Konstantyna, Wydawnictwo WAM, Kraków 2007, s. 62-93.

Eric Voegelin, Walka o reprezentację w Cesarstwie Rzymskim, w: tenże, Nowa nauka polityki, przeł. P. Śpiewak, Fundacja Aletheia, Warszawa 1992, s. 77-101.

Steven Runciman, Teokracja bizantyjska, przeł. M. Radożycka-Paoletti, Wydawnictwo Książnica, Katowice 2008².

Ernst H. Kantorowicz, Dwa ciała króla. Studium ze średniowiecznej teologii politycznej, przeł. M. Michalski i A. Krawiec, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 36-117, 157-187, 251-390.

Ernst H. Kantorowicz, Misteria państwa, przeł. R. Pawlik, „Kronos”, nr 4/2008, s. 23-41.

Robert Pawlik, Dwa ciała króla – średniowieczna metaforologia polityczna Ernsta H. Kantorowicza, „Kronos” 2008, nr 4, s. 42-48.

Tomasz Żyro, Teologia polityczna, w: tenże, Wola polityczna. Siedem prób z filozofii praktycznej, Warszawa 2008, s. 71-96.

Norman Cohn, Cesarz Fryderyk II jako mesjasz, „Teologia Polityczna”, nr 4/2006 – 2007, s. 284-297.

Primo Siena, Metapolityczne marzenie Dantego, przeł. B. Różycki, „Dialogi Polityczne”, 11/2009, s. 215-223.

Jacek Grzybowski, Theatrum Mundi. Kosmologia i teologia Dantego Alighieri, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2009.

Kardynał Joseph Ratzinger, Prawdziwość chrześcijaństwa, przeł. ks. D.J. Olewiński, „Christianitas”, nr 3-4/2000, s. 11-23.

Marek A. Cichocki, To katechon, „Civitas. Studia z filozofii polityki”, nr 8, Warszawa 2004, s. 83-112.

Bp Walenty Wójcik, Doktryny średniowieczne o stosunku dwu władz i udzielaniu pomocy świeckiej, „Prawo Kanoniczne” 1967, z. 1, nr 10, s. 105-141.

Jacek Bartyzel, «Dwa Miecze». Relacja Kościół – państwo w tradycyjnym nauczaniu i w historii Christianitas, „Zawsze Wierni” 2003, nr 3(52), s. 20-43.

Jarosław Norbert Ziętara, Doktryna polityczno-prawna św. Pawła, www.racjonalista.pl/kk.php/s,3487 – 44k

Jacob Taubes, Teologia polityczna świętego Pawła, przeł. M. Kurkowska, WN PWN / Teologia Polityczna, Warszawa 2010, s. 59-125.

Adam Wielomski, Średniowieczna teologia polityczna, „Templum Novum”, nr 8/2009, s. 47-59 [to samo w: tenże, Konserwatyzm między Atenami a Jerozolimą. Szkice postawerroistyczne, Fijorr Publishing, Chicago – Warszawa 2009, s. 87-114.

Wiktor Kornatowski, Społeczno-polityczna myśl św. Augustyna, Wyd. PAX, Warszawa 1965.

Ks. Stanisław Jóźwiak, Państwo i Kościół w pismach św. Augustyna, Wydawnictwo KUL, Lublin 2004.

Tomasz Szczech, Państwo i prawo w doktrynie św. Augustyna, Marcina Lutra i Jana Kalwina, Wydawnictwo UŁ, Łódź 2006.

Marek A. Cichocki, Wieczny pokój u św. Augustyna. Teologia polityczna wobec filozofii politycznej, „Teologia Polityczna”, nr 1/2003 – 2004, s. 185-193.

Ks. Grzegorz Ryś, Między sacrum a profanum: Innocentego III wizja władzy papieskiej, „Teologia Polityczna”, nr 2/2004 – 2005, s. 252-257.

Jacek Grzybowski, Średniowiecze jako właściwa przestrzeń teologii politycznej św. Tomasza z Akwinu, „Civitas. Studia z filozofii polityki”, nr 8, Warszawa 2004, s. 40-82.

Tenże, Miecz i pastorał. Filozoficzny uniwersalizm sporu o charakterze władzy. Tomasz z Akwinu i Dante Alighieri, Wydawnictwo Antyk Marek Derewicki, Kęty 2005.

Jarosław Babiński, Legitymizacja mandatu władzy według św. Tomasza z Akwinu, „Studia Pelplińskie” 2006, t. 37, s. 475-488.

Romano Guardini, Koniec czasów nowożytnych, przeł. Z. Włodkowa, w: tenże, Koniec czasów nowożytnych. Świat i osoba. Wolność, łaska, los, Wyd. Znak, Kraków 1969, s. 21-35.

Thomas Molnar, Pałac, Kościół i społeczeństwo cywilne, przeł. E. Cygielska, „Fronda”, nr 25-26/2001, s. 166-181.

Ryszard Mozgol, O wojnie. Katolicka teologia wojny a zagrożenia współczesności, „Templum Novum”, nr 1/2004, s. 92-113.

Zbigniew Stawrowski, Teologia polityczna Thomasa Hobbesa, „Civitas. Studia z filozofii polityki”, nr 8, Warszawa 2004, s. 113-132.

Jacob Taubes, Lewiatan jako śmiertelny Bóg. O aktualności Tomasza Hobbesa, przeł. M. Sutowski, „Krytyka Polityczna” 2007, nr 13, s. 210-215.

Carl Schmitt, Filozofia państwa w dobie kontrrewolucji (de Maistre, Bonald, Donoso Cortés), w: tenże, Teologia polityczna..., s. 73-83; Rzymski katolicyzm i forma polityczna, w: tamże, s. 84-114.

Adam Wielomski, Teologia polityczna francuskiej kontrrewolucji, w: tenże, Filozofia polityczna francuskiego tradycjonalizmu 1789-1830, Wyd. ARCANA, Kraków 2003, s. 116-137.

Tenże, Teologia polityczna hiszpańskiego karlizmu, „Pro Fide Rege et Lege”, nr 3-4(35)/1999, s. 8-13.

Jacek Bartyzel, Teologia polityczna legitymizmu francuskiego, „Pro Fide Rege et Lege”, nr 3-4(32)/1998, s. 9-13.

Tenże, Teologia polityczna Juana Donoso Cortésa, „Civitas. Studia z filozofii polityki”, nr 8, Warszawa 2004, s. 142-175.

Tenże, Problemy teologii politycznej w koncepcjach współczesnych kierunków myśli prawicowej na Zachodzie, w: Religia chrześcijańska a idee polityczne, red. B. Grott, Zakład Wyd. NOMOS, Kraków 1998, s. 117-144.

Zbigniew Stawrowski, Teologia polityczna Carla Schmitta, w: Carl Schmitt i współczesna myśl polityczna, red. R. Skarzyński, Dom Wyd. ELIPSA, Warszawa 1996, s. 57-66.

Jacob Taubes, Carl Schmitt – apokaliptyk w służbie kontrrewolucji, przeł. P. Graczyk, „Kronos”, nr 2/2010, s. 47-58.

Piotr Graczyk, Katolicyzm polityczny, „Kronos”, nr 3/2008, s. 125-139.

Jacek Bartyzel, Eklezjologia papieża bł. Piusa IX w świetle Syllabusa, „Pro Fide Rege et Lege”, 2005, nr 1, s. 26-32.

Tenże, Katolicka teologia polityczna w XX wieku, „Christianitas”, nr 13/2002, s. 109-143.

Adam Wielomski, Polityczne przesłanie Syllabusa bł. Piusa IX, „Pro Fide Rege et Lege” 2005, nr 1, s. 32-37.

Tenże, Encyklika ‘Pascendi’: geneza i przesłanie, „Pro Fide Rege et Lege” 2007, nr 2, s. 13-34.

Frederick D. Wilhelmsen, Quas primas – rozważania filozofa, przeł. M. Zakrzewski, „Nova et Vetera”, nr 2(5)/1997, s. 54-63.

Michael Davies, Panowanie Chrystusa Króla, przeł. KS, „Nova et Vetera”, nr 2(5)/1997, s. 34-53.

Tenże, Sobór Watykański II a wolność religijna, przeł. A. Juchniewicz, Te Deum, Warszawa 2002, s. 21-63, 179-255.

Adam Wielomski, Teologia polityczna Soboru Watykańskiego II, „Pro Fide Rege et Lege”, nr 4(53)/2005, s. 67-72.

Ernst-Wolfgang Böckenförde, „Teologia polityczna” Jana Pawła II, „Znak” 1985, nr 364(3).

Russell Hittinger, Munus regale a społeczeństwo obywatelskie w teologii politycznej Jana Pawła II, przeł. T. Bieroń, w: Oblicza demokracji, red. R. Legutko i J. Kloczkowski, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2002, s. 209-239.

Winfried Lipscher, Teologia polityczna Jana Pawła II, „Teologia Polityczna”, nr 3/2005-2006, s. 123-130.

Denis Sureau, Teologie polityczne XX wieku, „Christianitas”, nr 45-46/2011, s. 111-140.

Eric Voegelin, Gnoza – istota nowożytności; Rewolucja gnostycka – przypadek purytanów, w: tenże, Nowa nauka polityki…, s. 103-147.

Tenże, Lud Boży, przeł. M. Umińska, Wyd. Znak, Kraków 1994, s. 22-33, 40-47, 55-78.

Gnoza polityczna, red. J. Skoczyński, Kraków 1998.

Zdzisław Krasnodębski, Teologia polityczna Adama Mickiewicza, „Teologia Polityczna”, nr 4/2006 – 2007, s. 230-242.

Jacek Bartyzel, Ostateczny cel ludzkości, progresywnie wydedukowany. Rzecz o mesjanizmie Józefa Marii Hoene-Wrońskiego, „Teologia Polityczna”, nr 4/2006 – 2007, s. 243-261.

Zbigniew Mikołejko, Mity tradycjonalizmu integralnego. Julius Evola i kultura religijno-filozoficzna prawicy, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 1998, s. 129-159.

Eric Voegelin, Gnoza – istota nowożytności, w: tenże, Nowa nauka polityki…, s. 103-122.

Tenże, Gnostycka polityka, przeł. J. Świątek, „Człowiek w kulturze” 2004, nr 16.

Alain Besançon, Intelektualne źródła leninizmu, przeł. G. B., „Libertas” (Paryż), 1988, nr 10-11, s. 84-105.

Ryszard Legutko, Gnoza polityczna: Besançon i Voegelin, w: Gnoza polityczna, red. J. Skoczyński, Księgarnia Akademicka, Kraków 1998, s. 19-28.

Piotr Skudrzyk, Gnoza – nieudana determinacja. Refleksje nad ‘Nową nauką polityki’ Erica Voegelina, w: Gnoza polityczna…, s. 53-60.

Michał J. Czarnecki, Człowiek wobec świata. Gnoza nowożytna Erica Voegelina a gnostycyzm antyczny – próba porównania, „Dialogi Polityczne”, nr 8/2007, s. 155-166.

Hans Otto Seitchek, Mesjanizm polityczny i religia polityczna – niemieckie interpretacje, przeł. M. Kurkowska, „Teologia Polityczna”, nr 4/2006 – 2007, s. 96-113.

Michael Burleigh, Religia polityczna, czyli w co wierzą ludzie nowocześni, przeł. T. Bieroń, „Europa”, 28 XII 2005, nr 91.

Ks. Michał Poradowski, Teologia wyzwolenia Karola Marksa; Teologia rewolucji Karola Marksa; Marksistowska teologia wyzwolenia w Ameryce Łacińskiej, w: tenże, Wyzwolenie czy ujarzmienie? Marksistowska rewolucja komunistyczna, Katolicki Ośrodek Wydawniczy VERITAS, London 1987, s. 35-132, s. 183-197.

Tadeusz Gadacz, Teologia szkoły frankfurckiej, „Kronos”, nr 1/2007.

Michał Łuczewski, Do diabła z Mesjaszem! Teologia polityczna polskiej transformacji, „44. Magazyn apokaliptyczny”, nr 1/2008, s. 76-95.

zaliczenie na podstawie udokumentowanej obecności na wykładzie.