Architektura drewniana wczesnego średniowiecza

Celem zajęć jest poszerzenie wiedzy na temat budownictwa drewnianego wczesnego średniowiecza. Główny nacisk położony zostanie na kilka wybranych zagadnień tematycznych. Wśród nich istotne miejsce zajmuje poznanie surowca drzewnego i jego cech fizykochemicznych i mechanicznych, a także podstawowych narzędzi i technik obróbki drewna; omówienie na konkretnych przykładach pochodzących z badań archeologicznych typów budynków z uwzględnieniem ich funkcji z podziałem na budynki mieszkalne i gospodarcze, określenie ich przeznaczenia, wielkości i planu wewnętrznego. Osobną grupę zagadnień stanowić będą techniki i konstrukcje budowlane związane z architekturą obronną (wałami grodów) oraz infrastrukturą komunikacyjną i użytkową. Ponadto omówione zostaną plany zabudowy miast wczesnośredniowiecznych, wielkość i rozplanowanie zabudowy, rodzaje konstrukcji, infrastruktura komunikacyjna i zaopatrzenia w wodę.

Drewno stanowiło we wczesnym średniowieczu główny, a niekiedy wyłączny materiał budowlany. Konstruowano z niego domy, budynki gospodarcze, mosty, drogi i przeprawy wodne oraz wykonywano infrastrukturę związaną z zabezpieczeniem osiedli w wodę pitną i odprowadzaniem nieczystości. Celem zajęć jest zatem przedstawienie na konkretnych przykładach wczesnośredniowiecznych konstrukcji budowlanych służących różnym celom, składających się na infrastrukturę mieszkalną, gospodarczą i komunikacyjną ówczesnych osiedli. Oprócz konstrukcji technicznych o walorach przede wszystkim użytkowych omówione zostaną również konstrukcje drewniane stosowane do budowy obiektów o przeznaczeniu specjalnym (hale, palatia) czy sakralnym (świątynie i kościoły) oraz sepulkralnym (konstrukcje grobowe. Oprócz architektury drewnianej związanej z zabudową osiedli wiejskich i ośrodków wczesnomiejskich oraz grodów treścią zajęć będą konstrukcje drewniane o charakterze obronnym – w tym wznoszone z wykorzystaniem surowca drzewnego wały grodów i ich elementy składowe, np. bramy. Na zajęciach będą omówione również narzędzia służące do obróbki drewna, a także wykorzystywany w budownictwie surowiec i jego rodzaje.

• R. Barnycz-Gupieniec, Drewniane budownictwo mieszkalne w Gdańsku w X-XIII wieku, [w:] Gdańsk wczesnośredniowieczny, t. 8, Prace Komisji Archeologicznej, Gdańsk 1974.

• R. Barnycz-Gupieniec, Mieszkalne budownictwo drewniane w strefie nadbałtyckiej we wczesnym średniowieczu, Acta Univ. Lodz., 1984.

• R. Barnycz-Gupieniec, Studia nad drewnianym budownictwem wczesnośredniowiecznej Polski na tle porównawczym, Łowicz 2000.

• F. Biermann, Die Brunnen des 7./8-11./12. Jahrhunderts bei den nördlichen Westslawen (Polen Und Ostdeutschland), EAZ, t. 42: 2001.

• R. Bleile, Slawische Brücken in Mecklenburg-Vorpommern. Der Begriff `Brücke´ - Quellen und Forschungsgeschichte, Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpomern, t. 46, s. 127-169, 1998

• Brisbone M., Makarov N., Nosov E., The Archeology of Medieval Novgorod in Context. Sudies in Centre/Periphery Relations, Oxford UK 2012.

• Bukowska – Gedigowa J., Gediga B., Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu, Polskie Badania Archeologiczne, t. 25, Wrocław 1986.

• A. Chmielowska, P. Marosik, Wczesnośredniowieczne budownictwo obronne między Prosną i Pilicą, Warszawa-Łódź 1989.

• W. Chudziak, R. Kaźmierczak, J. Niegowski, Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2006-2009), Toruń 2011.

• W. Chudziak, R. Kaźmierczak, J. Niegowski, Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2011-2015), Toruń 2016.

• W. Chudziak, W kwestii budownictwa Słowian na Niżu Polskim w VI-VII w., AP, t. 33, z. 1, s. 193-203.

• Z. Dmochowski, 1937, Ze studiów nad poleskim budownictwem drzewnym, Biuletyn Historji Sztuki i Kultury, nr 2, s. 164-220.

• B. Gediga, Badania wykopaliskowe na Ostrówku w Opolu w 1968 i 1969 roku oraz omówienie najważniejszych wyników ukończonych prac, Sprawozdania Archeologiczne, t. 24, 1972.

• R. Grygiel, Początki Łęczycy, T.1, Łódź 2014.

• W. Hensel, Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna, Warszawa 1987, ss. 233-250, 393-525.

• A. Janowski, Groby komorowe w Europie środkowo-wschodniej. Problemy wybrane, Szczecin 2015.

• J. Kaźmierczyk, Budownictwo mieszkalne z drewna z VI-XIII wieku na obszarze Śląska, AP, t. 14, s. 167-214, 1969.

• Z. Kobyliński, Struktury osadnicze na ziemiach polskich u schyłku starożytności i na początku wczesnego średniowiecza, Wrocław 1988.

• Kola A., Wilke G. (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim. Tom II: Mosty traktu poznańskiego, Poznań.

• H. Kóćka-Krenz (red.), Poznań we wczesnym średniowieczu. T. 8, Poznań 2013.

• Z. Kurnatowska (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, Tom I: Mosty Traktu Gnieźnieńskiego, Poznań 2000.

• G. Mikołajczyk, Początki Gniezna, Warszawa-Poznań 1972.

• K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian. Kultura materialna, Warszawa 1967.

• F. Krzysik, Nauka o drewnie, Warszawa 1978.

• M. Kubiak, Z. Laurow, Surowiec drzewny, Warszawa 1994.

• P. Pawlak, Formy wykorzystania surowca drzewnego w obrządku pogrzebowym na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku "szkieletowym” w Poznaniu-Śródce – przykłady i próby interpretacji, Przegląd Archeologiczny, t. 47, s. 115-139.

• J. Poleski, Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu Dunajca, Kraków 2004.

• Z. Podwińska, Drewno, [w:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, red. Hensel, Podwińska, t. 1, s. 131-146.

• P.A. Rappaport, Drevnerusskije żyliszcze, Moskva 1975.

• E. Schuldt, Behren-Lübchin. Eine spatslawische Burganlage in Mecklenburg, Berlin 1984.

• V. Stawska, J. Bojarski, W. Chudziak, Rodzaje grobów i ich konstrukcje wewnętrzne, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, red. W. Chudziak, s. 55-66.

• W. Szulta, Przeprawy mostowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Toruń 2008

• W. Słota, Wczesnośredniowieczne studnie czerpalne z terenu Polski, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, t. 27: 2006.

• L. Słupecki, Problem słowiańskich świątyń, Slavia Antiqua, t. 35, s. 48-60, 1994.

• P. Šalkovský, 2001, Šalkovsky P., Hüuser in der frühmittelaterlichen slawischen Welt, [w:] Archaeologica Slovaca Monographie, t. 6, red. A. Ruttkay, Nitra 2001.

• G. Wilke, Najstarsze mosty zachodniosłowiańskie z międzyrzecza Łaby i Odry (VIII-X/XI w.), AUNC, Archeologia 31 – Archeologia Podwodna 6, s. 57-125.

• H. Zoll-Adamikowa, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian z terenu Polski, cz. 1-2, Wrocław 1978, 1979.

Celem zajęć jest poszerzenie wiedzy na temat budownictwa drewnianego wczesnego średniowiecza. Główny nacisk położony zostanie na kilka wybranych zagadnień tematycznych. Wśród nich istotne miejsce zajmuje poznanie surowca drzewnego i jego cech fizykochemicznych i mechanicznych, a także podstawowych narzędzi i technik obróbki drewna; omówienie na konkretnych przykładach pochodzących z badań archeologicznych typów budynków z uwzględnieniem ich funkcji z podziałem na budynki mieszkalne i gospodarcze, określenie ich przeznaczenia, wielkości i planu wewnętrznego. Osobną grupę zagadnień stanowić będą techniki i konstrukcje budowlane związane z architekturą obronną (wałami grodów) oraz infrastrukturą komunikacyjną i użytkową. Ponadto omówione zostaną plany zabudowy miast wczesnośredniowiecznych, wielkość i rozplanowanie zabudowy, rodzaje konstrukcji, infrastruktura komunikacyjna i zaopatrzenia w wodę.

Drewno stanowiło we wczesnym średniowieczu główny, a niekiedy wyłączny materiał budowlany. Konstruowano z niego domy, budynki gospodarcze, mosty, drogi i przeprawy wodne oraz wykonywano infrastrukturę związaną z zabezpieczeniem osiedli w wodę pitną i odprowadzaniem nieczystości. Celem zajęć jest zatem przedstawienie na konkretnych przykładach wczesnośredniowiecznych konstrukcji budowlanych służących różnym celom, składających się na infrastrukturę mieszkalną, gospodarczą i komunikacyjną ówczesnych osiedli. Oprócz konstrukcji technicznych o walorach przede wszystkim użytkowych omówione zostaną również konstrukcje drewniane stosowane do budowy obiektów o przeznaczeniu specjalnym (hale, palatia) czy sakralnym (świątynie i kościoły) oraz sepulkralnym (konstrukcje grobowe. Oprócz architektury drewnianej związanej z zabudową osiedli wiejskich i ośrodków wczesnomiejskich oraz grodów treścią zajęć będą konstrukcje drewniane o charakterze obronnym – w tym wznoszone z wykorzystaniem surowca drzewnego wały grodów i ich elementy składowe, np. bramy. Na zajęciach będą omówione również narzędzia służące do obróbki drewna, a także wykorzystywany w budownictwie surowiec i jego rodzaje.

• R. Barnycz-Gupieniec, Drewniane budownictwo mieszkalne w Gdańsku w X-XIII wieku, [w:] Gdańsk wczesnośredniowieczny, t. 8, Prace Komisji Archeologicznej, Gdańsk 1974.

• R. Barnycz-Gupieniec, Mieszkalne budownictwo drewniane w strefie nadbałtyckiej we wczesnym średniowieczu, Acta Univ. Lodz., 1984.

• R. Barnycz-Gupieniec, Studia nad drewnianym budownictwem wczesnośredniowiecznej Polski na tle porównawczym, Łowicz 2000.

• F. Biermann, Die Brunnen des 7./8-11./12. Jahrhunderts bei den nördlichen Westslawen (Polen Und Ostdeutschland), EAZ, t. 42: 2001.

• R. Bleile, Slawische Brücken in Mecklenburg-Vorpommern. Der Begriff `Brücke´ - Quellen und Forschungsgeschichte, Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpomern, t. 46, s. 127-169, 1998

• Brisbone M., Makarov N., Nosov E., The Archeology of Medieval Novgorod in Context. Sudies in Centre/Periphery Relations, Oxford UK 2012.

• Bukowska – Gedigowa J., Gediga B., Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu, Polskie Badania Archeologiczne, t. 25, Wrocław 1986.

• A. Chmielowska, P. Marosik, Wczesnośredniowieczne budownictwo obronne między Prosną i Pilicą, Warszawa-Łódź 1989.

• W. Chudziak, R. Kaźmierczak, J. Niegowski, Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2006-2009), Toruń 2011.

• W. Chudziak, R. Kaźmierczak, J. Niegowski, Podwodne dziedzictwo archeologiczne Polski. Katalog stanowisk (badania 2011-2015), Toruń 2016.

• W. Chudziak, W kwestii budownictwa Słowian na Niżu Polskim w VI-VII w., AP, t. 33, z. 1, s. 193-203.

• Z. Dmochowski, 1937, Ze studiów nad poleskim budownictwem drzewnym, Biuletyn Historji Sztuki i Kultury, nr 2, s. 164-220.

• B. Gediga, Badania wykopaliskowe na Ostrówku w Opolu w 1968 i 1969 roku oraz omówienie najważniejszych wyników ukończonych prac, Sprawozdania Archeologiczne, t. 24, 1972.

• R. Grygiel, Początki Łęczycy, T.1, Łódź 2014.

• W. Hensel, Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna, Warszawa 1987, ss. 233-250, 393-525.

• A. Janowski, Groby komorowe w Europie środkowo-wschodniej. Problemy wybrane, Szczecin 2015.

• J. Kaźmierczyk, Budownictwo mieszkalne z drewna z VI-XIII wieku na obszarze Śląska, AP, t. 14, s. 167-214, 1969.

• Z. Kobyliński, Struktury osadnicze na ziemiach polskich u schyłku starożytności i na początku wczesnego średniowiecza, Wrocław 1988.

• Kola A., Wilke G. (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim. Tom II: Mosty traktu poznańskiego, Poznań.

• H. Kóćka-Krenz (red.), Poznań we wczesnym średniowieczu. T. 8, Poznań 2013.

• Z. Kurnatowska (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, Tom I: Mosty Traktu Gnieźnieńskiego, Poznań 2000.

• G. Mikołajczyk, Początki Gniezna, Warszawa-Poznań 1972.

• K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian. Kultura materialna, Warszawa 1967.

• F. Krzysik, Nauka o drewnie, Warszawa 1978.

• M. Kubiak, Z. Laurow, Surowiec drzewny, Warszawa 1994.

• P. Pawlak, Formy wykorzystania surowca drzewnego w obrządku pogrzebowym na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku "szkieletowym” w Poznaniu-Śródce – przykłady i próby interpretacji, Przegląd Archeologiczny, t. 47, s. 115-139.

• J. Poleski, Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu Dunajca, Kraków 2004.

• Z. Podwińska, Drewno, [w:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, red. Hensel, Podwińska, t. 1, s. 131-146.

• P.A. Rappaport, Drevnerusskije żyliszcze, Moskva 1975.

• E. Schuldt, Behren-Lübchin. Eine spatslawische Burganlage in Mecklenburg, Berlin 1984.

• V. Stawska, J. Bojarski, W. Chudziak, Rodzaje grobów i ich konstrukcje wewnętrzne, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), MSL, t. 5, red. W. Chudziak, s. 55-66.

• W. Szulta, Przeprawy mostowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Toruń 2008

• W. Słota, Wczesnośredniowieczne studnie czerpalne z terenu Polski, Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, t. 27: 2006.

• L. Słupecki, Problem słowiańskich świątyń, Slavia Antiqua, t. 35, s. 48-60, 1994.

• P. Šalkovský, 2001, Šalkovsky P., Hüuser in der frühmittelaterlichen slawischen Welt, [w:] Archaeologica Slovaca Monographie, t. 6, red. A. Ruttkay, Nitra 2001.

• G. Wilke, Najstarsze mosty zachodniosłowiańskie z międzyrzecza Łaby i Odry (VIII-X/XI w.), AUNC, Archeologia 31 – Archeologia Podwodna 6, s. 57-125.

• H. Zoll-Adamikowa, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian z terenu Polski, cz. 1-2, Wrocław 1978, 1979.