Pogranicze prusko-rosyjskie w okresie zaborów 1772-1920

Literatura obowiązkowa na każde zajęcia znajduje się w Bibliotece Collegium Humanisticum (książki lub kserokopie).

1. Prusy - powstanie, rozwój, rola w kulturze i polityce:

a/ literatura podstawowa:

- R. v. Thadden, Pytania o Prusy. Historia państwa zawieszonego, Olsztyn 2004, s. 13-52 (rozdziały: Kiedy istniały Prusy?; Gdzie znajdowały się Prusy?; Kto był Prusakiem?; Czym były Prusy?

lub:

- R. v. Thadden, te same rozdziały w przystępnej formie, w: Prusy. Wzlot i upadek. (,,Polityka. Pomocnik historyczny" , s. 10-13; 48-52

- Uwaga: Terytorialny rozwój Prus w atlasie historycznym, bardzo dobre mapy w ,,Polityka. Pomocnik historyczny".

b/ dla zaawansowanych także:

- S. Salmonowicz, Prusy. Dzieje państwa i społeczeństwa, Poznań 1987, s. 49-146.

Zagadnienia:

- Postanie i rozwój terytorialny Prus

- Od Prus Książęcych do Prus Wschodnich

- Wschód w kulturze i polityce Prus

---------------------------------------------------------------------------------------------

2. Prusy w dziejach Niemiec

- S. Salmonowicz, Prusy. Dzieje państwa i społeczeństwa, Poznań 1987, 480-525. (roz. VII).

- Otto von Bismarck, Dynastie i plemiona, w: Prusy-mity i rzeczywistowść, red. H.J. Jurgen i A. Lawaty, Poznań, 2016, s. 255-258.

- F. Meinecke, Prusy i Niemcy w XIX w., w: Prusy-mity i rzeczywistowść, red. H.J. Jurgen i A. Lawaty, Poznań, 2016, s.259-272.

Zagadnienia

Miejsce Prus w dziejach Niemiec i Niemców

------------------------------------------------------------------------------------------

3. Od Rusi do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego

- Hieronim Grala, Skąd wzięli się Rosjanie?,w: Dzieje Rosjan. ,,Polityka. Pomocnik historyczny", s. 13-39.

Zagadnienia:

- Dziedzictwo Rusi Kijowskiej i Wielkiego Księstwa Moskiewskiego w kulturze rosyjskiej

--------------------------------------------------------------------------------------------

4. Rosja rusza na Zachód

- Andrzej Nowak, Dwa wieki imperium, w: Dzieje Rosjan. ,,Polityka. Pomocnik historyczny", s.39-43.

- Adam Krzemiński, Sąsiedzi przez Polskę, w: Dzieje Rosjan. ,,Polityka. Pomocnik historyczny", s.s. 162-167.

Zagadnienia:

- Powstanie pogranicza rosyjsko-pruskiego (XVIII-XIX wiek).

- Sojusz rosyjsko-pruski/niemiecki - przemiany i znaczenie

---------------------------------------------------------------------------------------------

5.Granica rosyjsko-pruska/niemiecka

- K. Latawiec, Na straży imperium. Rosyjska Straż Graniczna w Królestwie Polskim 1851-1914, ,,Mówią Wieki",2017, nr 2, s. 13-16.

- T. Krzemiński, Granica czarnych orłów, ,,Mówią Wieki", 2017, nr 2, s. 17-20.

- W. Kalwat, Przez kordony do powstania, ,,Mówią Wieki", 2017, nr 2, s. 21-24.

Zagadnienia:

-Granica między państwami i pogranicza

-Ochrona granicy

- Funkcje społeczne

--------------------------------------------------------------------------------------------

6.Powstanie styczniowe na Kujawach

S. Kalembka, Kujawy Wschodnie w powstaniu styczniowym. Rys wybranych zagadnień, w: Z dziejów powstania styczniowego na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej, red. S. Kalembka, Warszawa 1989, s. 7-79.

Zagadnienia:

- Przebieg powstania

- Społeczne aspekty powstania w regionie

---------------------------------------------------------------------------------------------

7. Warmia i Mazury w XIX wieku wobec procesów narodowościowych i polityki narodowościowej

- A. Kossert, Mazury. Zapomniane południe Prus Wschodnich, Warszawa 2004, s. 95-140 (roz. Powstają ,,Mazury") i 141-176 (,,Razem z koleją przyjdzie germanizacja").

- S. Achremczyk, Historia Warmii i Mazur, t. 2: 1772-2010, Olsztyn 2011, s. s. 770-782 (roz. 14: Czasy dyliżansu i kolei żelaznych (fragment) oraz s. 821-854 (roz.15: Warmia i Mazury).

Zagadnienia:

- Powstanie ,,Mazur".

- Procesy narodowościowe.

- Polityka narodowościowa.

---------------------------------------------------------------------------------------------

8. Warmia i Mazury w latach I wojny światowej

W. Wrzesiński, Warmia i Mazury w polskiej myśli politycznej 1864-1945 (roz. III: W latach wielkiej wojny (1914-1918), s. 144-187).

Zagadnienia:

- Plany wobec regionu Rosji, Anglii i Francji oraz Niemiec

- Orientacje i ugrupowania mieszkańców Warmii i Mazur

----------------------------------------------------------------------------------------------

9. Niemieckie, litewskie i polskie Prusy Wschodnie

- A. Sakson, Od Kłajpedy do Olsztyna, Poznań 2011, s. 21-27; s.35-78.

Zagadnienia:

- Traktat wersalski i plebiscyt 11 VII 1920 roku - konsekwencje

- Stosunki narodowościowe

-----------------------------------------------------------------------------------------------

10. ,,Wschodniopruskość" - budowa regionalnej czy niemieckiej tożsamości?

- R. Traba, ,,Wschodniopruskość" Tożsamość regionalna i narodowa w kulturze politycznej Niemiec, Poznań-Warszawa 2006, s. 27-120 (dla zaawansowanych i niezorientowanych); obowiązkowo: s. 310-360.

Zagadnienia"

- Niemcy po I wojnie światowej - nowe czy stare wyzwania?

- Znaczenia i konstrukcja pojęcia ,,wschodniopruskość" - rola i zasięg

---------------------------------------------------------------------------------------------

11. Litwa Pruska i Żmudź a litewskie odrodzenie narodowe

- A. Sakson, Od Kłajpedy do Olsztyna, Poznań 2011, s. 21-27; s.35-78.

- P. Łossowski, Litwa, Warszawa 1998 (rozdziały poświęcone odrodzeniu litewskiemu w XIX i na pocz. XX wieku)

Zagadnienia:

- Formowanie się nowoczesnego narodu litewskiego - rola pogranicza rosyjsko-niemieckiego

- Litwini w drodze do niezależności

---------------------------------------------------------------------------------------------

12. Rosyjska i niemiecka prawica na początku XX wieku - kooperacja czy zwalczanie się?

- M. Kellogg, Rosyjskie źródła nazizmu, Poznań 2015, s. 41-83 - roz. I (dla zaawansowanych także roz. II s. 84-128).

Zagadnienia:

Czy ,,biała" emigracja odegrała rolę w budowie ideologii nazistowskiej?

Metody oceniania:

Ocena składa się z dwóch części: aktywność+ 1 lektury dotyczącej tematu samodzielnie wybranej, monografia naukowa - zaliczenie ustne.

Aktywność (dyskusja problemowa): U01,U02, K11

Przez aktywność rozumie się przygotowanie do zajęć wg podanych lektur oraz udział w dyskusji problemowej na 80% zajęć. Oceniana jest wiedza, sposób wypowiedzi.

W przypadku braku aktywności - zaliczenie ustne.

Tematyka zajęć będzie koncentrowała się na historii pogranicza prusko-rosyjskiego w okresie zaborów 1772-1920 w rejonie obecnego województwa kujawsko-pomorskiego. Zajęcia będą miały charakter konwersatorium. Ich celem jest uwrażliwienie studentów na historię własnego regionu.

Aleksandrów Kujawski. Zarys dziejów, pod red. A. Cieśli, Aleksandrów Kujawski 2009

Dwie części Kujaw: związki i podziały w dziejach regionu: materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w dniach 18-19 września 2000 roku, pod red. D. Karczewskiego, M. Krajewskiego i S. Roszaka, Włocławek-Inowrocław 2001.

Granica symboliczna i jej pogranicza w czasach najnowszych, pod red. J. Schmidta i R. Matykowskiego, Poznań 2007.

T. Krzemiński, W cieniu kordonu. Społeczne aspekty funkcjonowania granicy prusko-rosyjskiej w XIX i na początku XX w. w rejonie Kujaw, w ziemi chełmińskiej i ziemi dobrzyńskiej, Czasy nowożytne, t. 25, 2012

Kujawy. Tradycja-tożsamość-świadomość, pod red. T. Łaszkiewicza, Inowrocław 2008.

J. Niktorowicz, Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa, Białystok 2001

Pogranicze czarnych orłów. Dawne podziały zaborowe ziem polskich w pespektywie historycznej, społecznej i kulturowej, pod red. A. Cieśli i T. Krzemińskiego, Aleksandrów Kujawski 2013

Pogranicze: studia społeczne, Białystok 1992

Spotkanie dwóch cesarzy w Aleksandrowie. Z dziejów miasta i regionu w okresie zaborów, pod red. A. Cieśli, Aleksandrów Kujawski 2009.

Historia Golubia i Dobrzynia. Środowisko geograficzne, pradzieje i historia Golubia i Dobrzynia do 1939 r., pod red. K. Mikulskiego, Toruń 2008.

K. Latawiec, Rosyjska straż graniczna w Królestwie Polskim w l. 1851-1914, Lublin 2014.

R. Wapiński, Polska i małe ojczyzny Polaków. Z dziejów kształtowania się świadomości narodowej w XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1994

Sz. Wierzchosławski, Orzeł czarny i orzeł biały: problemy modernizacji społeczeństwa polskiego prowincji Prusy Zachodnie w XIX i na początku XX stulecia, Olsztyn 2011

Tematyka zajęć będzie koncentrowała się na historii pogranicza prusko-rosyjskiego w okresie zaborów 1772-1920 w rejonie obecnego województwa kujawsko-pomorskiego. Zajęcia będą miały charakter konwersatorium. Ich celem jest uwrażliwienie studentów na historię własnego regionu.

Aleksandrów Kujawski. Zarys dziejów, pod red. A. Cieśli, Aleksandrów Kujawski 2009

Dwie części Kujaw: związki i podziały w dziejach regionu: materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w dniach 18-19 września 2000 roku, pod red. D. Karczewskiego, M. Krajewskiego i S. Roszaka, Włocławek-Inowrocław 2001.

Granica symboliczna i jej pogranicza w czasach najnowszych, pod red. J. Schmidta i R. Matykowskiego, Poznań 2007.

T. Krzemiński, W cieniu kordonu. Społeczne aspekty funkcjonowania granicy prusko-rosyjskiej w XIX i na początku XX w. w rejonie Kujaw, w ziemi chełmińskiej i ziemi dobrzyńskiej, Czasy nowożytne, t. 25, 2012

Kujawy. Tradycja-tożsamość-świadomość, pod red. T. Łaszkiewicza, Inowrocław 2008.

J. Niktorowicz, Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa, Białystok 2001

Pogranicze czarnych orłów. Dawne podziały zaborowe ziem polskich w pespektywie historycznej, społecznej i kulturowej, pod red. A. Cieśli i T. Krzemińskiego, Aleksandrów Kujawski 2013

Pogranicze: studia społeczne, Białystok 1992

Spotkanie dwóch cesarzy w Aleksandrowie. Z dziejów miasta i regionu w okresie zaborów, pod red. A. Cieśli, Aleksandrów Kujawski 2009.

Historia Golubia i Dobrzynia. Środowisko geograficzne, pradzieje i historia Golubia i Dobrzynia do 1939 r., pod red. K. Mikulskiego, Toruń 2008.

K. Latawiec, Rosyjska straż graniczna w Królestwie Polskim w l. 1851-1914, Lublin 2014.

R. Wapiński, Polska i małe ojczyzny Polaków. Z dziejów kształtowania się świadomości narodowej w XIX i XX wieku po wybuch II wojny światowej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1994

Sz. Wierzchosławski, Orzeł czarny i orzeł biały: problemy modernizacji społeczeństwa polskiego prowincji Prusy Zachodnie w XIX i na początku XX stulecia, Olsztyn 2011