Historia sztuki nowoczesnej (etap 2)

Ogólna wiedza z zakresu historii sztuki nowoczesnej (ok. 1900-1970)

Znajomość języka angielskiego wystarczająca do zapoznania się z niektórymi lekturami uzupełniajacymi.

przedmiot obowiązkowy

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli:

- udział w wykładach – 30 godz.(1 ECTS)

Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta:

- zapoznanie się ze specjalistyczną literaturą dotyczącą tematyki wykładu - 30 godz. (1 ECTS)

- utrwalenie w pamięci materiału wizualnego prezentowanego podczas wykładu w celu przygotowania się do zaliczenia przedmiotu – 30 godz. (1 ECTS)

Punkty ECTS - 3

Student/tka

• K_W01 Ma wiedzę na temat różnych definicji modernizmu i awangardy w sztuce XX w.

• K_W01 Ma wiedzę na temat głównych manifestów i wypowiedzi programowych europejskich modernistów

• K_W01 Ma wiedzę na temat modernistycznej terminologii

• K_W03 Charakteryzuje złożoność i geokulturowe zróżnicowanie modernistycznego nurtu

• K_W01 Ma wiedzę na temat chronologii formowania się i rozwoju europejskich modernizmów

• K_W03 Charakteryzuje dynamikę przemian wewnątrz modernistycznego nurtu

• K_W03 Charakteryzuje procesy transpozycji wzorów, adaptacji i akulturacji w ramach europejskich nurtów artystycznych

• K_W02 Opisuje analogiczne postawy i opozycyjne napięcia, zbieżności i konflikty na mapie artystycznych fenomenów w Europie

• K_W01 Ma wiedzę na temat antymodernistycznej reakcji w okresie międzywojennym i po 1945 r.

• K_W01 Ma wiedzę na temat możliwości narodowej i ponadnarodowej kontekstualizacji modernizmów i anty-modernizmów

• K_W02 Opisuje morfologiczne i technologiczne aspekty modernistycznych innowacji

• K_W01 Ma wiedzę na temat autoreferencyjnego charakteru modernizmu

• K_W02 Opisuje semantyczne i morfologiczne wyróżniki modernizmów i anty-modernizmów w poszczególnych krajach europejskich w latach 1900-1970, w tym w Europie Środkowej i Wschodniej

• K_W03 Charakteryzuje relacje łączące modernistyczne środowiska w krajach europejskich i Stanach Zjednoczonych

• K_W01 Ma wiedzę na temat wiodących modernistów europejskich różnych narodowości

• K_W03 Charakteryzuje uniwersalistyczne ambicje modernistycznej awangardy

• K_W01 Ma wiedzę na temat idiosynkratycznych aspektów awangardy w Europie Środkowej i Wschodniej

Student/tka

• K_U02 Analizuje modernistyczne manifesty i wypowiedzi programowe

• K_U02 Analizuje modernistyczną estetykę

• K_U01 Wyjaśnia specyficzne cechy modernistycznych paradygmatów

• K_U02 Analizuje główne centra modernizmu w Europie w okresie 1900-1945

• K_U02 Analizuje gęstą sieć modernistycznych relacji i oddziaływań między poszczególnymi ośrodkami kulturowymi w Europie

• K_U01 Wyjaśnia wieloaspektowość modernistycznego nurtu w Europie

• K_U01 Wyjaśnia narodowe, regionalne i lokalne odrębności europejskich nurtów artystycznych w XX w.

• K_U02 Analizuje technologiczne innowacje modernistów

• K_U02 Analizuje formalne eksperymenty w modernistycznym malarstwie, rzeźbie, grafice, fotografii i fotomontażu

• K_U01 Wyjaśnia proces odchodzenia od figuracji w sztukach plastycznych i narodziny abstrakcji

• K_U01 Wyjaśnia procesy powrotu do figuracji i mechanizmy anty-modernistycznej reakcji

• K_U02 Analizuje estetykę maszynizmu

• K_U01 Wyjaśnia rolę poza-europejskiego prymitywizmu w kształtowaniu się modernistycznej estetyki

• K_U02 Analizuje tematyczne tropy awangardy początków XX w.

• K_U02 Analizuje relacje między sztuką wysoką a kulturą masową pierwszych dekad XX w.

• K_U02 Analizuje zaangażowanie awangardy w projektowanie przemysłowe

• K_U01 Wyjaśnia rozwój fotografii i fotomontażu w „wieku mechanicznej reprodukcji”

• K_U01 Wyjaśnia relacje między modernizmami a anty-modernistycznymi trendami

• K_U01 Wyjaśnia zasady ideologii „powrotu do porządku” ogłoszonej i propagowanej po Wielkiej Wojnie

• K_U01 Wyjaśnia pozycję modernizmów w państwach totalitarnych w Europie lat 30.

• K_U02 Analizuje idiosynkratyczne cechy modernizmów w Europie Środkowej i Wschodniej

• K_K02 Posiada umiejętność odczytywania i interpretowania różnych tekstów kulturowych

• K_K01 Ma świadomość złożoności geokulturowej mapy europejskiego kontynentu

• K_K02 Posiada umiejętność charakterystyki wielokulturowego środowiska

• K_K01 Ma świadomość procesów akulturacji i glokalizacji w Europie

• K_K01 Ma świadomość kulturowej odrębności narodowych, etnicznych i religijnych mniejszości

• K_K02 Posiada umiejętność określenia pozycji kobiet artystek w ramach modernistycznych nurtów

Audiowizualny wykład prezentujący faktografię, bogaty materiał wizualny oraz kilka metod badawczych – historyczną, socjologiczną, post-strukturalistyczną, intertekstualną, psychoanalityczną.

W okresie pandemii

- metoda online: wykład informacyjny na platformie Google Meet

oraz

- metoda offline:

na platformie Google G-suite prezentacje Powerpoint zawierające materiał wizualny wykładu oraz skany stosownych lektur.

Prowadząca zajęcia utrzymuje ciągły kontakt ze studentami za pomocą poczty USOS oraz platformy Microsoft Teams (w wyznaczonych terminach).

- pokaz

- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład problemowy

- klasyczna metoda problemowa

- metody rozwijające refleksyjne myślenie
- metody służące prezentacji treści

Część druga wykładu o przeobrażeniach paradygmatów nowoczesności w sztukach plastycznych koncentruje się na idiomach modernizmu w sztuce europejskiej począwszy od pierwszej dekady XX w. poprzez okres międzywojenny po lata 60.-70., oraz na ich przeciwwadze, jaką stanowiły nurty nowego klasycyzmu, neorealizmu, realizmu magicznego, malarstwa metafizycznego, nowej rzeczowości, a po 45 r. – pop-artu, hiperrealizmu i nowej figuracji. Bogato ilustrowana narracja rozwijać się będzie diachronicznie, w porządku uwzględniającym czas zaistnienia poszczególnych fenomenów artystycznych przełamujących parowiekową tradycję przedstawieniową, a zarazem w układzie synchronicznym ze względu na paralelność nowych postaw i trendów artystycznych na różnych obszarach geokulturowych Europy. Choć tok wykładu oscyluje między najważniejszymi ośrodkami kulturowymi Europy i Stanów Zjednoczonych, to uwzględnione zostaną również obszary „peryferyjne”, Europa Środkowo-Wschodnia w szczególności.

Część druga wykładu o przeobrażeniach paradygmatów nowoczesności w sztukach plastycznych koncentruje się na idiomach modernizmu w sztuce europejskiej począwszy od pierwszej dekady XX w. poprzez okres międzywojenny po lata 60.-70., oraz na ich przeciwwadze, jaką stanowiły nurty nowego klasycyzmu, neorealizmu, realizmu magicznego, malarstwa metafizycznego, nowej rzeczowości, a po 45 r. – pop-artu, hiperrealizmu i nowej figuracji. Bogato ilustrowana narracja rozwijać się będzie diachronicznie, w porządku uwzględniającym czas zaistnienia poszczególnych fenomenów artystycznych przełamujących bądź rewolucjonizujących parowiekową tradycję przedstawieniową, a zarazem w układzie synchronicznym ze względu na paralelność nowych postaw i trendów artystycznych na różnych obszarach geokulturowych Europy. W efekcie w dyskursie zaprezentowana zostanie i przeanalizowana cała gama artystycznych fenomenów (na zasadzie komparatystycznej i kontekstowej), które narodziły się (niekiedy w tym samym czasie) w różnych centrach kulturowych Europy i Ameryki Północnej, często ze sobą współzawodnicząc (w ramach paradygmatu nowatorstwa i innowacyjności), kiedy indziej zaś adaptując wprowadzone już gdzie indziej wzory. Choć tok wykładu oscyluje między najważniejszymi ośrodkami kulturowymi Europy i Stanów Zjednoczonych, to uwzględnione zostaną również obszary „peryferyjne”, Europa Środkowo-Wschodnia w szczególności; zaakcentowane zostaną nie tylko trendy ponadnarodowe, ale także idiosynkratyczne wyróżniki lokalnych i regionalnych tendencji artystycznych.

Opowieść o sztuce we Francji przed Wielką Wojną obejmować będzie anty-Rodinowską reakcję młodego pokolenia rzeźbiarzy, malarstwo postimpresjonistyczne i fowistyczne, kubistyczną rewoltę i surrealistyczną eksplorację ludzkiej psyche. Nowe trendy w sztuce niemieckiej egzemplifikowane będą przez malarstwo ekspresjonistyczne, dadaistyczny fotomontaż, design Bauhausu, oraz Nową Rzeczowość w malarstwie i fotografii. Istotne miejsce w dyskursie zajmuje także włoski futurym i jego pochodne, takie jak angielski vortycyzm. Ukazane zostaną ambiwalencje w sztuce brytyjskiej oscylującej między radykalną awangardą o uniwersalistycznych ambicjach a ideą narodowej odrębności. Dzieje rosyjskiej awangardy prześledzone zostaną począwszy od jej wczesnych eksperymentów morfologicznych poprzez bezpośrednie zaangażowanie w polityczną transformację ZSRR po ostateczne unicestwienie w czasach Stalina. Analitycznemu oglądowi poddane zostaną ponadto wybrane fenomeny artystyczne zaistniałe w takich ośrodkach jak Wiedeń, Praga, Budapeszt, Ryga, Tallin, Wilno i Lwów, w środowiskach reprezentujących rozmaite stopnie kosmopolityzmu i izolacjonizmu kulturowego, żywo debatujących nad nowonarodzonymi na Zachodzie ideologiami, programami i postawami artystycznymi, poddających je asymilacji i akulturacji bądź negacji i odrzuceniu. Wyznacznikami nowych zjawisk artystycznych w Europie i Stanach Zjednoczonych po 1945 r. będą takie nurty jak ekspresjonizm abstrakcyjny, sztuka kinetyczna, op-art, minimal art. i konceptualizm. Krytyka cywilizacji konsumpcjonistycznej zostanie przedstawiona na przykładzie pop-artu, Nouveau Réalisme, hiperrealizmu i nowej figuracji. Celem wykładu jest przedstawienie klasycznej i radykalnej awangardy XX wieku na równi z tendencjami antymodernistycznymi jako złożonego, wieloaspektowego kompleksu zjawisk artystycznych prowadzących do pojawienia się rozmaitych koncepcji anty-sztuki i, ostatecznie, do sformułowania diagnozy o samounicestwieniu się sztuki przyjmującej postać symulakrum.

• Modernizmy

Malarstwo: fowizm (Matisse, Vlaminck, Derain); ekspresjonizm (Rouault; Die Brücke; Der Blaue Reiter); prymitywizm (Rousseau); kubizm analityczny i syntetyczny; kolaż (Picasso, Braque); orfizm (Delaunay); estetyka maszynizmu ( Leger); narodziny abstrakcji (Kandinsky, Malewicz i suprematyzm, Mondrian i neoplastycyzm, Van Doesburg i De Stijl, Klee, Ciurlionis), puryzm (Corbusier, Ozenfant); dadaizm i surrealizm a rewolucja społeczna; przedmioty znalezione i readymade (Duchamp); Bauhaus (system nauczania; design); futuryzm (manifesty i realizacje); kubo-futuryzm i konstruktywizm radziecki; awangarda brytyjska (Fry i postimpresjonizm; Bloomsbury; vortycyzm)

Rzeźba: rzeźba kubistyczna (Picasso, Braque); rzeźba futurystyczna – nowe pojmowanie rozciągłości przestrzeni (Boccioni); fascynacja prymitywizmem a abstrakcja (Arp, Brancusi, Lipschitz, Gaudier-Brzeska, Duchamp-Villon); nowe materiały i rzeźba otwarta (Gabo, Pevsner i konstruktywizm); między figuracją a abstrakcją (Moore, Hepworth, Nicholson, Epstein); nowy klasycyzm (Maillol, Bourdelle); nowe idiomy rzeźbiarskie (Giacometti, Gonzalez)

Modernizmy w Europie Środkowej i Wschodniej: Praga, Budapeszt, Bukareszt, Zagrzeb, Belgrad, Ljubljana, Tallin, Ryga

• Antymodernistyczna reakcja, ideologia neo-humanizmu, hasło „powrotu do porządku”

Nowy klasycyzm lat 20. (Picasso; Braque); neorealizm (Derain); Novecento Italiano; malarstwo metafizyczne (Carrá, De Chirico), nowa rzeczowość i krytyka społeczno-polityczna (Grosz, Beckmann), realizm magiczny;

• Wielonarodowościowa i wieloetniczna École de Paris

• Sztuka w państwach totalitarnych: III Rzesza, ZSRR, Włochy

• Sztuka po 1945 r.

„action painting”, informel, malarstwo materii; pop-art, Nouveau Réalisme, fotorealizm, nowa figuracja; op-art, mobile, assemblage, environments (nowe formuły percepcji przestrzeni artystycznej); antyestetyka, minimal art, konceptualizm

Tendencje ponadnarodowe:

• Fascynacja prymitywnymi kulturami pozaeuropejskimi, totemami i maskami Wysp Pacyfiku i Afryki

• Koncepcja odkuwania w kamieniu i wierności jakościom materiału w rzeźbie

• Wprowadzenie materiałów nieartystycznych do sztuk plastycznych

• Narodziny i rozwój abstrakcji

• Rozprzestrzenianie się konstruktywistycznego paradygmatu

• Zróżnicowane idiomy dadaizmu – od Zurychu po Nowy Jork

• Pojawienie się fotomontażu i rozwój eksperymentalnej fotografii

• Sztuka chorych umysłowo jako stymulujący bodziec dla awangardzistów

• Symboliczny potencjał manekina i robota

• Zaangażowanie awangardy w projektowanie przemysłowe i typografię

• Tendencje anty-modernistyczne

• Sztuka a systemy polityczne

• Nacjonalizm a nowoczesność

Malarstwo, rzeźba

Opracowania ogólne

J. Cassou, Encyklopedia symbolizmu, Warszawa 1992

F. Claudon, Encyklopedia romantyzmu, Warszawa 1992

G. H. Hamilton, Painting and Sculpture in Europe 1880-1940 (The Pelican History of Art), London 1990 (kolejne wyd.)

Kotula A., Krakowski P., Sztuka abstrakcyjna, Warszawa 1973

Kotula A., Krakowski P., Rzeźba XIX w., Kraków 1980

Kotula A., Krakowski P., Malarstwo, rzeźba, architektura. Wybrane zagadnienia plastyki współczesnej, Warszawa 1981

Kotula A., Krakowski P., Rzeźba współczesna, Warszawa 1985

F. Novotny, Painting and Sculpture in Europe: 1780-1880, London 1978 (kolejne wyd.)

M. Porębski, Dzieje sztuki w zarysie. Wiek XIX i XX, Warszawa 1988

M. Sérullaz, Encyklopedia impresjonizmu, Warszawa 1991

Słownik sztuki XX wieku, Warszawa: Arkady, 1998

P. Szubert, P. Trzeciak (red.), Leksykon malarstwa, Warszawa 1992

Sztuka świata, t. 8, 9, 10, Warszawa: Arkady, 1994-1996

Literatura podstawowa

Ch. Baumbarth, Futuryzm, Warszawa 1987

U. Czartoryska, Od pop-artu do sztuki konceptualnej, Warszawa 1973

H. H. Hofstätter, Symbolizm, Warszawa 1987

H. Honour, Neoklasycyzm, Warszawa 1972

M. Hussakowska, Minimalizm, Kraków 2003

K. Janicka, Surrealizm, Warszawa 1985

K. Janicka, Światopogląd surrealizmu, Warszawa 1985

W. Juszczak, Postimpresjoniści, Warszawa 1985

Z. Kępiński, Impresjonizm, Warszawa 1986

A. Konopacki, Prerafaelici, Warszawa 1989

B. Kowalska, Od impresjonizmu do konceptualizmu. Odkrycia sztuki, Warszawa1989

P. Krakowski, Sztuka Trzeciej Rzeszy, Kraków 1994

E. Kuryluk, Hipperrealizm – Nowy realizm, Warszawa 1979

J. Leymarie, Fowizm, Warszawa 1993

L. Nochlin, Realism, Londyn 1971; przekład polski W. Łuszczaka i T. Przestępskiego, Warszawa 1974

P. Overy, De Stijl, Warszawa 1979

T. Pawłowski, Happening, Warszawa, WAiF, 1982

M. Porębski, Granica współczesności, Warszawa 1989

M. Porębski, Kubizm, Warszawa 1986

M. Poprzęcka, Akademizm, Warszawa 1989

J. Rewald, Historia impresjonizmu, Warszawa 1985

T. Richardson, N. Stangos, Kierunki i tendencje sztuki nowoczesnej, Warszawa 1980

H. Richter, Dadaizm, Warszawa 1986

M. Rzepińska, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, t. II, Warszawa 1989

S. Tschudi Madsen, Art Nouveau, Warszawa 1987

A. Turowski, W kręgu konstruktywizmu, Warszawa 1979

A. Turowski, Wielka utopia awangardy. Artystyczne i społeczne utopie w sztuce rosyjskiej 1910-1930, Warszawa 1999

J. Willet, Ekspresjonizm, Warszawa 1976

P. Wittlich, Secesja. Sztuka i życie, Warszawa 1987

M. Wallis, Secesja, Warszawa 1984

Literatura uzupełniająca

B. Fer, D. Batchelor, P. Wood, Realism, Rationalism, Surrealism. Art Between the Wars, New Haven & London 1993

S. Guilbaut, Jak Nowy Jork ukradł ideę sztuki nowoczesnej, Warszawa 1992

J. Guze, Impresjoniści, Warszawa 1986

W. Jaworska, W kręgu Gauguina. Malarze szkoły Pont-Aven, Warszawa, 1969

Z. Kępiński, Impresjoniści u źródeł swoich obrazów, Wrocław 1976.

P. Krakowski, O sztuce nowej i najnowszej, Warszawa 1981

E. Kuryluk, Wiedeńska apokalipsa, Kraków 1974

A. Langer, Paul Gauguin, przekład J. Ruszczyc, Warszawa-Lipsk 1963

M. Niemojowska, Zapisy zmierzchu. Symboliści angielscy i ich romantyczny rodowód, Warszawa 1977

R. Rosenblum, Międzynarodowy styl około roku 1800. Studium linearnej abstrakcji, Toruń 2001

S. Sontag, O fotografii, Warszawa 1986

J. Starzyński, Ludzie i obrazy. Od Davida do Picassa, Warszawa 1958

J. Starzyński, O romantycznej syntezie sztuk. Delacroix, Chopin, Baudelaire, Warszawa 1965

J. Starzyński, Romantyzm i narodziny nowoczesności, Warszawa 1972

T. Żuchowski, Patriotyczne mity i toposy. Malarstwo niemieckie 1800-1840, Poznań 1991

M. Żuławski, Od Hogartha do Bacona, Warszawa 1973

Architektura

Opracowania ogólne:

R. Banham, Rewolucja w architekturze, Warszawa 1979

T. Broniewski, Architektura ostatnich dwóch stuleci, Wrocław 1967

S. Giedion, Przestrzeń, czas, architektura: narodziny nowej tradycji, Warszawa 1968

P. Gössel, Architektura XX wieku, Koln 2006

H.-R. Hitchcock, Architecture: Nineteenth and Twentieth Centuries (The Pelican History of Art), London 1987 (kolejne wyd.)

Ch. Jencks, Architektura postmodernistyczna, Warszawa 1987

Ch. Jencks, Architektura późnego modernizmu i inne eseje, Warszawa 1989

P. Krakowski, Teoretyczne podstawy architektury XIX w., Kraków 1979

N. Pevsner, Pionierzy współczesności. Od Wiliama Morrisa do Waltera Gropiusa, Warszawa 1978

N. Pevsner, Historia architektury europejskiej, t. 2, Warszawa 1980

N. Pevsner, J. Fleming, H. Honour, Encyklopedia architektury, Warszawa 1992

J. Tietz, Historia architektury XX wieku, Köln 2001

Z. Tołłoczko, Sen architekta, czyli o historii i historyzmie architektury XIX i XX wieku, Kraków 2002

D. Watkin, Historia architektury zachodniej, Warszawa 2006

T. Wróbel, Zarys historii budowy miast, Wrocław 1971

J. Wujek, Mity i utopie architektury XX wieku, Warszawa 1986

Literatura uzupełniająca

P. Blade, Mies van der Rohe: architektura i struktura, Warszawa 1991

T. Copplestone, Frank Lloyd Wright: przegląd retrospektywny, Warszawa 1998

M. Costantino, Secesja, Kraków 1989

A. Czyżewski, Trzewia Lewiatana: antropologiczna interpretacja utopii miasta-ogrodu, Kraków 2001

A. Czyżewski, Trzewia Lewiatana: miasta-ogrody i narodziny przedmieścia kulturalnego, Warszawa 2009

J. Ilkosz (red.), Erich Mendelsohn – dynamika i funkcja: zrealizowane wizje kosmopolitycznego architekta, Wrocław 2001

W. Jackiewicz, Architektura organiczna a modernizm, Wrocław 2004

Ch. Jencks, Le Corbusier: tragizm współczesnej architektury, Warszawa 1982

M. Książek, Materiały pomocnicze do studiów w zakresie historii urbanistyki, Kraków 1994

W. Niebrzydowski, Beton i żelbet a formy architektoniczne XX wieku, Białystok 2008

A. Niezabitowski, Architektura organiczna Hugona Häringa: doktryna, oddziaływania, analogie, Gliwice 1991

W. Ostrowski, Wprowadzenie do historii budowy miast: ludzie i środowisko, Warszawa 1996

M. Pal, Richard Neutra, Warszawa 1978

T. Pękała, Secesja: konkretyzacje i interpretacje, Lublin 1999

M. Piprek, Alvar Aalto (1898-1976), Warszawa 1987

G. Preisich, Walter Gropius, Warszawa 1981

E. Supińska-Polit, Dom Arts and Crafts: geneza i idea, Warszawa 2004

Z. Tołłoczko, W kręgu architektury Art Deco, Kraków 1997

Z. Tołłoczko, Architektura perennis: szkice z historii nieawangardowej architektury nowoczesnej pierwszej połowy XX wieku (ekspresjonizm - Art Deco - neoklasycyzm), Kraków 1999

Z. Tołłoczko, W kręgu architektury konstruktywistycznej, neokonstruktywistycznej i dekonstruktywistycznej, Kraków 1999

Z. Tołłoczko, Architektura i społeczeństwo: przegląd zagadnień budownictwa i urbanistyki w Niemczech od około roku 1850 do około roku 2000, od późnoromantycznego historyzmu do późnego socmodemizmu, Kraków 2005

Metoda oceniania

W zależności od sytuacji pandemicznej

metoda tradycyjna:

dwuczęściowy egzamin:

część I wizualno-testowa, obejmująca identyfikację 20 slajdów (tytuł dzieła, autor, datacja, przynależność do nurtu artystycznego, zwięzła charakterystyka sylwetki twórcy);

część II: ustna, sprawdzająca sposób opanowania materiału prezentowanego podczas wykładu i zawartego w lekturach oraz umiejętność charakteryzowania podstawowych zjawisk i nurtów artystycznych.

K_W01; K_W02; K_W03; K_U01; nK_U02

metoda zdalna offline:

praca pisemna na zadany temat

Kryteria oceniania:

wymagany próg na ocenę dostateczną - 40 %; dostateczny plus – 50%; dobry - 60%; dobry plus - 70%; bardzo dobry - 80%.

nie dotyczy