Dyplomowa pracownia konserwacji malarstwa i rzeźby polichromowanej

zaliczenie 8 semestru

przedmiot obowiązkowy

Godziny realizowane z udziałem nauczyciela - godziny kontaktowe.120

Godziny pracy indywidualnej studenta (opracowywanie dokumentacji, inne prace przygotowujące do realizacji zadań): 105

K_W01 ma gruntowną wiedzę w zakresie ogólnym i szczegółowym dotyczącą obszarów sztuki i nauki przydatną do formułowania i rozwiązywania złożonych zagadnień związanych z reprezentowaną dyscypliną

K_W02

wykazuje głębokie zrozumienie wzajemnych relacji pomiędzy teoretycznymi i praktycznymi aspektami studiów, a także potrafi wykorzystywać tę wiedzę dla dalszego rozwoju

K_W03 ma szczegółową wiedzę teoretyczną i praktyczną z metodyki działań

konserwatorskich w wybranej specjalności

K_W04

zna mechanizmy oddziaływania fizycznych, chemicznych i biologicznych czynników środowiskowych na materię dzieł sztuki i zabytków

K_W05

posiada wiedzę w zakresie materiałoznawstwa substancji zabytkowej oraz historycznych i współczesnych materiałów konserwatorskich

K_W06

zna podstawowe metody fizyczne i chemiczne badania dzieł sztuki i zabytków

K_W07

zna podstawy historii sztuki, z uwzględnieniem interpretacji i podstawowego wartościowania dzieł sztuki

K_W08

zna podstawy historii i teorii ochrony i konserwacji-restauracji dzieł sztuki i zabytków

K_W09

posiada wiedzę dotyczącą dawnych technologii i technik artystycznych

K_W10

posiada wiedzę w dziedzinie sztuk plastycznych w zakresie warsztatu artystycznego

K_W11

zna podstawy kształtowania się form artystycznych w ujęciu historycznych

K_W12

zna podstawy fotografii i technik dokumentacji dzieł sztuki, badań i procesów konserwatorsko-restauratorskich

K_W13

ma elementarną wiedzę o bezpieczeństwie i higienie pracy

K_U01

umie przeprowadzić rozpoznanie stanu zachowania zabytku, określić przyczyny zniszczeń i sformułować program prac badawczych oraz konserwatorskich i restauratorskich

K_U02

potrafi określić, rozpoznać i opisać budowę techniczną dzieła sztuki i zabytku z uwzględnieniem oryginału i warstw wtórnych

K_U03

potrafi określać główne i szczegółowe cele służące realizacji zadania konserwatorskiego z uwzględnieniem kontekstu kulturowego dzieła sztuki/zabytku

K_U04

posiada umiejętność wykorzystania wiedzy konserwatorskiej, technologicznej oraz wiedzy z zakresu nauk humanistycznych i przyrodniczych dla przygotowania projektu konserwatorskiego

K_U05

posiada umiejętność wykonywania wszystkich zabiegów konserwatorskich i restauratorskich

K_U06

potrafi określić zasady profilaktyki i minimalizacji niszczącego oddziaływania fizycznych, chemicznych i biologicznych czynników środowiskowych na materię dzieł sztuki i zabytków

K_U07

posiada umiejętność wykonania dokumentacji badań dzieł sztuki i zabytków

K_U08

potrafi zaplanować, zinterpretować i powiązać wyniki badań chemicznych, fizycznych, biologicznych z konserwatorskimi i technologicznymi z wykorzystaniem wiedzy na temat dawnych i współczesnych technik oraz tradycji warsztatowych

K_U09

posiada umiejętność opracowania kompleksowej dokumentacji konserwatorskiej

K_U10

rozpoznaje rodzaje technik sztuk plastycznych

K_U11

posiada umiejętności warsztatowe i potrafi zrealizować swoją wizję artystyczną w wybranej formie

K_U12

potrafi wykonać dzieło artystyczne w różnych konwencjach (dawnych i współczesnych)

K_U13

potrafi wykorzystać umiejętności i wiedzę na temat dawnych i współczesnych technologii i technik sztuk plastycznych w pracach konserwatorsko-restauratorskich i artystycznych

K_U14

potrafi wykorzystać umiejętności plastyczne i zastosować wiedzę z obszaru sztuk plastycznych w pracach konserwatorskich i restauratorskich

K_U15

potrafi wykorzystać wiedzę o warsztacie dawnych mistrzów w celu wykonania kopii technologiczno-konserwatorskiej zabytku

K_U16

umie podejmować samodzielnie decyzje odnośnie projektowania i realizacji prac konserwatorskich

K_U17

jest przygotowany do współdziałania z innymi osobami w ramach prac zespołowych i jest zdolny do podjęcia wiodącej roli w takich zespołach

K_U18

posiada umiejętność przygotowania rozbudowanych prac pisemnych i wystąpień ustnych, dotyczących zagadnień szczegółowych związanych ze studiowanym kierunkiem studiów i specjalnością, z wykorzystaniem podstawowych ujęć teoretycznych, a także różnych źródeł

K_U19

ma umiejętności językowe w zakresie sztuki oraz specjalistycznego słownictwa konserwatorskiego, właściwego dla studiowanego kierunku studiów, zgodne z wymaganiami określonymi dla poziomu B2 Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego

K_U20

w sposób odpowiedzialny podchodzi do publicznych wystąpień związanych z prezentowaniem zagadnień konserwatorskich

K_U21

posiada umiejętność przygotowania klarownych i spójnych wystąpień ustnych, dotyczących szczegółowych zagadnień konserwacji-restauracji i ochrony zabytków

K_U22

potrafi przedstawić wyniki swojej pracy w postaci prezentacji multimedialnej

K_K01

ma świadomość znaczenia wartości (artystycznej, historycznej, emocjonalnej itd.) dzieł sztuki i zabytków, ich nieodtwarzalności i obowiązku ich respektowania w procesie konserwacji-restauracji

K_K02

ma świadomość znaczenia profesjonalizmu i konieczności przestrzegania zasad etyki zawodowej

K_K03

ma świadomość i rozumie aspekty i skutki (także dalekosiężne) działań konserwatorskich, ich wpływ na dzieło sztuki lub zabytek i środowisko naturalne oraz świadomość związanej z tym odpowiedzialności za podejmowane decyzje

K_K04

ma świadomość i rozumie konieczność uwzględniania kontekstu kulturowego dzieła sztuki lub zabytku w decyzjach konserwatorskich

K_K05

zna ograniczenia własnej wiedzy i umiejętności, rozumie potrzebę dalszego kształcenia oraz potrzebę włączania specjalistów z innych dziedzin do rozwiązywania szczególnie złożonych zagadnień konserwatorskich

K_K06

potrafi pracować samodzielnie i w zespole, ma świadomość odpowiedzialności za wspólnie realizowane zadania

K_K07

rozumie potrzebę popularyzacji wiedzy, idei i zasad ochrony dziedzictwa kulturowego

K_K08

rozumie znaczenie kształtowania estetyki dzieła jako wyniku prac konserwatorsko-restauratorskich

Prace konserwatorskie na wybranym obiekcie.

Badania historyczne, technologiczne i konserwatorskie.

- opis
- pogadanka

- ćwiczeniowa
- giełda pomysłów
- panelowa
- projektu
- seminaryjna

- metody wymiany i dyskusji

W trakcie zajęć student dokonuje weryfikacji i uzupełnień projektu konserwatorskiego stworzonego w ramach seminarium, wykonuje prace konserwatorsko-restauratorskie na wybranym obiekcie dyplomowym zgodnie z opracowanym programem konsultowanym na bieżąco z prowadzącym.

Student realizuje prace konserwatorskie i restauratorskie przy obiekcie zabytkowym – dziele sztuki nowoczesnej lub współczesnej. Wykorzystując wiedzę uzyskaną w trakcie seminarium dyplomowego konserwatorskiego, seminarium z historii sztuki i pracowni dokumentacji technologiczno-konserwatorskiej. Wiedza ta jest jednocześnie uzupełniana i pogłębiana w trakcie niezbędnych badań konserwatorskich. W oparciu o nie uzupełnia program oraz harmonogram prac. Organizuje swoje stanowisko pracy. Proponuje zabiegi i materiały na podstawie przeprowadzonych analiz i testów. Wykonuje kolejne etapy prac konserwatorskich przy obiekcie zabytkowym będącym przedmiotem jego pracy dyplomowej i współuczestniczy w działaniach wykonywanych przez innych uczestników zajęć. Opisuje swoje działania oceniając i dokumentując ich efekty. Prezentuje efekty swoich prac na forum grupy. W uzasadnionych przypadkach zagadnienia badawcze mogą być przedmiotem pracy dyplomowej teoretyczno-badawczej.

1. Berger G. A., Russell W. H., Conservation of paintings – Research and Innovations, Archetype Publicatons, London 2000

2. Bogdanowska M., ARD art restoration dictionary : English Polish (Polish-English) dictionary of art restoration : restoration of easel paintings = angielsko-polski (polsko-angielski) słownik konserwacji-restauracji dzieł sztuki : konserwacja malowideł sztalugowych, Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki, Kraków 2010

3. Ciabach J., Żywice i tworzywa sztuczne stosowane w konserwacji zabytków, Toruń 1998;

4. Ciabach J., Właściwości żywic sztucznych stosowanych w konserwacji zabytków. Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Skrypt i teksty pomocnicze. Wydanie drugie poprawione i uzupełnione. Toruń 1997;

5. Guzowska A., Przygotowanie płócien dublażowych, Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki, vol. 9, no. 1, (32) 1998, s. 30-32

6. Konserwacja malowideł na tkaninach bez krosien: materiały z konferencji zorganizowanej przez Akademię Sztuk Pięknych i Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie dnia 9 kwietnia 1984, red. Zofia Demkowska [et al.], ASP, Warszawa 1985;

7. Lempart–Geratowska M., Rozwarstwianie malowideł sztalugowych na podłożu drewnianym, Studia i Materiały Wydz. Konserw. Dzieł Sztuki ASP w Krakowie, t. XI, 2002;

8. Markowski D., Ochrona impastowej warstwy malarskiej obrazów olejnych na płótnie podczas zabiegów konserwatorskich, wyd. UMK, Toruń 2002;

9. Markowski D., Zastosowanie warstw amortyzujących zabezpieczających warstwę malarską na czas trwania niektórych zabiegów konserwatorskich, AUNC, XXII, s. 53-80;

10. Masschelein-Kleiner L., Les solvants, Cours de conservation, Institut royal du Patrimoine artistique, Bruxelles 1981;

11. Mirowska E., Poksińska M., Rouba B., Wiśniewska I., Identyfikacja podobrazi i spoiw malarskich w zabytkowych dziełach sztuki, Skrypty i materiały pomocnicze UMK, Toruń 1992;

12. Problemy dublowania obrazów na płótnie, praca zbiorowa pod red. M. Roznerskiej i J. Arszyńskiej, Wydawnictwo UMK, Toruń 2005

13. Rouba B. J., Płótna jako podobrazia malarskie, Ochrona Zabytków, z. 3 – 4, 1985, s. 222 – 244;

14. Rouba B. J., Zagadnienie bezpieczeństwa obrazów XIX i XX-wiecznych w procesie ich konserwacji, [w:] Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, Materiały ze zjazdu absolwentów UMK w Toruniu, Toruń 14 – 15. XI 1985, BMiOZ seria B, Tom LXXXI, Warszawa 1987, s. 127 – 134;

15. Rouba B. J., Podobrazia płócienne w procesie konserwacji, Wydawnictwo UMK, Toruń 2000;

16. Rouba B. J., Badanie wrażliwości warstw malarskich obrazów na działanie ciepła, Ochrona Zabytków, z. 4, 1991, s. 278 – 284;

17. Rouba B. J., Tymińska L., Paper in Textile? Investigation into a New Method for the Structural Conservation of Paintings on Canvas Supports with Fibrous Pulp, [w:] VDR Beiträge zur Erhaltung von Kunst- und Kulturgut, Heft 2/2004, s. 20 – 32;

18. Ruhemann H., The cleaning of paintings, problems and potentialities, Londyn 1968;

19. Wyszyńska J., Metody dublowania w procesie konserwacji malowideł sztalugowych na płótnie, Kraków : Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych, 2003;

20. Stachera J., Materiały stosowane do uzupełniania powierzchni srebrzonych. [w:] Badania Technologii i technik Malarskich, Konserwacja Dzieł Sztuki, Kopia, Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 50-lecia pracy dedykowana prof. dr art. kons. Józefowi Flikowi pod redakcją Justyny Olszewskiej-Świetlik, UMK Toruń 2007, s. 203-221.

21. Stachera J., Werniksy i lakiery barwne do ochrony powierzchni posrebrzonych, Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki, nr 3 – 4, 2004, s. 18 – 25.

22. Stachera J., Badanie przyczepności lakierów metodą siatki nacięć, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XLII, Nauki Humanistyczno-Społeczne, zeszyt 399, Toruń 2011, s. 97-110, ISSN 0860-1232.

23. Stachera J., Badanie przyczepności lakierów w układach dwuwarstwowych, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo XLV, Toruń 2014, s. 403-438.

24. Szczepińska K.,Historycznie stosowane impregnaty do wzmacniania zniszczonego drewna polichromowanego – próba przeglądu. Część I: Impregnaty naturalne, AUNC Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, XLV, s. 569-586;

25. Szmelter I., Metody i środki konserwacji rozdarć i ubytków podobrazia płóciennego obrazów, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, T. LXXXI (1986), s.134-146;

26. Szmelter I., Problemy dublowania obrazów na podłożu płóciennym, Zeszyty Naukowe ASP w Warszawie, z..1/32/1992, Warszawa 1992

27. Szmit-Naud E., Przyczyny i mechanizmy zmian wyglądu uzupełnień warstw malarskich w obrazach sztalugowych, Ochrona Zabytków, 2003, nº 1-2, s. 73-87.

28. Szmit-Naud E., Uzupełnienia ubytków warstwy malarskiej obrazów. Zmiany optyczne a stabilność stosowanych materiałów, UMK, Toruń, 2006

29. Wolbers R., Cleaning Painted Surfaces: Aqueous Methods, Archetype Publications Ltd, 2003;

30. Wyszyńska J., Metody dublowania w procesie konserwacji malowideł sztalugowych na płótnie, Kraków : Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych, 200

oraz opracowania związane z problematyką dotyczącą obiektów zabytkowych będących przedmiotem ćwiczeń.

Przedmiot zaliczany jest na ocenę na koniec każdego z trzech semestrów cyklu dydaktycznego.

Student oceniany jest na podstawie zaangażowania w realizowane prace, jakości ich wykonania, umiejętności stawiania i rozwiązywania napotkanych problemów konserwatorskich i restauratorskich. Ważną składową jest również ocena dokumentacji prac, w zakresie wykonywanym przez poszczególne osoby. Pod uwagę brana jest również obecność na zajęciach.

Student wykonuje prace konserwatorsko-restauratorskie na wybranym obiekcie dyplomowym zgodnie z opracowanym na seminarium konserwatorski programem prac.

Student wykonuje prace konserwatorsko-restauratorskie na wybranym obiekcie dyplomowym zgodnie z opracowanym na seminarium konserwatorski programem prac. Weryfikuje zaproponowane rozwiązania - metody i środki, wykonuje próby i ocenia efekty prac.

1.Ars Longa - Vita Brvis. Tradycyjne i nowoczesne metody badania dzieł sztuki, Toruń, 2003

2.Buck R.D., Stabilizacja wymiarowa podobrazi, BMiOZ, seria B, 1970

3.Ciabach J., Właściwości żywic sztucznych stosowanych w konserwacji zabytków, wyd. UMK Toruń, 1997

4.Maniakowska A. M., Metody konserwacji malarstwa sztalugowego na ziemiach polskich w latach 1800 - 1918, Toruń 2006

5.Markowski D., Ochrona impastowej warstwy malarskiej obrazów olejnych na płótnie podczas zabiegów konserwatorskich, wyd. UMK Toruń, 2002

6.Markowski D., Porównanie metod dublowania obrazów metodą próżniową i niskociśnieniową. Ich wpływ na strukturę warstwy malarskiej oraz siłę spoiny klejowej, AUNC, XXVI, Toruń

7.Markowski D., Zastosowanie folii poliamidowej w konserwacji impastowego obrazu XX-wiecznego A. Bodre „Przechodząca przez rzekę, Biuletyn Inf. Kons. Dzieł Sztuki, Vol. 8, No. 2(29), 1997, s. 18-23

8.Markowski D., Zagadnienia technologii i techniki malarstwa Jacka Malczewskiego, Toruń 2002

9.Markowski D., Smagłowski S., Tajemnicze losy joannickich tablic herbowych ze Słońska oraz ich problematyka konserwatorska, AUNC Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo T. XXXVIII, z. 394, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, 2010, s. 89-126

10.Markowski D., Szmelter-Fausek B., Badania właściwości i skuteczności środków do podklejania odspojonej warstwy malarskiej do szkła, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo T.XL, z. 397, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, 2011

11.Nicolaus K., Handbuch der Gemälderestaurierung, Köln, 1998

12.Od badań do konserwacji Materiały z konferencji 23-24 października 1998, Toruń, 2002,

13.Peres C., Hoyle M., van Tilborgh L. (red.), A Closer Look. Technical and Art-Historical Studies on Works by Van Gogh and Gauguin, Amsterdam, 1991

14.Problemy dublowania obrazów na płótnie, Wydawnictwo UMK, Toruń 2005

15.Rouba B. J., Budowa techniczna obrazów XIX-wiecznych malowanych na handlowych podobraziach płóciennych i problematyka ich konserwacji, UMK-rozprawy, Toruń 1988

16.Roznerska M., Malinowska T., Retusze w malarstwie sztalugowym, UMK Toruń, 1995

17.Roznerska M., Markowski D., Opracowanie metod rozwarstwiania dwustronnie malowanych kwater tryptyku z Sątop - woj. olsztyńskie, Ochrona Zabytków, Warszawa, 1995, s. 181-188

18.Roznerska M., Rouba B. J., Konserwacja obrazu na płótnie skurczonego wskutek zamoczenia wodą, AUNC, - Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, Tom XXI, 1994, s. 73 - 85, ISBN 83-231-1373-4

19.Slansky B. Technika malarstwa, t. I Materiały do malarstwa i konserwacji, Arkady, Warszawa 1960 oraz Slansky B., Technika malarstwa, tom II Badanie i konserwowanie obrazów, Arkady, Warszawa 1965

20.Strzelczyk A., Skibiński A. (red.), Naukowe podstawy ochrony i konserwacji dzieł sztuki oraz zabytków kultury materialne, Toruń, 1993

21.Szmelter I., Problemy dublowania obrazów na podłożu płóciennym, skrypt Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, Warszawa 1992

22.Szmit-Naud E., Uzupełnienia ubytków warstwy malarskiej obrazów. Zmiany optyczne a stabilność stosowanych materiałów, UMK, Toruń, 2006

23.Ślesiński Wł., Dawne metody i środki chemiczne stosowane przy konserwacji malarstwa sztalugowego, Ochrona Zabytków 1/1984, s. 25-27

Zbiory artykułów w czasopismach o tematyce konserwatorskiej i materiały pokonferencyjne: Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo - Toruń, Ochrona Zabytków - Warszawa, Biuletyn Informacyjny Konserwatorów-Restauratorów Dzieł Sztuki - Łódź, Studies in Conservation (Anglia), Restauro (Niemcy), akta konferencji IIC (triennial meetings), dokumentacje prac wykonanych w ramach zajęć dydaktycznych i dyplomowych oraz prac magisterskich wykonanych przez studentów Zakładu Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej oraz Zakładu Konsewrwacji i Restauracji Sztuki Nowoczesnej UMK.

jedna grupa w j. angielskim

Student wykonuje prace konserwatorsko-restauratorskie na wybranym obiekcie dyplomowym zgodnie z opracowanym na seminarium konserwatorski programem prac.

Student wykonuje prace konserwatorsko-restauratorskie na wybranym obiekcie dyplomowym zgodnie z opracowanym na seminarium konserwatorski programem prac. Weryfikuje zaproponowane rozwiązania - metody i środki, wykonuje próby i ocenia efekty prac.

1.Ars Longa - Vita Brvis. Tradycyjne i nowoczesne metody badania dzieł sztuki, Toruń, 2003

2.Buck R.D., Stabilizacja wymiarowa podobrazi, BMiOZ, seria B, 1970

3.Ciabach J., Właściwości żywic sztucznych stosowanych w konserwacji zabytków, wyd. UMK Toruń, 1997

4.Maniakowska A. M., Metody konserwacji malarstwa sztalugowego na ziemiach polskich w latach 1800 - 1918, Toruń 2006

5.Markowski D., Ochrona impastowej warstwy malarskiej obrazów olejnych na płótnie podczas zabiegów konserwatorskich, wyd. UMK Toruń, 2002

6.Markowski D., Porównanie metod dublowania obrazów metodą próżniową i niskociśnieniową. Ich wpływ na strukturę warstwy malarskiej oraz siłę spoiny klejowej, AUNC, XXVI, Toruń

7.Markowski D., Zastosowanie folii poliamidowej w konserwacji impastowego obrazu XX-wiecznego A. Bodre „Przechodząca przez rzekę, Biuletyn Inf. Kons. Dzieł Sztuki, Vol. 8, No. 2(29), 1997, s. 18-23

8.Markowski D., Zagadnienia technologii i techniki malarstwa Jacka Malczewskiego, Toruń 2002

9.Markowski D., Smagłowski S., Tajemnicze losy joannickich tablic herbowych ze Słońska oraz ich problematyka konserwatorska, AUNC Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo T. XXXVIII, z. 394, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, 2010, s. 89-126

10.Markowski D., Szmelter-Fausek B., Badania właściwości i skuteczności środków do podklejania odspojonej warstwy malarskiej do szkła, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo T.XL, z. 397, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, 2011

11.Nicolaus K., Handbuch der Gemälderestaurierung, Köln, 1998

12.Od badań do konserwacji Materiały z konferencji 23-24 października 1998, Toruń, 2002,

13.Peres C., Hoyle M., van Tilborgh L. (red.), A Closer Look. Technical and Art-Historical Studies on Works by Van Gogh and Gauguin, Amsterdam, 1991

14.Problemy dublowania obrazów na płótnie, Wydawnictwo UMK, Toruń 2005

15.Rouba B. J., Budowa techniczna obrazów XIX-wiecznych malowanych na handlowych podobraziach płóciennych i problematyka ich konserwacji, UMK-rozprawy, Toruń 1988

16.Roznerska M., Malinowska T., Retusze w malarstwie sztalugowym, UMK Toruń, 1995

17.Roznerska M., Markowski D., Opracowanie metod rozwarstwiania dwustronnie malowanych kwater tryptyku z Sątop - woj. olsztyńskie, Ochrona Zabytków, Warszawa, 1995, s. 181-188

18.Roznerska M., Rouba B. J., Konserwacja obrazu na płótnie skurczonego wskutek zamoczenia wodą, AUNC, - Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, Tom XXI, 1994, s. 73 - 85, ISBN 83-231-1373-4

19.Slansky B. Technika malarstwa, t. I Materiały do malarstwa i konserwacji, Arkady, Warszawa 1960 oraz Slansky B., Technika malarstwa, tom II Badanie i konserwowanie obrazów, Arkady, Warszawa 1965

20.Strzelczyk A., Skibiński A. (red.), Naukowe podstawy ochrony i konserwacji dzieł sztuki oraz zabytków kultury materialne, Toruń, 1993

21.Szmelter I., Problemy dublowania obrazów na podłożu płóciennym, skrypt Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, Warszawa 1992

22.Szmit-Naud E., Uzupełnienia ubytków warstwy malarskiej obrazów. Zmiany optyczne a stabilność stosowanych materiałów, UMK, Toruń, 2006

23.Ślesiński Wł., Dawne metody i środki chemiczne stosowane przy konserwacji malarstwa sztalugowego, Ochrona Zabytków 1/1984, s. 25-27

Zbiory artykułów w czasopismach o tematyce konserwatorskiej i materiały pokonferencyjne: Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo - Toruń, Ochrona Zabytków - Warszawa, Biuletyn Informacyjny Konserwatorów-Restauratorów Dzieł Sztuki - Łódź, Studies in Conservation (Anglia), Restauro (Niemcy), akta konferencji IIC (triennial meetings), dokumentacje prac wykonanych w ramach zajęć dydaktycznych i dyplomowych oraz prac magisterskich wykonanych przez studentów Zakładu Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej oraz Zakładu Konsewrwacji i Restauracji Sztuki Nowoczesnej UMK.

jedna grupa w j. angielskim