Zajęcia fakultatywne specjalistyczno-kierunkowe (Ikony w sztuce Bizantyjskiej i postbizantyjskiej)

Od uczestników zajęć wymagana jest ogólna wiedza z zakresu historii, historii sztuki i kultury oraz problematyki ikon.

Przygotowywanie się do zajęć. Studiowanie wskazanej literatury i napisanie pracy zaliczeniowej.

Studentka/Student rozpoznaje relacje i zależności pomiędzy wydarzeniami i zjawiskami artystycznymi w różnych okresach przeszłości i w czasach obecnych. Ma świadomość złożoności i ewolucji w czasie języka opisującego owe zjawiska i zdarzenia (K_W02), ma poszerzoną wiedzę na temat formowania się oraz dorobku naukowej historii sztuki i rozróżnia jej główne nurty. Zna na poziomie zaawansowanym kierunki rozwoju badań nad sztuką, wiodące ośrodki badawcze w kraju i na świecie, oraz ich osiągnięcia metodologiczne. W sposób szczegółowy opanował specyfikę i narzędzia związane przynajmniej z jednym z nich (K_W03), ma poszerzoną wiedzę na temat specyfiki warsztatu historyka sztuki w zakresie metodologii badań oraz pisania pracy naukowej, którą jest w stanie rozwijać i twórczo stosować w działalności profesjonalnej (K_W04), ma poszerzoną wiedzę z zakresu formowania się, rozwoju i ewolucji doktryn artystycznych, gustu i norm estetycznych w perspektywie czasowej, historii kolekcji i instytucji muzealnych oraz formowania się i rozwoju fachowej ochrony dzieł sztuki (K_W07), w stopniu zaawansowanym opanował fachową terminologię z zakresu historii sztuki, technik artystycznych, rzemiosła, jak też podstawową terminologię nauk humanistycznych i społecznych (K_W09);

Studentka/Student samodzielnie zdobywa i utrwala wiedzę w sposób uporządkowany i systematyczny przy zastosowaniu zróżnicowanych technik pozyskiwania, klasyfikowania i analizowania informacji (K_U01), opanował w stopniu zaawansowanym i potrafi zastosować w praktyce warsztat badań historyka sztuki dobierając teorie, metody i narzędzia właściwe dla wybranego problemu (K_U02), posiada zaawansowaną umiejętność wyszukiwania, systematyzowania, krytycznego opracowania oraz syntetyzowania różnego typu informacji z zakresu historii sztuki i nauk jej pokrewnych oraz kultury wizualnej (dokumenty archiwalne, relacje pisemne i ustne, teksty teoretyczne, dokumentacja projektowa, technologiczna i wizualna) (K_U03), posiada ugruntowaną umiejętność analizy i klasyfikacji dzieła sztuki pod względem tematycznym, typologicznym, chronologicznym, geograficznym, technologicznym oraz atrybucji, z wykorzystaniem fachowego słownictwa i terminologii. Potrafi w tym celu zastosować różnorodne narzędzia analityczne wypracowane w historii badań nad obiektami kultury wizualnej (K_U05), potrafi w stopniu zaawansowanym gromadzić i opracowywać dokumentację wizualną w celu wykorzystania jej jako materiału dowodowego, poglądowego oraz porównawczego w badaniach nad sztuką (K_U06);

Studentka/Student dostrzega i formułuje problemy etyczne związane z pracą historyka sztuki i popularyzacją wiedzy o sztuce (K_K01), uznaje i szanuje różnice rzetelnie ukazanych punktów widzenia, warunkowane światem wartości i postawami ludzi w różnych okresach i kontekstach historyczno-kulturowych, wykazując jednocześnie niezależność i samodzielność własnej myśli (K_K02), ma świadomość zakresu swojej wiedzy i umiejętności, rozumie potrzebę dalszego, ciągłego rozwoju kompetencji w zakresie fachowym, ogólno-humanistycznym, jak też pracy nad własnym charakterem i rozwijania kontaktów społecznych (K_K04), wykazuje odpowiedzialność i odwagę cywilną w przedstawianiu wiedzy o dziełach sztuki i ich kontekście zgodnej z aktualnym stanem badań i w sprzeciwianiu się instrumentalizacji tych obiektów przez grupy narodowe, społeczne, religijne i polityczne (K_K05).

Zajęcia fakultatywne prowadzone są zdalnie poprzez platformę Microsoft Teams w formie dyskusji problemowej na wybrany temat, zagadnienie, bądź poprzez przesyłanie co tydzień artykułów dostępnych w Internecie w formacie PDF wraz z zestawem problemowych pytań postawionych wobec ich treści, omawianych dzieł sztuki oraz metody. Wszystkie odpowiedzi, prace będą na bieżąco indywidualnie omawiane w trybie śledzenia zmian a następnie na bieżąco odsyłane w oddzielnych wiadomościach mailowych. Wszystkie omawiane na zajęciach naukowe artykuły znajdują się w wolnym dostępie w Internecie, uczestnicy będą co tydzień otrzymywać pełne informacje bibliograficzne oraz linki do artykułów.

Uczestnicy zapoznają się z istotnymi odmianami typologicznymi, stylistycznymi ikon, problematyką ikonograficzną, znaczeniem tych wyjątkowych dzieł sztuki, stanowiących „pomost do niewidzialnego”, kontekstami historycznymi, teologicznymi. Przedmiot analizy stanowią ikony powstające od czasów wczesnobizantyjskich po XIX wiek. Omawiane obrazy powstałe w szerokim zakresie czasowym łączy odwoływanie się do wspólnych pierwowzorów, powiązanie z chrześcijaństwem obrządku Wschodniego, czytelne pomimo ewolucji stylistycznej oraz zmian ikonograficznych. Uczestnicy zajęć wypracowują własny warsztat badawczy, zapoznają się z różnymi interpretacjami, naukową literaturą. Bogato ilustrowane, urozmaicone zajęcia pozwalają na wielostronne zapoznanie się z problematyką ikon przy omawianiu każdego tematu. Zestawiane obok siebie ilustracje dzieł sztuki ułatwiają komparatystyczne analizy. Dobór naukowych artykułów pozwala na porównanie różnych podejść badawczych, analiz dzieł sztuki.

Tematyka zajęć:

1. Wprowadzenie. Zapoznanie z tematyką zajęć i problematyką ikon na przestrzeni dziejów.

2. Ikony w typie Hodegetrii.

3. Prawosławna ikona Pokrowu.

4. Ikony maryjne typu Eleusa.

5. Ikony hagiograficzne, teologia.

6. Ikona i kanon.

7. Ikony we wczesnośredniowiecznej sztuce Europy insularnej.

8. Wybrane tematy ikonograficzne – św. Jan Chrzciciel jako Anioł Pustyni, Matka Boża a Eucharystia.

9. Wybrane tematy ikonograficzne – Matka Boska Oranta, Zaśnięcie Matki Boskiej.

10. Ikona kompozytowa.

11. Relikwiarz Krzyża Świętego.

12. Podejścia do badania ikon.

13. Badania w ramach historii sztuki.

14. Wybrane tematy ikonograficzne: Zesłanie Ducha Świętego, ikonostas.

15. Podsumowanie zajęć oraz przegląd omawianych zagadnień.

Bibliografia podstawowa

1. Belting Hans, Obraz i kult: historia obrazu przed epoką sztuki, przekł. Tadeusz Zatorski, Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2010.

2. Janocha Michał, Ikony w Polsce: od średniowiecza do współczesności, Wydawnictwo "Arkady", Warszawa 2018 (lub inne wyd.).

3. Majorowa Natalia, Skokow Genadij, Ikony rosyjskie: tematy, arcydzieła; przekł. Łukasz Leonkiewicz, Wydawnictwo "Arkady", Warszawa 2019.

4. Onasch Konrad, Schnieper Annemarie, Ikony: fakty i legendy, przekł. z ang. Zofia Szanter, z niem. Mariusz Smoliński, przekł. z gr. fragm. hymnów i tekstów liturg. Henryk Paprocki, Arkady, Warszawa 2018 (lub inne wyd.).

5. Tkač Štefan, Ikony słowackie od XVI do XIX wieku, przekł. ze słow. Andrzej Czcibor-Piotrowski, „Arkady”-„Tatran”, Warszawa-Bratysława 1984.

6. Tradigo Alfredo, Ikony i święci prawosławni, przekł. Ewa Maciszewska, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2011.

Bibliografia uzupełniająca, podana w szerszym wyborze, pomocna przy formułowaniu referatów oraz dyskusji

7. Bator Zofia, Wątki dogmatyczne w ikonie Zaśnięcia Matki Bożej, „Salvatoris Mater”, X, 2008, nr 1, s. 77-104.

8. Biskupski Romuald, Ikona Zaśnięcia Matki Boskiej z końca XV wieku w cerkwi w Andrzejówce, „Series Byzantina”, II, 2004, s. 123-127.

9. Dąb-Kalinowska Barbara, Ikonowa rzeczywistość, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, XXXVI, 1992, s. 321–332.

10. Dąb-Kalinowska Barbara, Ikony i obrazy, DiG, Warszawa 2000.

11. Dąb-Kalinowska Barbara, Pojęcie ikony i obrazu sakralnego, „Znak”, XLV, 1993, nr 2 (453), s. 94–103.

12. Dąb-Kalinowska Barbara, Warsztat historyka sztuki i źródła, „Series Byzantina”, II, 2004, s. 9–20.

13. Dobrzeniecki Tadeusz, Hagia Maria-Theotokos w sztuce wczesnochrześcijańskiej (zagadnienia wybrane), [w:] Maryja w tajemnicy Chrystusa: praca zbiorowa / pod red. Stanisława Celestyna Napiórkowskiego, Stanisława Longosza, Biblioteka Mariologiczna 2, Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, Niepokalanów 1997, s. 140–164.

14. Filoramo Giovanni, Chrześcijaństwo, przekł. Bogusława Szczepanik, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2013.

15. Frejlich Andrzej, Hagiografia bizantyńska jako źródło do dziejów ikony − zagadnienia wybrane, „Roczniki Humanistyczne”, L, 2002, z. 4, s. 23-35.

16. Giglok Marta, Kilka uwag o teologii ikony „Chrystusa Wielkiego Arcykapłana” w świetle pnuematologiczno-sakramentalnej koncepcji ikony Paula Evdokimova, „Studia Pastoralne”, VI, 2010, s. 235–240.

17. Giglok Marta, Przestrzeń celowo ograniczona - rola kanonu w sztuce ikony, [w:] Strychy / piwnice: inne przestrzenie, red. Alina Świeściak, Sandra Trela, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2015, s. 221-238.

18. Janocha Michał, Ruskie i rosyjskie ikony Hodegetrii, „Salvatoris Mater”, X, 2008, nr 1, s. 153-172.

19. Jectić Ivana, Spieser Jean-Michel, Architektura i dzieła sztuki: sztuka w przestrzeni kulturalnej Bizancjum (rozdz. 13), [w:] Świat Bizancjum: praca zbiorowa, T. 3, Bizancjum i jego sąsiedzi 1204–1453, red. Angelika Laiou, Cécile Morrisson; przekł. Andrzej Graboń, Wydawnictwo WAM, Kraków 2013, s. 253–276.

20. Knapiński Ryszard, Od "Pokrowy" do "Płaszcza Opieki": przeobrażenia motywu ikonograficznego "Mater Misericordiae", „Studia Warmińskie”, XXXIX, 2002, s. 131-160.

21. Kobrzeniecka-Sikorska Grażyna, Ikony kalendarzowe - katalog wszystkich świętych jako zbiorowy obraz kościoła, „Humanistyka i Przyrodoznawstwo”, XIX, 2013, s. 387-398.

22. Krasnodębska-D’Aughton Małgorzata, Ikony w sztuce rękopisów irlandzkich i anglosaskich (VII-IX wiek), „Roczniki Humanistyczne”, LI, 2003, z. 4, s. 265-286.

23. Mazurkiewicz Roman, Deesis. Idea wstawiennictwa Bogarodzicy i św. Jana Chrzciciela w kulturze średniowiecznej, Universitas, Kraków 2012.

24. Myśliński Michał, Stauroteka bizantyńska ze Skarbca Koronnego na Wawelu, „Studia Waweliana”, V, 1996, s. 5-32.

25. Naumow Aleksander, Ikony w rosyjskiej polityce dawnej i nowej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, MCCXCVII, „Studia Religiologica”, z. 40, 2007, s. 9-20.

26. Spieser Jean-Michel, Sztuka (rozdz. 15), [w:] Świat Bizancjum: praca zbiorowa, T. 2, Cesarstwo Bizantyńskie 641–1204, red. Jean-Claude Cheynet; przekł. Andrzej Graboń, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011, s. 415–440.

27. Sprutta Justyna, Ikona maryjna typu Eleusa, „Salvatoris Mater”, X, 2008, nr 1, s. 105-124.

28. Sprutta Justyna, Ikona Matki Bożej Oranty, „Salvatoris Mater”, X, 2008, nr 1, s. 173-183.

29. Sprutta Justyna, Ikony Matki Bożej Hodegetrii, „Salvatoris Mater”, X, 2008, nr 1, s. 125-152.

30. Sprutta Justyna, Matka Boża a Eucharystia w ikonach, „Salvatoris Mater”, VII, 2005, nr 1, s. 210-218.

31. Sprutta Justyna, Misyjny wymiar ikony Zesłanie Ducha Świętego, „Annales Missiologici Posnanienses”, XXIII, 2018, s. 165-175.

32. Sprutta Justyna, Św. Jan Chrzciciel jako Anioł Pustyni w malarstwie ikonowym, „Studia Teologiczne”, XXIX, 2011, s. 393-402.

33. Tomalska Joanna, Ikonostas supraski: problem atrybucji, [w:] Gronek Agnieszka; Nowak Alicja Z. (wyd.), Studia o kulturze cerkiewnej w dawnej Rzeczypospolitej, Wydawnictwo "scriptum" Tomasz Sekunda, Kraków 2016, s. 43-58.

34. Tomalska Joanna, W poszukiwaniu najstarszych ikon prawosławia polskiego: Czyże, „Studia Podlaskie”, XXIII, 2015, s. 31-49.

35. Zaprzalska Dorota, Ikona tzw. kompozytowa w klasztorze Wlatadon w Salonikach – zagadnienie formuły ikonograficzno-kompozycyjnej i funkcji ideowo-dewocyjnej, „modus: prace z historii sztuki art history journal”, XIX, 2019, s. 5-21.

Podstawą oceny będzie sumienne, aktywne uczestnictwo w zajęciach, przygotowywanie się do nich, branie udziału w dyskusji problemowej, napisanie pracy zaliczeniowej.