Sztuka i religijnośc w dojrzałym i późnym średniowieczu
Informacje ogólne
Kod przedmiotu: | 1402-OG-REL-L |
Kod Erasmus / ISCED: |
(brak danych)
/
(0229) Nauki humanistyczne (inne)
|
Nazwa przedmiotu: | Sztuka i religijnośc w dojrzałym i późnym średniowieczu |
Jednostka: | Wydział Sztuk Pięknych |
Grupy: | |
Strona przedmiotu: | http://www.odk.umk.pl/?p=1360 |
Punkty ECTS i inne: |
(brak)
|
Język prowadzenia: | polski |
Wymagania wstępne: | Ogólna orientacja w dziejach Europy Zachodniej w XIV i XV wieku, ogólna orientacja w dogmatyce i doktrynie chrześcijańskiej. |
Całkowity nakład pracy studenta: | 1. Godziny kontaktowe wykładu: 30 2. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta, konieczny do zaliczenia przedmiotu: 30 |
Efekty uczenia się - wiedza: | Student W1: zna najnowszą problematykę badawczą w obrębie studiów nad duchowością średniowiecza W2: rozumie i utrwala sens podstawowych definicji pojęciowych, opisujących życie religijne w średniowieczu (mentalność duchowość, pobożność, mistyka, kontemplacja, praxis pietatis itd.) oraz średniowiecznej filozofii (scholastyka, mistycyzm) W3: poznaje ogólną problematykę prądów filozoficznych i religijnych w średniowieczu. Zna sylwetki ich twórców i przedstawicieli. Uzyskuje szczegółową wiedzę na temat jej wybranych, kluczowych historycznie zagadnień. Ma świadomość przebiegu ewolucji światopoglądu i form pobożności. W4: zna najważniejsze teksty mistyczne średniowiecza w wyborze, rozumie ich sens, genezę, uzus i znaczenie dla kultury danego okresu w średniowieczu. W5: ma świadomość powiązań pomiędzy duchowością a sztuką w kontekście sakralnym (liturgicznym i prywatnym). W6: pogłębia wiedzę o zjawiskach artystycznych dojrzałego i późnego średniowiecza, w tym szczegółowo: kwestie ikonografii świętych mistyków, ikonografii i funkcji dzieł sztuki pod wpływem pism mistycznych, ikonografię przedstawień pasyjnych i eucharystycznych, problemy funkcji i retoryki obrazu. |
Efekty uczenia się - umiejętności: | Student U1: rozpoznaje i szczegółowo charakteryzuje omawiane na zajęciach dzieła sztuki średniowiecznej pod kątem ich genezy, ikonografii i funkcji; U2: rozpoznaje i definiuje typy ikonograficzne [K_U08]; na poziomie ogólnym odczytuje ich treści na szerokim tle historii, kultury, teologii i religijności epoki [K_U11]; U3: intepretuje wybrane teksty literackie średniowiecza. |
Efekty uczenia się - kompetencje społeczne: | Student W1: Rozumie doniosłość dziedzictwa kulturowego w zakresie myśli chrześcijańskiej i sztuki sakralnej. |
Metody dydaktyczne: | Wykład z prezentacją multimedialną |
Metody dydaktyczne podające: | - wykład informacyjny (konwencjonalny) |
Skrócony opis: |
Celem wykładu jest wskazanie na złożone treści sztuki średniowiecznej w aspekcie duchowości (z uwzględnieniem historii mistyki i mistycyzmu, franciszkanizmu, ruchu devotio moderna) oraz modeli pobożności; wypracowanie u słuchaczy umiejętności interpretacji dzieł sztuki w oparciu o ich źródła oraz obiektywnego podejścia do średniowiecza, jako epoki o zasadniczym znaczeniu dla dziejów duchowości chrześcijańskiej. Zajęcia są prowadzone w oparciu o analizę: źródłowych tekstów filozof. i mistycznych, uwarunkowań historycznych i społecznych, zagadnień kultury średniowiecznej (z uwzględnieniem poezji i muzyki) oraz analizę wybranych zjawisk w sztuce dojrzałego i późnego średniowiecza (z uwzględnieniem ikonografii św. mistyków i przedstawień, wykształconych pod bezpośrednim wpływem tekstów mistycznych). |
Pełny opis: |
Omawiane tematy: BLOK I - zagadnienia ogólne 1. Problemy badań nad religijnością średniowieczną / Funkcje obrazu w przestrzeni sacrum i w życiu duchowym w średniowieczu / Najważniejsze postawy w życiu duchowym i praktyce religijnej średniowiecza / Kaznodziejstwo średniowieczne BLOK II - studia problemowe 2. SCHOLASTYKA JAKO SYSTEM FILOZOFICZNY DOJRZAŁEGO ŚREDNIOWIECZA Scholastyka jako system porządkowania świata. / Summa teologiczna – analiza formy wybranego tekstu. / Przykłady paraleli sztuki gotyckiej i scholastyki wg Panofskiego / Devotio antiqua: scholastyczny model pobożności. 3. ŚW. BERNARD I MISTYKA CYSTERSÓW Mistycyzm jako prąd w filozofii średniowiecznej / Tło historyczne narodzin mistycyzmu w XII w. / Charakterystyka myśli św. Bernarda z Clairvaux, analiza treści tekstów. / Ikonografia św. Bernarda / Architektura i dzieła sztuki 4. HILDEGARDA Z BINGEN 5. „NONNENMYSTIK” - „BRAUTMYSTIK” W XII I XIII WIEKU Geneza żeńskiego monastycyzmu średniowiecznego. / Intelektualistki benedyktyńskie i początki kobiecej mistyki klasztornej w XII w. / Mistyczne ideały życia klasztornego w XIII wieku w literaturze dydaktycznej. / Cysterska Brautmystik w klasztorze w Helfcie: analiza tekstów Mechtyldy z Magdeburga i Gertrudy Wielkiej w aspekcie porównawczym. / Sztuka klasztorów żeńskich – wybrane tematy ikonograficzne 6. Charakterystyka historyczna Europy na przełomie XII i XIII w./ Narodziny i misja zakonów mendykanckich Posługa kaznodziejska i religijna rola DOMINIKANÓW. Ikonografia dominikańska. ITINERARIUM MENTIS IN DEUM: FRANCISZKAŃSKA DROGA DUSZY DO BOGA Św. Franciszek i św. Bonawentura: charakterystyka myśli teologicznej oraz ikonografia. / Analiza tekstów św. Bonawentury i Jacopone da Todi w kontekście ideałów mistycznych: imitatio, compassio, ekstazy i unio. / Przykłady realizacji ikonograficznych z kręgu franciszkańskiego / Architektura i przestrzeń kościoła mendykackiego w kontekście funkcji i posłannictwa zakonu 7. NOWE POSTAWY W POBOŻNOŚCI XIII WIEKU: WIZUALIZACJA W OBRĘBIE KULTU RELIKWII ORAZ KULT EUCHARYSTII Przeobrażenie w sferze kultu relikwii. / Mistyka eucharystyczna w XIII wieku (św. Franciszek, św. Klara, bł. Małgorzata z Kortony). / Narodziny Święta Bożego Ciała. / Ikonografia Męża Boleści w kontekście eucharystycznym. 8. MISTYKA NADREŃSKA Prądy filozoficzne przełomu XIII i XIV w. / Mistrz Eckhart – charakterystyka myśli jako wezwanie do nowego modelu życia duchowego, analiza tekstów. / Mistyka bł. Henryka Suzo. / Znaczenie kaznodziejów nadreńskich dla życia duchowego laikatu (Droga Marty) / Ikonografia mistyków nadreńskich (Suzo) 9. KOBIETY A DOŚWIADCZENIE MISTYCZNE W PÓŹNYM ŚREDNIOWIECZU Sytuacja geopolityczna i społęczna w Europie XIV-wiecznej. / Oblicza późnośredniowiecznej mistyki klasztornej: Juliana z Norwich i Katarzyna ze Sieny. / Ikonografia św. Katarzyny ze Sieny. / Św. Brygida Szwedzka: żywot, pisma, ikonografia. / Przemiany w sztuce europejskiej pod wpływem Revelationes św. Brygidy / Mistyczki XV wieku. 10. BŁ. DOROTA Z MĄTOWÓW WIELKICH jako symbol przemian religijnych późnego średniowiecza 11. RUCH DEVOTIO MODERNA I TEOLOGIA BLISKIEJ ŁASKI Nowy model nauczania laikatu w późnym średniowieczu / Nowy model życia duchowego: Margary Kempe. / Charakterystyka ruchu devotio moderna w jego odmianach regionalnych i jego wpływu na religijność w Europie. / Rozwój prywatnej dewocji laikatu a sztuka XV wieku. /. / Ikonografia pasyjna XV wieku. |
Literatura: |
LITERATURA PODSTAWOWA • Anderson A., Masz być jak zwierciadło i cierń. Św. Brygida Szwedzka, Poznań 1999 (tu: fragmenty tekstów źródłowych). • Beer F., Kobiety i doświadczenie mistyczne w średniowieczu, Kraków 1996 (seria: Dziedzictwo średniowiecza, pod red. R. Mazurkiewicza). • Belting H., Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, przekł. Mariusz Bryl, Kraków 2007, • Belting H., Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, przekł. Tadeusz Zatorski, Gdańsk 2010. • Bylina S., Religijność późnego średniowiecza, Warszawa 2009. • Delumeau J., Grzech i strach: poczucie winy w kulturze Zachodu XIII-XVIII w., Warszawa 1994. • Guriewicz A., Problemy średniowiecznej kultury ludowej, przekł. Zdzisław Dobrzyniecki, Warszawa 1987. • Hamburger J., The use of images in the pastoral care of nuns: The case of Heinrich Suso and the Dominicans, „Art Bulletin”, 71/ 1 (1989), s. 20-46. • Jakubek-Raczkowska M., 'Tu ergo flecte genua tua'. Sztuka a praktyka religijna świeckich w diecezjach pruskich państwa zakonu krzyżackiego do połowy XV wieku, Pelplin 2014. • Le Goff J., Narodziny czyśćca, Warszawa 1997. • Panofsky E., Architektura gotycka i scholastyka, [w:] tegoż, Studia z historii sztuki, Warszawa 1971, s. 33-65. • Pernoud Regine, Heloiza i Abelard, Warszawa 1982. • Tatarkiewicz Władysław, Historia filozofii, t.1: Filozofia starożytna i średniowieczna, Warszawa 1981, s. 220-231. • Vauchez Andre, Duchowość średniowiecza, Gdańsk 2004. ŹRÓDŁA (MATERIAŁ UZUPEŁNIAJĄCY) Bernard z Clairvaux, św., O miłowaniu Boga (Pisma 1), Kraków 1991. Bernard z Clairvaux, św., O stopniach pokory i pychy (Pisma 2), Kraków 1991. Bonawentura, św., Pisma ascetyczno-mistyczne, Warszawa 1984 (Droga duszy do Boga, List o naśladowaniu Chrystusa, Drzewo Życia, Mistyczny Krzew Winny czyli traktat o Męce Pańskiej). The Book of Margary Kempe, ed. Liz Herbert McAvoy, Cambridge 2003. Dawid z Augsburga, Siedem stopni modlitwy, przekł. S. Kafel, [w:] Antologia mistyków franciszkańskich, t. 1: Wiek XIII, red. S. Kafel, Warszawa 1985, s. 160-168. Eckhart [Mistrz], Kazania i traktaty, Warszawa 1988 [fragmenty]. Franciszek z Asyżu, św., Życiorys II, Klara z Asyżu, św., Życiorys [w:] Antologia mistyków franciszkańskich, red. O. W. Kafel, t.1: Wiek XIII, Warszawa 1985. Gertruda z Helfty, św., Zwiastun Bożej Miłości, t. 1, (Źródła monastyczne 24), Kraków 2001 [fragmenty]. Grzegorz Wielki, św., Listy, t. 1-4, przekł., wstęp i komentarz J. Czuj, Warszawa 1955 [fragmenty]. Hildegarda z Bingen, św., Scivias, t. 1-2, przekł. J. Łukaszewska-Herberkowa, przedm. J. Strzelczyk, (Źródła monastyczne 57), Tyniec 2011. Jan z Kwidzyna, Księga o świętach. Objawienia błogosławionej Doroty z Mątów, z krytycznego wydania dr A. Birch-Hirschfeld Triller 1992 – przekł. J. Wojtkowski, Olsztyn 2013. Katarzyna ze Sieny, św., Modlitwy, opr. L. Grygiel, Poznań 1990. Kempis Tomasz a, O naśladowaniu Chrystusa, przekł. A. Kamieńska, Warszawa 1980 [fragmenty]. Mechtylda z Magdeburga, Strumień światła Boskości, t. 1 (Źródła monastyczne 31), Kraków 2004. [Pseudo] Bonawentura, św., Medytacje o życiu Chrystusa, wprowadzenie E. Kuhmka, przekł. W. Szymona, Kraków 2019. Rajmund z Kapui, Żywot św. Katarzyny ze Sieny, przekł. K. Suszyło, wstęp J. A. Spież, Poznań 2010. Suzo Henryk, bł., Księga Prawdy i inne pisma, opr. W. Szymona, Poznań 1989 [fragmenty]. Todi Jacopone da, Pieśni, [w:] Antologia mistyków franciszkańskich, red. O. W. Kafel, t. 2. Wiek XIII-XIV, Warszawa 1986, s. 166-187. Tomasz z Akwinu, św., Summa teologiczna, t. 19, Religijność (2-2, qu. 81-100), przekł. i objaśnienia F. W. Bednarski, London 1971. LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA • Bielak W., Devotio moderna w polskich traktatach duszpasterskich powstałych do połowy XV wieku, Lublin 2002. • Bynum C. W., Wonderful Blood. Theology and practice in late medieval Northern Germany and beyond, Philadelphia 2007. • Jakubek-Raczkowska M., „Mentis oculos levavit". Obrazowe aspekty mistyki Doroty z Mątów, "Studia Elbląskie", 14 (2013), s. 289-306. |
Metody i kryteria oceniania: |
Warunki zaliczenia: Obecność na wykładach Końcowe kolokwium z podstawowych treści wykładu: rozpoznawanie typów ikonograficznych (rozpoznanie na slajdach, 10 przykładów) oraz krótki test wyboru ze znajomości omawianych na wykładzie faktów, postaci, tekstów źródłowych. Próg zaliczenia (dost.) – 50 % db – 75–90% bdb 90–100 % Zakres testu ze slajdów obejmuje rozpoznawaie przedstawień prezentacyjnych i atrybutów indywidualnych omawianych mistyków (św. Bernard z Clairvaux, św. Dominik, św. Franciszek, św. Bonawentura, św. Katarzyna ze Sieny, bł. Henryk Suzo, bł. Dorota z Mątowów), ikonografię wizji mistycznych (Amplexus i Lactatio Sancti Bernardi, Stygmatyzacja św. Franciszka na Górze Alwernii i krucyfiks seraficki, Zaślubiny św. Franciszka z ubóstwem, Stygmatyzacja św. Katarzyny ze Sieny, Zaślubiny św. Katarzyny ze Sieny), przedstawienia sięgające do mistyki (Drzewo życia św. Bonawentury, Adoracja Dzieciątka, iluminacje Scivias); typy dewocyjne - pasyjne i eucharystyczne (krucyfiks mistyczny - crucifixus dolorosus, Ukrzyżowanie Chrystusa przez cnoty, Mąż Boleści). |
Praktyki zawodowe: |
Nie dotyczy |
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.