Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu - Centralny punkt logowania
Strona główna

Sztuka i religijnośc w dojrzałym i późnym średniowieczu

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 1402-OG-REL-L
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (0229) Nauki humanistyczne (inne) Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Sztuka i religijnośc w dojrzałym i późnym średniowieczu
Jednostka: Wydział Sztuk Pięknych
Grupy:
Strona przedmiotu: http://www.odk.umk.pl/?p=1360
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Wymagania wstępne:

Ogólna orientacja w dziejach Europy Zachodniej w XIV i XV wieku, ogólna orientacja w dogmatyce i doktrynie chrześcijańskiej.

Całkowity nakład pracy studenta:

1. Godziny kontaktowe wykładu: 30


2. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta, konieczny do zaliczenia przedmiotu: 30


Efekty uczenia się - wiedza:

Student


W1: zna najnowszą problematykę badawczą w obrębie studiów nad duchowością średniowiecza


W2: rozumie i utrwala sens podstawowych definicji pojęciowych, opisujących życie religijne w średniowieczu (mentalność duchowość, pobożność, mistyka, kontemplacja, praxis pietatis itd.) oraz średniowiecznej filozofii (scholastyka, mistycyzm)


W3: poznaje ogólną problematykę prądów filozoficznych i religijnych w średniowieczu. Zna sylwetki ich twórców i przedstawicieli. Uzyskuje szczegółową wiedzę na temat jej wybranych, kluczowych historycznie zagadnień. Ma świadomość przebiegu ewolucji światopoglądu i form pobożności.


W4: zna najważniejsze teksty mistyczne średniowiecza w wyborze, rozumie ich sens, genezę, uzus i znaczenie dla kultury danego okresu w średniowieczu.


W5: ma świadomość powiązań pomiędzy duchowością a sztuką w kontekście sakralnym (liturgicznym i prywatnym).


W6: pogłębia wiedzę o zjawiskach artystycznych dojrzałego i późnego średniowiecza, w tym szczegółowo: kwestie ikonografii świętych mistyków, ikonografii i funkcji dzieł sztuki pod wpływem pism mistycznych, ikonografię przedstawień pasyjnych i eucharystycznych, problemy funkcji i retoryki obrazu.



Efekty uczenia się - umiejętności:

Student

U1: rozpoznaje i szczegółowo charakteryzuje omawiane na zajęciach dzieła sztuki średniowiecznej pod kątem ich genezy, ikonografii i funkcji;


U2: rozpoznaje i definiuje typy ikonograficzne [K_U08]; na poziomie ogólnym odczytuje ich treści na szerokim tle historii, kultury, teologii i religijności epoki [K_U11];


U3: intepretuje wybrane teksty literackie średniowiecza.


Efekty uczenia się - kompetencje społeczne:

Student

W1: Rozumie doniosłość dziedzictwa kulturowego w zakresie myśli chrześcijańskiej i sztuki sakralnej.



Metody dydaktyczne:

Wykład z prezentacją multimedialną

Metody dydaktyczne podające:

- wykład informacyjny (konwencjonalny)

Skrócony opis:

Celem wykładu jest wskazanie na złożone treści sztuki średniowiecznej w aspekcie duchowości (z uwzględnieniem historii mistyki i mistycyzmu, franciszkanizmu, ruchu devotio moderna) oraz modeli pobożności; wypracowanie u słuchaczy umiejętności interpretacji dzieł sztuki w oparciu o ich źródła oraz obiektywnego podejścia do średniowiecza, jako epoki o zasadniczym znaczeniu dla dziejów duchowości chrześcijańskiej. Zajęcia są prowadzone w oparciu o analizę: źródłowych tekstów filozof. i mistycznych, uwarunkowań historycznych i społecznych, zagadnień kultury średniowiecznej (z uwzględnieniem poezji i muzyki) oraz analizę wybranych zjawisk w sztuce dojrzałego i późnego średniowiecza (z uwzględnieniem ikonografii św. mistyków i przedstawień, wykształconych pod bezpośrednim wpływem tekstów mistycznych).

Pełny opis:

Omawiane tematy:

BLOK I - zagadnienia ogólne

1. Problemy badań nad religijnością średniowieczną / Funkcje obrazu w przestrzeni sacrum i w życiu duchowym w średniowieczu / Najważniejsze postawy w życiu duchowym i praktyce religijnej średniowiecza / Kaznodziejstwo średniowieczne

BLOK II - studia problemowe

2. SCHOLASTYKA JAKO SYSTEM FILOZOFICZNY DOJRZAŁEGO ŚREDNIOWIECZA

Scholastyka jako system porządkowania świata. / Summa teologiczna – analiza formy wybranego tekstu. / Przykłady paraleli sztuki gotyckiej i scholastyki wg Panofskiego / Devotio antiqua: scholastyczny model pobożności.

3. ŚW. BERNARD I MISTYKA CYSTERSÓW

Mistycyzm jako prąd w filozofii średniowiecznej / Tło historyczne narodzin mistycyzmu w XII w. / Charakterystyka myśli św. Bernarda z Clairvaux, analiza treści tekstów. / Ikonografia św. Bernarda / Architektura i dzieła sztuki

4. HILDEGARDA Z BINGEN

5. „NONNENMYSTIK” - „BRAUTMYSTIK” W XII I XIII WIEKU

Geneza żeńskiego monastycyzmu średniowiecznego. / Intelektualistki benedyktyńskie i początki kobiecej mistyki klasztornej w XII w. / Mistyczne ideały życia klasztornego w XIII wieku w literaturze dydaktycznej. / Cysterska Brautmystik w klasztorze w Helfcie: analiza tekstów Mechtyldy z Magdeburga i Gertrudy Wielkiej w aspekcie porównawczym. / Sztuka klasztorów żeńskich – wybrane tematy ikonograficzne

6. Charakterystyka historyczna Europy na przełomie XII i XIII w./ Narodziny i misja zakonów mendykanckich

Posługa kaznodziejska i religijna rola DOMINIKANÓW. Ikonografia dominikańska.

ITINERARIUM MENTIS IN DEUM: FRANCISZKAŃSKA DROGA DUSZY DO BOGA Św. Franciszek i św. Bonawentura: charakterystyka myśli teologicznej oraz ikonografia. / Analiza tekstów św. Bonawentury i Jacopone da Todi w kontekście ideałów mistycznych: imitatio, compassio, ekstazy i unio. /

Przykłady realizacji ikonograficznych z kręgu franciszkańskiego / Architektura i przestrzeń kościoła mendykackiego w kontekście funkcji i posłannictwa zakonu

7. NOWE POSTAWY W POBOŻNOŚCI XIII WIEKU: WIZUALIZACJA W OBRĘBIE KULTU RELIKWII ORAZ KULT EUCHARYSTII

Przeobrażenie w sferze kultu relikwii. / Mistyka eucharystyczna w XIII wieku (św. Franciszek, św. Klara, bł. Małgorzata z Kortony). / Narodziny Święta Bożego Ciała. / Ikonografia Męża Boleści w kontekście eucharystycznym.

8. MISTYKA NADREŃSKA

Prądy filozoficzne przełomu XIII i XIV w. / Mistrz Eckhart – charakterystyka myśli jako wezwanie do nowego modelu życia duchowego, analiza tekstów. / Mistyka bł. Henryka Suzo. / Znaczenie kaznodziejów nadreńskich dla życia duchowego laikatu (Droga Marty) / Ikonografia mistyków nadreńskich (Suzo)

9. KOBIETY A DOŚWIADCZENIE MISTYCZNE W PÓŹNYM ŚREDNIOWIECZU

Sytuacja geopolityczna i społęczna w Europie XIV-wiecznej. / Oblicza późnośredniowiecznej mistyki klasztornej: Juliana z Norwich i Katarzyna ze Sieny. / Ikonografia św. Katarzyny ze Sieny. / Św. Brygida Szwedzka: żywot, pisma, ikonografia. / Przemiany w sztuce europejskiej pod wpływem Revelationes św. Brygidy / Mistyczki XV wieku.

10. BŁ. DOROTA Z MĄTOWÓW WIELKICH jako symbol przemian religijnych późnego średniowiecza

11. RUCH DEVOTIO MODERNA I TEOLOGIA BLISKIEJ ŁASKI

Nowy model nauczania laikatu w późnym średniowieczu / Nowy model życia duchowego: Margary Kempe. / Charakterystyka ruchu devotio moderna w jego odmianach regionalnych i jego wpływu na religijność w Europie. / Rozwój prywatnej dewocji laikatu a sztuka XV wieku. /. / Ikonografia pasyjna XV wieku.

Literatura:

LITERATURA PODSTAWOWA

• Anderson A., Masz być jak zwierciadło i cierń. Św. Brygida Szwedzka, Poznań 1999 (tu: fragmenty tekstów źródłowych).

• Beer F., Kobiety i doświadczenie mistyczne w średniowieczu, Kraków 1996 (seria: Dziedzictwo średniowiecza, pod red. R. Mazurkiewicza).

• Belting H., Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, przekł. Mariusz Bryl, Kraków 2007,

• Belting H., Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, przekł. Tadeusz Zatorski, Gdańsk 2010.

• Bylina S., Religijność późnego średniowiecza, Warszawa 2009.

• Delumeau J., Grzech i strach: poczucie winy w kulturze Zachodu XIII-XVIII w., Warszawa 1994.

• Guriewicz A., Problemy średniowiecznej kultury ludowej, przekł. Zdzisław Dobrzyniecki, Warszawa 1987.

• Hamburger J., The use of images in the pastoral care of nuns: The case of Heinrich Suso and the Dominicans, „Art Bulletin”, 71/ 1 (1989), s. 20-46.

• Jakubek-Raczkowska M., 'Tu ergo flecte genua tua'. Sztuka a praktyka religijna świeckich w diecezjach pruskich państwa zakonu krzyżackiego do połowy XV wieku, Pelplin 2014.

• Le Goff J., Narodziny czyśćca, Warszawa 1997.

• Panofsky E., Architektura gotycka i scholastyka, [w:] tegoż, Studia z historii sztuki, Warszawa 1971, s. 33-65.

• Pernoud Regine, Heloiza i Abelard, Warszawa 1982.

• Tatarkiewicz Władysław, Historia filozofii, t.1: Filozofia starożytna i średniowieczna, Warszawa 1981, s. 220-231.

• Vauchez Andre, Duchowość średniowiecza, Gdańsk 2004.

ŹRÓDŁA (MATERIAŁ UZUPEŁNIAJĄCY)

Bernard z Clairvaux, św., O miłowaniu Boga (Pisma 1), Kraków 1991.

Bernard z Clairvaux, św., O stopniach pokory i pychy (Pisma 2), Kraków 1991.

Bonawentura, św., Pisma ascetyczno-mistyczne, Warszawa 1984 (Droga duszy do Boga, List o naśladowaniu Chrystusa, Drzewo Życia, Mistyczny Krzew Winny czyli traktat o Męce Pańskiej).

The Book of Margary Kempe, ed. Liz Herbert McAvoy, Cambridge 2003.

Dawid z Augsburga, Siedem stopni modlitwy, przekł. S. Kafel, [w:] Antologia mistyków franciszkańskich, t. 1: Wiek XIII, red. S. Kafel, Warszawa 1985, s. 160-168.

Eckhart [Mistrz], Kazania i traktaty, Warszawa 1988 [fragmenty].

Franciszek z Asyżu, św., Życiorys II, Klara z Asyżu, św., Życiorys [w:] Antologia mistyków franciszkańskich, red. O. W. Kafel, t.1: Wiek XIII, Warszawa 1985.

Gertruda z Helfty, św., Zwiastun Bożej Miłości, t. 1, (Źródła monastyczne 24), Kraków 2001 [fragmenty].

Grzegorz Wielki, św., Listy, t. 1-4, przekł., wstęp i komentarz J. Czuj, Warszawa 1955 [fragmenty].

Hildegarda z Bingen, św., Scivias, t. 1-2, przekł. J. Łukaszewska-Herberkowa, przedm. J. Strzelczyk, (Źródła monastyczne 57), Tyniec 2011.

Jan z Kwidzyna, Księga o świętach. Objawienia błogosławionej Doroty z Mątów, z krytycznego wydania dr A. Birch-Hirschfeld Triller 1992 – przekł. J. Wojtkowski, Olsztyn 2013.

Katarzyna ze Sieny, św., Modlitwy, opr. L. Grygiel, Poznań 1990.

Kempis Tomasz a, O naśladowaniu Chrystusa, przekł. A. Kamieńska, Warszawa 1980 [fragmenty].

Mechtylda z Magdeburga, Strumień światła Boskości, t. 1 (Źródła monastyczne 31), Kraków 2004.

[Pseudo] Bonawentura, św., Medytacje o życiu Chrystusa, wprowadzenie E. Kuhmka, przekł. W. Szymona, Kraków 2019.

Rajmund z Kapui, Żywot św. Katarzyny ze Sieny, przekł. K. Suszyło, wstęp J. A. Spież, Poznań 2010.

Suzo Henryk, bł., Księga Prawdy i inne pisma, opr. W. Szymona, Poznań 1989 [fragmenty].

Todi Jacopone da, Pieśni, [w:] Antologia mistyków franciszkańskich, red. O. W. Kafel, t. 2. Wiek XIII-XIV, Warszawa 1986, s. 166-187.

Tomasz z Akwinu, św., Summa teologiczna, t. 19, Religijność (2-2, qu. 81-100), przekł. i objaśnienia F. W. Bednarski, London 1971.

LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA

• Bielak W., Devotio moderna w polskich traktatach duszpasterskich powstałych do połowy XV wieku, Lublin 2002.

• Bynum C. W., Wonderful Blood. Theology and practice in late medieval Northern Germany and beyond, Philadelphia 2007.

• Jakubek-Raczkowska M., „Mentis oculos levavit". Obrazowe aspekty mistyki Doroty z Mątów, "Studia Elbląskie", 14 (2013), s. 289-306.

Metody i kryteria oceniania:

Warunki zaliczenia:

Obecność na wykładach

Końcowe kolokwium z podstawowych treści wykładu: rozpoznawanie typów ikonograficznych (rozpoznanie na slajdach, 10 przykładów) oraz krótki test wyboru ze znajomości omawianych na wykładzie faktów, postaci, tekstów źródłowych.

Próg zaliczenia (dost.) – 50 %

db – 75–90%

bdb 90–100 %

Zakres testu ze slajdów obejmuje rozpoznawaie przedstawień prezentacyjnych i atrybutów indywidualnych omawianych mistyków (św. Bernard z Clairvaux, św. Dominik, św. Franciszek, św. Bonawentura, św. Katarzyna ze Sieny, bł. Henryk Suzo, bł. Dorota z Mątowów), ikonografię wizji mistycznych (Amplexus i Lactatio Sancti Bernardi, Stygmatyzacja św. Franciszka na Górze Alwernii i krucyfiks seraficki, Zaślubiny św. Franciszka z ubóstwem, Stygmatyzacja św. Katarzyny ze Sieny, Zaślubiny św. Katarzyny ze Sieny), przedstawienia sięgające do mistyki (Drzewo życia św. Bonawentury, Adoracja Dzieciątka, iluminacje Scivias); typy dewocyjne - pasyjne i eucharystyczne (krucyfiks mistyczny - crucifixus dolorosus, Ukrzyżowanie Chrystusa przez cnoty, Mąż Boleści).

Praktyki zawodowe:

Nie dotyczy

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
ul. Jurija Gagarina 11, 87-100 Toruń tel: +48 56 611-40-10 https://usosweb.umk.pl/ kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.2.0-1 (2024-03-12)