Granice państwowe w Europie. Kształtowanie się, stan obecny, perspektywy
Informacje ogólne
Kod przedmiotu: | 2051-MON-GPE |
Kod Erasmus / ISCED: |
(brak danych)
/
(0312) Politologia i wiedza o społeczeństwie
|
Nazwa przedmiotu: | Granice państwowe w Europie. Kształtowanie się, stan obecny, perspektywy |
Jednostka: | Wydział Politologii i Studiów Międzynarodowych (2009-2019) |
Grupy: |
Wykłady monograficzne dla kierunków WNoPiB - stacjonarne |
Punkty ECTS i inne: |
(brak)
|
Język prowadzenia: | polski |
Wymagania wstępne: | brak specjalnych wymagań; pożądane wiadomości na poziomie szkoły średniej w zakresie historii Europy i Polski oraz geografii i wiedzy o świecie współczesnym |
Całkowity nakład pracy studenta: | 60 godzin (2 punkty ECTS), z czego: 30 godzin wykładowych, 20 godziny na przygotowanie do wykładu, pogłąbienie pozyskanych wiadomości i lekturę zalecanych lektur, 10 godzin na dyskusje, konsultacje itp. z prowadzącym zajęcia. |
Efekty uczenia się - wiedza: | W1 student uzyskuje wiedzę w zakresie procesu kształtowania się granic europejskich W2 student rozumie zależności systemu granic funkcjonujących w przestrzeni europejskiej od uwarunkowań historycznych, geopolitycznych itd. W3 student rozumie znaczenie granic, ich rolę w przeszłości i we współczesnym życiu politycznym kontynentu europejskiego oraz jest w stanie prześledzić zmieniające się funkcje granic |
Efekty uczenia się - umiejętności: | U1 student potrafi dokonać całościowego spojrzenia na problem podziałów państwowych w Europie i dostrzec uzależnienia występujące między wielkimi wydarzeniami historycznymi a formą i przebiegiem granic państwowych U2 student potrafi dostrzec specyfikę podziałów granicznych występującą na obszarze Europy Srodkowo-Wschodniej, w tym, zwłaszcza, podziałów przebiegających na ziemiach polskich |
Efekty uczenia się - kompetencje społeczne: | K1 student ma świadomość zależności występujących w stosunkach między bliskimi sobie geograficznie narodami i państwami mającymi odbicie w przebiegu dzielących je (bądź łączących) granic państwowych K2 student uzyskuje argumenty we wszelkich dyskusjach i sporach wokół linii granicznych oddzielających poszczególne narody i państwa na rzecz przekształcenia granic dzielących je i odgradzających od siebie w granice zbliżające i łączące |
Metody dydaktyczne: | problemowy wykład informacyjny z elementami wykładu konwersatoryjnego z szerokim użyciem środków audiowizualnych (rzutnik komputerowy) |
Metody dydaktyczne podające: | - wykład informacyjny (konwencjonalny) |
Skrócony opis: |
Granice oraz ich rozwój. Klasyfikacja granic. Ewolucja instytucji granicy w Europie współczesnej. Granice Europy i Unii Europejskiej. Kontrowersje i punkty sporne. Geneza granic politycznych w Europie i mechanizmy ich zmian. Specyfika granic politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem granic Polski. Podstawowe zmiany na mapie granic politycznych w Europie od roku 800 do czasów współczesnych Przegląd granic państwowych w państwach europejskich. Granice: Niemiec (państw niemieckich), Włoch (państw włoskich), Hiszpanii i Portugalii, Francji, na obszarze niderlandzkim, na Wyspach Brytyjskich, w przestrzeni skandynawskiej/nordyckiej, Rosji i ZSRR, Rumuni, na Bałkanach (ze szczególnym uwzględnieniem Bałkanów Zachodnich), Węgier, Polski/na obszarze polskim, Litwy. Perspektywy zmian granicznych w Europie. Zagadnienie zmian granic w europejskiej debacie politycznej. |
Pełny opis: |
Problematyka/program zajęć: Granice oraz ich rozwój. Klasyfikacja granic. Ewolucja instytucji granicy w Europie współczesnej. Granice Europy. Kontrowersje i punkty sporne. Granice Unii Europejskiej. Kontrowersje i punkty sporne. Cechy charakterystyczne europejskich podziałów politycznych i państwowych w kontekście światowym „wielość” i „przesuwalność” granic i państw Klasyfikacja granic europejskich z punktu widzenie ich trwałości. Geneza granic politycznych w Europie i mechanizmy ich zmian. Specyfika granic politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem granic Polski. Podstawowe zmiany na mapie granic politycznych w Europie od roku 800: 1. od upadku cesarstwa karolińskiego, w tym głównie w epoce nowożytnej 2. w „długim” wieku XIX (1789-1918) 3. w okresie międzywojennym (1919-1939) 4. w czasie II wojny światowej (1939-1945) 5. w okresie zimnej wojny (1945-1989) 6. po 1989 r. Granice Niemiec. Granice w krajach niemieckich: ewolucja terytorialna niemieckiego obszaru narodowego granice pierwotnych obszarów plemiennych i ich trwałość trwałość rozbicia politycznego niemieckiego obszaru narodowego ewolucja wewnętrznych podziałów politycznych w Niemczech od upadku cesarstwa karolińskiego do zjednoczenia Niemiec w 1871 r. • granice Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i ich przesunięcia • granice Związku Niemieckiego i Związku Północnoniemieckiego zmiany granic Brandenburgii/Prus na obszarze Rzeszy od XVII w. do roku 1947 zmiany granic posiadłości habsburskich w Rzeszy od XV w. do roku 1866 ewolucja „zewnętrznej” granicy państwowej Niemiec/państw niemieckich do 1871 r. na kierunku: 1. wschodnim: bałtyckim, litewskim, polskim i czeskim 2. południowo-wschodnim: węgierskim i bałkańskim 3. włoskim 4. zachodnim francuskim 5. zachodnim niderlandzkim 6. północnym duńskim granice Niemiec od 1919 r. • do roku 1938 • w latach 1938-1945 • po 1945 roku o przywrócenie wewnątrzniemieckiej granicy międzypaństwowej w 1949 r. o jej likwidacja w 1990 r. Granice Włoch. Granice polityczne i państwowe w obrębie włoskiego obszaru narodowego ewolucja wewnętrznych podziałów politycznych na Półwyspie Apenińskim od upadku cesarstwa rzymskiego do powstania zjednoczonych Włoch ewolucja granicy państwowej obszaru włoskiego i Włoch na odcinku: jugosłowiańskim, niemieckim/austriackim, francuskim Granice Hiszpanii i Portugalii. Granice polityczne i państwowe na obszarze pirenejskim: podziały polityczne/granice państwowe na obszarze pirenejskim przed powstaniem królestwa Hiszpanii granica hiszpańsko-portugalska ewolucja granicy państwowej hiszpańsko-francuskiej granica hiszpańsko-marokańska; posiadłości hiszpańskie w Maroku granica z Gibraltarem Granice polityczne i państwowe Francji: dawne podziały polityczne i granice państwowe na francuskim obszarze narodowym przesuwanie się granicy Francji na północ i wschód na kierunkach: • niderlandzkim • niemieckim o w okresie sprzed zjednoczenia Niemiec w 1871 r. o w okresie po zjednoczeniu Niemiec w 1871 r. • hiszpańskim • włoskim francuski ideał granic naturalnych Granice obszaru niderlandzkiego i na obszarze niderlandzkim ukształtowanie się granic Luksemburga, Belgii i Holandii wewnętrzne podziały terytorialne w Belgii Podziały polityczne i granice państwowe na Wyspach Brytyjskich kształtowanie się i ewolucja granicy brytyjsko-irlandzkiej podziały polityczne, quasi-państwowe, Wielkiej Brytanii sensu stricto Obszar skandynawski/nordycki, jego granice i wewnętrzne granice między państwami: granica duńsko-szwedzka i jej ewolucja granice wschodnie i południowe Szwecji granice Finlandii Granice Rosji rozwój granic Rosji od schyłku średniowiecza do roku 1700 między rokiem 1700 a 1914: przesunięcia granic Rosji na wschód i południowy-wschód na kierunkach: 1. bałtyckim: fińskim, inflanckim 2. polsko-litewskim (białoruskim i ukraińskim) 3. tureckim/czarnomorskim/bałkańskim cofnięcie się granicy zachodniej Rosji/ZSRR na wschód po I wojnie światowej przesunięcia granicy zachodniej Rosji/ZSRR/związkowych republik radzieckich począwszy od 1939 r. ewolucja granic poszczególnych republik radzieckich zachodniego pogranicza Rosji/ZSRR: 1. Białoruskiej SRR w l. 1922-1991 2. Ukraińskiej SRR w l. 1922-1991 3. na odcinku mołdawskim od roku 1918 ustalenie się granic Federacji Rosyjskiej po rozpadzie ZSRR (od 1991 r.) próby dokonania przesunięć granicy na kierunku ukraińskim i kaukaskim Granice rumuńskie/Rumunii granice Mołdawii i Wołoszczyzny od powstania księstw do ich zjednoczenia w 1860 r. pojawienie się granic państwowych dzielących historyczne terytorium Mołdawii granice zjednoczonej Rumunii w latach 1861-1918 granice Rumunii w latach 1919-1944 • zmiany granic na odcinku bukowińskim i mołdawskim • przesunięcie granicy rumuńsko-węgierskiej na wschód w okresie II wojny światowej Granice na Bałkanach i ich ewolucja granice zewnętrzne Bałkanów i kontrowersje wokół nich pojęcie Bałkanów zachodnich obecność turecka na Bałkanach (od końca XIV w. do 1913 r.) stopniowe pomniejszanie i ostateczne zniesienie władztwa otomańskiego nad Bałkanami (od końca XVII w. do roku 1913) • kolejne przesunięcia północnej granicy posiadłości Porty Otomańskiej w Europie na wschód i południe • pojawienie się i stopniowe przesuwanie na północ granicy grecko-tureckiej od pocz. lat 30-tych XIX w. do 1913 r. Bałkany Wschodnie: Bułgaria i jej granice: • do 1878 r. • po 1878 r. Bałkany Zachodnie: granice na obszarze jugosłowiańskim/pojugosłowiańskim oraz Albanii granica między imperium habsburskim a otomańskim i jej przekształcenia granice Jugosławii w okresie międzywojennym (1918-1941) wewnętrzna granica wydzielonej autonomicznej jednostki chorwackiej (1939-1941) granice na obszarze jugosłowiańskim podczas II wojny światowej (1941-1945) • granice obszarów anektowanych przez Niemcy, Węgry, Bułgarię, Włochy • granice Niezależnego Państwa Chorwackiego (NDH) granice Jugosławii powojennej (SFRJ) w latach 1945-1991 granice między państwami powstałymi po rozpadzie Jugosławii • granice powstałe w wyniku przekształcenia granic republik jugosłowiańskich w granice państwowe • granice powstałe w wyniku przekształcenia granic wewnętrzrepublikańskich w granice państwowe (Kosowo) • granice nowopowstałe (w Bośni i Hercegowinie) zagadnienie trwałości nowych granic państwowych na obszarze pojugosłowiańskim Granice Węgier granice Węgier „historycznych” od powstania państwa węgierskiego do 1920 r. granice „trianońskie” Węgier (od 1920 r.) korekty dokonane w latach II wojny światowej Granice Polski/na obszarze polskim granica południowa na odcinku czeskim i słowackim przesunięcia od zarania dziejów do 1945 r. granica południowo-wschodnia (na odcinku karpacko-rumuńskim) granica zachodnia/polsko-niemiecka na kierunku zachodnim • od powstania państwa polskiego do schyłku istnienia dawnej Rzeczypospolitej (1795) • przesunięcia w epoce porozbiorowej (1795-1918) • ewolucja w latach 1919-1990 o do 1945 r. o po 1945 r. granica północno-wschodnia polsko-niemiecka/wschodniopruska/ z Obwodem Kaliningradzkim • jej przekształcenia do roku 1919 • jej przekształcenia po roku 1920 • granica z Obwodem Kaliningradzkim granica wschodnia Polski 1. na odcinku inflanckim/łotewskim 2. na odcinku litewskim/litewsko-białoruskim 3. na odcinku białoruskim 4. na odcinku ukraińskim Granice Litwy granice Litwy „historycznej” granice Wielkiego Księstwa Litewskiego i ich przekształcenia granice Litwy „etnicznej”/Republiki Litewskiej • granica z Niemcami/Prusami Wschodnimi • granica z Polską i Białorusią Perspektywy zmian granicznych w Europie zagadnienie zmian granic w europejskiej debacie politycznej |
Literatura: |
przede wszystkim akademickie historie Europy oraz poszczególnych regionów Europy, jej państw i narodów poza tym: Bohdanowicz Jadwiga, Dzięcielski Marek, Zarys geografii historycznej i politycznej cywilizacji, Wyd. Uniw. Gdańskiego, wyd. 2, Gdańsk 2000, ss. 287. Eberhardt Piotr, Między Rosją a Niemcami. Przemiany narodowościowe w Europie Środkowo-Wschodniej w XX wieku, PWN, Warszawa 1996, ss. 427. Eberhardt Piotr, Polska i jej granice, Z historii polskiej geografii politycznej, Wyd. UMCS, Lublin 2004, ss. 302. Ewolucja instytucji granicy we współczesnej Europie, [red.] Grochalski Stefan Marek, Wyd. Uniw. Opolskiego, Opole 2010, ss. 189. Halecki Oskar, Historia Europy – jej granice i podziały, IESW, wyd. 2: Lublin 2002, ss. 185. Hroch Miroslav, Małe narody Europy, Ossolineum, Wrocław ..., 2003, ss. 168. Kałuski Stefan, Blizny historii. Geografia granic politycznych współczesnego świata, Dialog, Warszawa 2017, ss. 302. (BG UMK) Kałuski Stefan, Rzeki graniczne a kształtowanie się więzi regionalnych w Europie, Wyd. UW, Warszawa 1992, ss. 175. Kałuski Stefan, Granice państw Europy. Zróżnicowanie cech i funkcji, “Studia Europejskie”, 2013, nr 3, s. 9-29. (PDF) Kosmala Gerard, Zmiany granic politycznych w Europie Środkowej w okresie ostatnich stu lat, UWr, Wrocław 1993. Koźmiński Maciej, Szkice do wykładu o granicach Europy i granicach europejskich, [w:] Cywilizacja europejska. Wykłady i eseje, [red.] Koźmiński Maciej, Scholar/Coll. Civitas Press, Warszawa 2004, ss. 467; s. 415-447. Labuda Gerard, Polska granica zachodnia.Tysiąc lat dziejów politycznych, Wyd. Poznańskie, Poznań 1974, ss. 471. Małe państwa Europy Zachodniej i terytoria o statusie specjalnym : ich rola i miejsce w Unii Europejskiej, [red.] Żelichowski Ryszard, ISP PAN, Warszawa 2008, ss. 207. (BWPiSM) Pomian Krzysztof, Europa i jej narody, PIW, Warszawa 1992; wyd. poszerz.: słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2004, ss. 260 Szűcs Jeno, Trzy Europy, Inst. Europy Srodkowo-Wschodniej, Lublin 1995, ss. 133. [tłum. franc.: Les Trois Europes, Harmattan, Paris 1985] Tyranowski Jerzy, Integralność terytorialna, nienaruszalność granic i samostanowienie w prawie międzynarodowym, PWN, Warszawa-Poznań 1990, ss. 333. (BWPiSM) Verluise Pierre, Geopolityka granic Wspólnoty Europejskiej, Adam Marszałek, Toruń 2014, ss. 211. Waldenberg Marek, Kwestie narodowe w Europie Srodkowo-Wschodniej. Dzieje. Idee, PWN, Warszawa 1992, ss. 419. Wandycz Piotr, Cena wolności. Historia Europy środkowo-wschodniej od średniowiecza do współczesności, Znak, Kraków 1995, ss. 497. Ziętek Agata, Kulturowo-cywilizacyjne granice Europy, [w:] Europejska Polityka Sąsiedztwa Unii Europejskiej, [red.] Pietraś Marek, Stachurska-Szcześniak Katarzyna, Misiągiewicz Justyna, Wyd. UMCS, Lublin 2012, ss. 368; s. 263-281. |
Metody i kryteria oceniania: |
zaliczenie bez oceny na podstawie obecności na zajęciach w przypadku, gdy liczba nieobecności nie przekracza 2 (dwóch) bez usprawiedliwienia lub 3 (trzech) w przypadku usprawiedliwienia co najmniej 1 (jednej) z nich, w przypadku nieobecności na więcej niż 3 (trzech) wykładach, ale nie więcej niż 6 (sześciu) zaliczenie wykładu po uzyskaniu zaliczenia pracy pisemnej typu esej (ok. 10 stron) na temat uzgodniony z prowadzącym (omówienie/streszczenie wybranej pracy drukowanej), w przypadku nieobecności na 7 (siedmiu) lub więcej wykładach niezaliczenie zajęć, znacząca aktywność na zajęciach (wypowiedzi, stawianie pytań, sygnalizowanie problemów badawczych) może wpłynąć na obniżenie poziomu wymagań co do frekwencji na zajęciach o obecność na jednych zajęciach na powyżej sygnalizowanych poziomach |
Praktyki zawodowe: |
nie dotyczy |
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.