Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu - Centralny punkt logowania
Strona główna

Granice państwowe w Europie. Kształtowanie się, stan obecny, perspektywy

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 2051-MON-GPE
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (0312) Politologia i wiedza o społeczeństwie Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Granice państwowe w Europie. Kształtowanie się, stan obecny, perspektywy
Jednostka: Wydział Politologii i Studiów Międzynarodowych (2009-2019)
Grupy: Wykłady monograficzne dla kierunków WNoPiB - stacjonarne
Punkty ECTS i inne: (brak) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Wymagania wstępne:

brak specjalnych wymagań; pożądane wiadomości na poziomie szkoły średniej w zakresie historii Europy i Polski oraz geografii i wiedzy o świecie współczesnym

Całkowity nakład pracy studenta:

60 godzin (2 punkty ECTS), z czego:

30 godzin wykładowych,

20 godziny na przygotowanie do wykładu, pogłąbienie pozyskanych wiadomości i lekturę zalecanych lektur,

10 godzin na dyskusje, konsultacje itp. z prowadzącym zajęcia.


Efekty uczenia się - wiedza:

W1

student uzyskuje wiedzę w zakresie procesu kształtowania się granic europejskich

W2

student rozumie zależności systemu granic funkcjonujących w przestrzeni europejskiej od uwarunkowań historycznych, geopolitycznych itd.

W3

student rozumie znaczenie granic, ich rolę w przeszłości i we współczesnym życiu politycznym kontynentu europejskiego oraz jest w stanie prześledzić zmieniające się funkcje granic

Efekty uczenia się - umiejętności:

U1

student potrafi dokonać całościowego spojrzenia na problem podziałów państwowych w Europie i dostrzec uzależnienia występujące między wielkimi wydarzeniami historycznymi a formą i przebiegiem granic państwowych

U2

student potrafi dostrzec specyfikę podziałów granicznych występującą na obszarze Europy Srodkowo-Wschodniej, w tym, zwłaszcza, podziałów przebiegających na ziemiach polskich


Efekty uczenia się - kompetencje społeczne:

K1

student ma świadomość zależności występujących w stosunkach między bliskimi sobie geograficznie narodami i państwami mającymi odbicie w przebiegu dzielących je (bądź łączących) granic państwowych

K2

student uzyskuje argumenty we wszelkich dyskusjach i sporach wokół linii granicznych oddzielających poszczególne narody i państwa na rzecz przekształcenia granic dzielących je i odgradzających od siebie w granice zbliżające i łączące

Metody dydaktyczne:

problemowy wykład informacyjny z elementami wykładu konwersatoryjnego z szerokim użyciem środków audiowizualnych (rzutnik komputerowy)

Metody dydaktyczne podające:

- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład konwersatoryjny
- wykład problemowy

Skrócony opis:

Granice oraz ich rozwój. Klasyfikacja granic.

Ewolucja instytucji granicy w Europie współczesnej.

Granice Europy i Unii Europejskiej. Kontrowersje i punkty sporne.

Geneza granic politycznych w Europie i mechanizmy ich zmian.

Specyfika granic politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem granic Polski.

Podstawowe zmiany na mapie granic politycznych w Europie od roku 800 do czasów współczesnych

Przegląd granic państwowych w państwach europejskich. Granice:

Niemiec (państw niemieckich),

Włoch (państw włoskich),

Hiszpanii i Portugalii,

Francji,

na obszarze niderlandzkim,

na Wyspach Brytyjskich,

w przestrzeni skandynawskiej/nordyckiej,

Rosji i ZSRR,

Rumuni,

na Bałkanach (ze szczególnym uwzględnieniem Bałkanów Zachodnich),

Węgier,

Polski/na obszarze polskim,

Litwy.

Perspektywy zmian granicznych w Europie.

Zagadnienie zmian granic w europejskiej debacie politycznej.

Pełny opis:

Problematyka/program zajęć:

Granice oraz ich rozwój. Klasyfikacja granic.

Ewolucja instytucji granicy w Europie współczesnej.

Granice Europy. Kontrowersje i punkty sporne.

Granice Unii Europejskiej. Kontrowersje i punkty sporne.

Cechy charakterystyczne europejskich podziałów politycznych i państwowych w kontekście światowym

„wielość” i „przesuwalność” granic i państw

Klasyfikacja granic europejskich z punktu widzenie ich trwałości.

Geneza granic politycznych w Europie i mechanizmy ich zmian.

Specyfika granic politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej ze szczególnym uwzględnieniem granic Polski.

Podstawowe zmiany na mapie granic politycznych w Europie od roku 800:

1. od upadku cesarstwa karolińskiego, w tym głównie w epoce nowożytnej

2. w „długim” wieku XIX (1789-1918)

3. w okresie międzywojennym (1919-1939)

4. w czasie II wojny światowej (1939-1945)

5. w okresie zimnej wojny (1945-1989)

6. po 1989 r.

Granice Niemiec. Granice w krajach niemieckich:

ewolucja terytorialna niemieckiego obszaru narodowego

granice pierwotnych obszarów plemiennych i ich trwałość

trwałość rozbicia politycznego niemieckiego obszaru narodowego

ewolucja wewnętrznych podziałów politycznych w Niemczech od upadku cesarstwa karolińskiego do zjednoczenia Niemiec w 1871 r.

• granice Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i ich przesunięcia

• granice Związku Niemieckiego i Związku Północnoniemieckiego

zmiany granic Brandenburgii/Prus na obszarze Rzeszy od XVII w. do roku 1947

zmiany granic posiadłości habsburskich w Rzeszy od XV w. do roku 1866

ewolucja „zewnętrznej” granicy państwowej Niemiec/państw niemieckich do 1871 r. na kierunku:

1. wschodnim: bałtyckim, litewskim, polskim i czeskim

2. południowo-wschodnim: węgierskim i bałkańskim

3. włoskim

4. zachodnim francuskim

5. zachodnim niderlandzkim

6. północnym duńskim

granice Niemiec od 1919 r.

• do roku 1938

• w latach 1938-1945

• po 1945 roku

o przywrócenie wewnątrzniemieckiej granicy międzypaństwowej w 1949 r.

o jej likwidacja w 1990 r.

Granice Włoch. Granice polityczne i państwowe w obrębie włoskiego obszaru narodowego

ewolucja wewnętrznych podziałów politycznych na Półwyspie Apenińskim od upadku cesarstwa rzymskiego do powstania zjednoczonych Włoch

ewolucja granicy państwowej obszaru włoskiego i Włoch na odcinku:

jugosłowiańskim, niemieckim/austriackim, francuskim

Granice Hiszpanii i Portugalii. Granice polityczne i państwowe na obszarze pirenejskim:

podziały polityczne/granice państwowe na obszarze pirenejskim przed powstaniem królestwa Hiszpanii

granica hiszpańsko-portugalska

ewolucja granicy państwowej hiszpańsko-francuskiej

granica hiszpańsko-marokańska; posiadłości hiszpańskie w Maroku

granica z Gibraltarem

Granice polityczne i państwowe Francji:

dawne podziały polityczne i granice państwowe na francuskim obszarze narodowym

przesuwanie się granicy Francji na północ i wschód na kierunkach:

• niderlandzkim

• niemieckim

o w okresie sprzed zjednoczenia Niemiec w 1871 r.

o w okresie po zjednoczeniu Niemiec w 1871 r.

• hiszpańskim

• włoskim

francuski ideał granic naturalnych

Granice obszaru niderlandzkiego i na obszarze niderlandzkim

ukształtowanie się granic Luksemburga, Belgii i Holandii

wewnętrzne podziały terytorialne w Belgii

Podziały polityczne i granice państwowe na Wyspach Brytyjskich

kształtowanie się i ewolucja granicy brytyjsko-irlandzkiej

podziały polityczne, quasi-państwowe, Wielkiej Brytanii sensu stricto

Obszar skandynawski/nordycki, jego granice i wewnętrzne granice między państwami:

granica duńsko-szwedzka i jej ewolucja

granice wschodnie i południowe Szwecji

granice Finlandii

Granice Rosji

rozwój granic Rosji od schyłku średniowiecza do roku 1700

między rokiem 1700 a 1914: przesunięcia granic Rosji na wschód i południowy-wschód na kierunkach:

1. bałtyckim: fińskim, inflanckim

2. polsko-litewskim (białoruskim i ukraińskim)

3. tureckim/czarnomorskim/bałkańskim

cofnięcie się granicy zachodniej Rosji/ZSRR na wschód po I wojnie światowej

przesunięcia granicy zachodniej Rosji/ZSRR/związkowych republik radzieckich począwszy od 1939 r.

ewolucja granic poszczególnych republik radzieckich zachodniego pogranicza Rosji/ZSRR:

1. Białoruskiej SRR w l. 1922-1991

2. Ukraińskiej SRR w l. 1922-1991

3. na odcinku mołdawskim od roku 1918

ustalenie się granic Federacji Rosyjskiej po rozpadzie ZSRR (od 1991 r.)

próby dokonania przesunięć granicy na kierunku ukraińskim i kaukaskim

Granice rumuńskie/Rumunii

granice Mołdawii i Wołoszczyzny od powstania księstw do ich zjednoczenia w 1860 r.

pojawienie się granic państwowych dzielących historyczne terytorium Mołdawii

granice zjednoczonej Rumunii w latach 1861-1918

granice Rumunii w latach 1919-1944

• zmiany granic na odcinku bukowińskim i mołdawskim

• przesunięcie granicy rumuńsko-węgierskiej na wschód w okresie II wojny światowej

Granice na Bałkanach i ich ewolucja

granice zewnętrzne Bałkanów i kontrowersje wokół nich

pojęcie Bałkanów zachodnich

obecność turecka na Bałkanach (od końca XIV w. do 1913 r.)

stopniowe pomniejszanie i ostateczne zniesienie władztwa otomańskiego nad Bałkanami (od końca XVII w. do roku 1913)

• kolejne przesunięcia północnej granicy posiadłości Porty Otomańskiej w Europie na wschód i południe

• pojawienie się i stopniowe przesuwanie na północ granicy grecko-tureckiej od pocz. lat 30-tych XIX w. do 1913 r.

Bałkany Wschodnie: Bułgaria i jej granice:

• do 1878 r.

• po 1878 r.

Bałkany Zachodnie: granice na obszarze jugosłowiańskim/pojugosłowiańskim oraz Albanii

granica między imperium habsburskim a otomańskim i jej przekształcenia

granice Jugosławii w okresie międzywojennym (1918-1941)

wewnętrzna granica wydzielonej autonomicznej jednostki chorwackiej (1939-1941)

granice na obszarze jugosłowiańskim podczas II wojny światowej (1941-1945)

• granice obszarów anektowanych przez Niemcy, Węgry, Bułgarię, Włochy

• granice Niezależnego Państwa Chorwackiego (NDH)

granice Jugosławii powojennej (SFRJ) w latach 1945-1991

granice między państwami powstałymi po rozpadzie Jugosławii

• granice powstałe w wyniku przekształcenia granic republik jugosłowiańskich w granice państwowe

• granice powstałe w wyniku przekształcenia granic wewnętrzrepublikańskich w granice państwowe (Kosowo)

• granice nowopowstałe (w Bośni i Hercegowinie)

zagadnienie trwałości nowych granic państwowych na obszarze pojugosłowiańskim

Granice Węgier

granice Węgier „historycznych” od powstania państwa węgierskiego do 1920 r.

granice „trianońskie” Węgier (od 1920 r.)

korekty dokonane w latach II wojny światowej

Granice Polski/na obszarze polskim

granica południowa na odcinku czeskim i słowackim

przesunięcia od zarania dziejów do 1945 r.

granica południowo-wschodnia (na odcinku karpacko-rumuńskim)

granica zachodnia/polsko-niemiecka na kierunku zachodnim

• od powstania państwa polskiego do schyłku istnienia dawnej Rzeczypospolitej (1795)

• przesunięcia w epoce porozbiorowej (1795-1918)

• ewolucja w latach 1919-1990

o do 1945 r.

o po 1945 r.

granica północno-wschodnia polsko-niemiecka/wschodniopruska/ z Obwodem Kaliningradzkim

• jej przekształcenia do roku 1919

• jej przekształcenia po roku 1920

• granica z Obwodem Kaliningradzkim

granica wschodnia Polski

1. na odcinku inflanckim/łotewskim

2. na odcinku litewskim/litewsko-białoruskim

3. na odcinku białoruskim

4. na odcinku ukraińskim

Granice Litwy

granice Litwy „historycznej”

granice Wielkiego Księstwa Litewskiego i ich przekształcenia

granice Litwy „etnicznej”/Republiki Litewskiej

• granica z Niemcami/Prusami Wschodnimi

• granica z Polską i Białorusią

Perspektywy zmian granicznych w Europie

zagadnienie zmian granic w europejskiej debacie politycznej

Literatura:

przede wszystkim akademickie historie Europy oraz poszczególnych regionów Europy, jej państw i narodów

poza tym:

Bohdanowicz Jadwiga, Dzięcielski Marek, Zarys geografii historycznej i politycznej cywilizacji, Wyd. Uniw. Gdańskiego, wyd. 2, Gdańsk 2000, ss. 287.

Eberhardt Piotr, Między Rosją a Niemcami. Przemiany narodowościowe w Europie Środkowo-Wschodniej w XX wieku, PWN, Warszawa 1996, ss. 427.

Eberhardt Piotr, Polska i jej granice, Z historii polskiej geografii politycznej, Wyd. UMCS, Lublin 2004, ss. 302.

Ewolucja instytucji granicy we współczesnej Europie, [red.] Grochalski Stefan Marek, Wyd. Uniw. Opolskiego, Opole 2010, ss. 189.

Halecki Oskar, Historia Europy – jej granice i podziały, IESW, wyd. 2: Lublin 2002, ss. 185.

Hroch Miroslav, Małe narody Europy, Ossolineum, Wrocław ..., 2003, ss. 168.

Kałuski Stefan, Blizny historii. Geografia granic politycznych współczesnego świata, Dialog, Warszawa 2017, ss. 302. (BG UMK)

Kałuski Stefan, Rzeki graniczne a kształtowanie się więzi regionalnych w Europie, Wyd. UW, Warszawa 1992, ss. 175.

Kałuski Stefan, Granice państw Europy. Zróżnicowanie cech i funkcji, “Studia Europejskie”, 2013, nr 3, s. 9-29. (PDF)

Kosmala Gerard, Zmiany granic politycznych w Europie Środkowej w okresie ostatnich stu lat, UWr, Wrocław 1993.

Koźmiński Maciej, Szkice do wykładu o granicach Europy i granicach europejskich, [w:] Cywilizacja europejska. Wykłady i eseje, [red.] Koźmiński Maciej, Scholar/Coll. Civitas Press, Warszawa 2004, ss. 467; s. 415-447.

Labuda Gerard, Polska granica zachodnia.Tysiąc lat dziejów politycznych, Wyd. Poznańskie, Poznań 1974, ss. 471.

Małe państwa Europy Zachodniej i terytoria o statusie specjalnym : ich rola i miejsce w Unii Europejskiej, [red.] Żelichowski Ryszard, ISP PAN, Warszawa 2008, ss. 207. (BWPiSM)

Pomian Krzysztof, Europa i jej narody, PIW, Warszawa 1992; wyd. poszerz.: słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2004, ss. 260

Szűcs Jeno, Trzy Europy, Inst. Europy Srodkowo-Wschodniej, Lublin 1995, ss. 133. [tłum. franc.: Les Trois Europes, Harmattan, Paris 1985]

Tyranowski Jerzy, Integralność terytorialna, nienaruszalność granic i samostanowienie w prawie międzynarodowym, PWN, Warszawa-Poznań 1990, ss. 333. (BWPiSM)

Verluise Pierre, Geopolityka granic Wspólnoty Europejskiej, Adam Marszałek, Toruń 2014, ss. 211.

Waldenberg Marek, Kwestie narodowe w Europie Srodkowo-Wschodniej. Dzieje. Idee, PWN, Warszawa 1992, ss. 419.

Wandycz Piotr, Cena wolności. Historia Europy środkowo-wschodniej od średniowiecza do współczesności, Znak, Kraków 1995, ss. 497.

Ziętek Agata, Kulturowo-cywilizacyjne granice Europy, [w:] Europejska Polityka Sąsiedztwa Unii Europejskiej, [red.] Pietraś Marek, Stachurska-Szcześniak Katarzyna, Misiągiewicz Justyna, Wyd. UMCS, Lublin 2012, ss. 368; s. 263-281.

Metody i kryteria oceniania:

zaliczenie bez oceny na podstawie obecności na zajęciach w przypadku, gdy liczba nieobecności nie przekracza 2 (dwóch) bez usprawiedliwienia lub 3 (trzech) w przypadku usprawiedliwienia co najmniej 1 (jednej) z nich,

w przypadku nieobecności na więcej niż 3 (trzech) wykładach, ale nie więcej niż 6 (sześciu) zaliczenie wykładu po uzyskaniu zaliczenia pracy pisemnej typu esej (ok. 10 stron) na temat uzgodniony z prowadzącym (omówienie/streszczenie wybranej pracy drukowanej),

w przypadku nieobecności na 7 (siedmiu) lub więcej wykładach niezaliczenie zajęć,

znacząca aktywność na zajęciach (wypowiedzi, stawianie pytań, sygnalizowanie problemów badawczych) może wpłynąć na obniżenie poziomu wymagań co do frekwencji na zajęciach o obecność na jednych zajęciach na powyżej sygnalizowanych poziomach

Praktyki zawodowe:

nie dotyczy

Przedmiot nie jest oferowany w żadnym z aktualnych cykli dydaktycznych.
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
ul. Jurija Gagarina 11, 87-100 Toruń tel: +48 56 611-40-10 https://usosweb.umk.pl/ kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.2.0-1 (2024-03-12)