Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu - Centralny punkt logowania
Strona główna

Światopogląd, światoobraz i ideologia

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 2400-OG-ŚŚI
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (0223) Filozofia i etyka Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Światopogląd, światoobraz i ideologia
Jednostka: Wydział Filozofii i Nauk Społecznych
Grupy: Zajęcia ogólnouniwersyteckie oferowane przez WFiNS
Punkty ECTS i inne: 2.00 Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.
Język prowadzenia: polski
Wymagania wstępne:

Zajęcia odbywają się stacjonarnie.


Materiały dydaktyczne udostępniane są na platformie Moodle.

Rodzaj przedmiotu:

przedmiot fakultatywny

Całkowity nakład pracy studenta:

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli (godz.):

- udział w wykładach – 30 godzin;

- konsultacje – 5 godzin;

Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta (godz.):

- przygotowanie pisemnej pracy zaliczeniowej – 10 godzin;

Łącznie: 45 godz. (2 pkt. ECTS).

Efekty uczenia się - wiedza:

Student:

W1 - posiada podstawową wiedzę historyczną i systematyczną na temat światopoglądu.

W2 - rozumie rolę jaką w kulturze odgrywa światopogląd i jego pokrewne warianty.

W3 - zna podstawowe przykłady światopoglądów naturalnych i „fabrykowanych”.


Efekty uczenia się - umiejętności:

Student:

U1 - potrafi problematyzować najważniejsze typy światopoglądu.

U2 - potrafi zestawiać i porównywać światopogląd z światoobrazem i ideologią.


Efekty uczenia się - kompetencje społeczne:

Student:

K1 - kulturalnie i z szacunkiem wobec adwersarza i jego stanowiska potrafi podejmować dyskusję na tematy światopoglądowe.

Metody dydaktyczne:

Zajęcia mają formę wykładu, ale przewiduje się również dyskusję (udział w dyskusji jest dobrowolny, ale ma wpływ na ostateczną ocenę i zaliczenie zajęć).

Metody dydaktyczne podające:

- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład konwersatoryjny
- wykład problemowy

Skrócony opis:

Zawsze w jakiś sposób rozumiemy już całość naszego doświadczenia i odnosimy się do świata w jakiś, określony sposób. Odniesienie do świata jest podstawową relacją w jakiej człowiek pozostaje od początku do końca swojego życia. Wykład prezentuje naturalne i „fabrykowane” formy światopoglądu oraz odpowiada na pytanie o różnice pomiędzy światopoglądem, światoobrazem i ideologią. Punktem wyjścia (i celem) jest jednak pojęcie świata i jego możliwe sposoby rozumienia: jako całości możliwego doświadczenia, jako struktury określającej sposób bycia człowieka, jako idei rozumu itp.

Pełny opis:

Wykład jest systematyczną, historyczną i problemową prezentacją światopoglądu. W części systematycznej omawiane są sposoby rozumienia światopoglądu, jego znaczenie i typy. W części historycznej mowa jest o powstaniu pojęcia światopoglądu i wiedzy o światopoglądzie (Kant, niemiecki idealizm, Schleiermacher), jego pierwotnej funkcji, i jej kolejnych przeobrażeniach. W części problemowej omawiane są warianty światopoglądów naturalnych oraz przykłady „fabrykowania” światopoglądów („światopogląd naukowy”, „światopogląd marksistowski” itp.). Wyjaśnione zostają różnice pomiędzy światopoglądem, ideologią i światoobrazem (światem zamienionym w obraz świata). Omawiane są przykłady konfliktów światopoglądów i sporów ideologicznych (lewica vs prawica, nauka vs wiara itp.).

Wykład 1: O CO TU WŁAŚCIWIE CHODZI?

Na początek wprowadzenie, w którym wyjaśniam przedmiot i cel zajęć. Krótko i bez szczegółów podaję wstępne rozumienie trzech tytułowych pojęć: światopogląd, światoobraz, ideologia. Najpierw postaram się opisać, jak rozumiem drugą część każdego z tych pojęć: „pogląd”, „obraz” i „logia”.

Wykład 2: ŚWIAT

Co właściwie mamy na myśli, gdy mówimy „świat”? Wyjaśniam wieloznaczność tego pojęcia i wskazuję na kilka najważniejszych znaczeń. Najważniejsze z nich to: „kosmos” i „przyroda”/„natura”. Bierzemy pod uwagę znaczenia potoczne (miejsce w sensie społeczno-kulturowym: świat publiczny, nasz, najbliższy itp.), naukowe (fizyczne) i filozoficzne. W tym ostatnim może oznaczać ogół bytu, określony sposób istnienia bytu, albo ideę rozumu.

Wykład 3: ŹRÓDŁOWE ŚWIATOPOGLĄDY

Niemiecki filozof, Johann Gottlieb Fichte jest autorem pierwszej prezentacji światopoglądu, jako sposobu życia. Dwa podstawowe światopoglądy zostają przedstawione jako możliwe sposoby doświadczenia własnego życia, którego towarzyszy albo poczucie konieczności, albo poczucie wolności.

Wykład 4: TYPY ŚWIATOPOGLĄDÓW

Pierwsza typologia światopoglądów została opracowana przez niemieckiego filozofa Wilhelma Diltheya. Dilthey wyróżnia trzy główne typy światopoglądów: religijny, poetycki i filozoficzny. Cześć tej typologii ewidentnie nawiązuje do rozróżnienia, które wprowadził Johann Gottlieb Fichte. Prezentacja typów światopoglądów jest punktem wyjścia do dalszej analizy konkretnych przykładów światopoglądów. Tutaj uzyskujemy najogólniejszą orientację w tej różnorodności oraz pierwsze wskazówki dotyczące najbardziej trwałych światopoglądów. Uzupełniające informacje dotyczą istoty "nauk o duchu" (Geisteswissenschaften) oraz kultury i cywilizacji (tematy te będą podejmowane na dalszych zajęciach, tutaj zaś ogólny zarys został skonfrontowany ze stanowiskiem Samuela Huntingtona w tej sprawie).

Wykład 5: ŚWIATOPOGLĄD RELIGIJNY

Dlaczego prezentację „konkretnych” przykładów światopoglądów zaczynamy od religii? Główne powody są następujące. Po pierwsze, religia jest najstarszą znana nam formą kultury (dyskusja), a więc tego, co nazwalibyśmy światem człowieka (tylko człowiek „ma” swój świat; por. antropologia). Po drugie, religia ma naturę „totalną”, tzn. nadmierną gotowość do nadawania sensu, poprzez obejmowanie wszystkich aspektów życia (por. przykłady kultur rzymskich u Augustyna) i każdej nowej formy zjawisk swoim sensem (por. Lacan; por. Węcławski/Eliade). Po trzecie, religia ma z natury rzeczy strukturę światopoglądu (por. Dilthey i struktura religii wg Joachima Wacha). Po czwarte, reprezentuje szeroka sferę „ciemnego poznania” („jest” pozbawione uzasadnienia, jeśli uzasadnienie ponadnaturalne uznamy za brak uzasadnienia).

Wykład 6: NATURALIZM

Naturalizm traktuję tu w sposób szeroki, jako „światopogląd nauki”. Przez „światopogląd nauki” (a nie przez tzw. „światopogląd naukowy”, charakterystyczny dla marksizmu) rozumiem taki pogląd na świat, który łączy pewne założenia będące fundamentami poznania naukowego jakie znamy. Tak rozumiany naturalizm, albo po prostu nauka (przy całym uproszczeniu tego ujęcia) stanowiłby jeden z fundamentów naszej cywilizacji. Często wymienia się dwa (chrześcijaństwo i nauka; Wolniewicz) lub trzy (filozofia grecka, prawo rzymskie, religia chrześcijańska; Scruton, Woleński i inni). O tych „fundamentach” możemy mówić w sposób podobny do tego, co rozumiemy przez „światopogląd” (w znaczeniu „szerokiego kręgu”, a więc podstawy wiedzy, która sama wiedzą nie jest w ścisłym sensie, choć pełni w stosunku do tej wiedzy regulatywną funkcję: wskazuje cele, przedmiot badań, praktyczne zastosowania jej wyników itp.).

Wykład 7: ŚWIATOOBRAZ

Punktem odniesienia jest dla nas tekst Martina Heideggera ("Czas światoobrazu"). Tytułowy "czas światoobrazu" to epoka, która została zapoczątkowana w 17 wieku wraz z rozwojem matematycznego przyrodoznawstwa. Ono zaś stało się możliwe dzięki pewnej szczególnej przemianie światopoglądowej. A z kolei jej skutkiem jest właśnie ujęcie świata jako "obrazu". "Obraz" można rozumieć na różne sposoby. Po pierwsze jako "model" (obraz namalowany przez artystę jest zawsze - jak pisał Levi Strauss - "modelem zredukowanym", to znaczy rzeczywistością pozbawioną pewnych cech oryginału, np. w przypadku malarstwa jest pozbawiony trzeciego wymiaru), po drugie jako skutek "aktu twórczego" (o tym mówią teksty Fryderyka Nietzschego), po trzecie - jest matematycznym projektem (jak uważa Kant).

Wykład 8: IDEOLOGIA - WPROWADZENIE

Najpierw historia pojęcia ideologii (Cabanis, Volney, Destutt de Tracy), jego negatywny sens i sens polityczny (Marks, Engels). Dopiero dalsze tematy poświęcone będą konkretnym przykładom ideologii. Tutaj jedynie jako do ilustracji ogólnych ustaleń (choć bez dalszych wyjaśnień) odwołuję się do marksizmu, komunizmu, neomarksizmu czy radykalnej ekologii.

Wykład 9: MARKSIZM - PODSTAWY IDEOLOGII

Na początek prezentacja ideologicznych cech marksizmu oraz porównanie światopoglądu i ideologii, wraz z interpretacją. Dalej omówienie kilku kluczowych tekstów, od których wszystko się zaczęło (filozofia niemiecka i socjalizm utopijny). Najważniejsze teksty programowe i ich oddziaływanie.

Wykład 10: MARKSIZM-LENINIZM, KOMUNIZM

W jednym ze znaczeń komunizm jest ideologią (marksizmem-leninizmem) głoszącą utopijne idee wspólnoty wszelkich dóbr. W wersji, w jakiej o niej mowa w niniejszych tekstach jest po części odpowiedzią na rzeczywiste problemy dziewiętnastowiecznych społeczeństw kapitalistycznych, a po części programem politycznym służącym realizacji rewolucji (z dyktaturą partii, dialektycznym materializmem itp.). Programem tym bardziej niebezpiecznym i pociągającym, że rozwijającym pewne cenione wartości oświeceniowe: humanizm, postęp, naukę. Wszystkie one w praktyce zostały jednak podporządkowane realizacji "raju na ziemi".

Wykład 11: WALKA ŚWIATOPOGLĄDÓW, CZ. 1: KOMUNIZM VS NAZIZM

Zajęcia są pierwszymi z cyklu podsumowań, w których przedstawiam „walkę” światopoglądów. Pierwszy przykład, którym się tutaj posługuję dotyczy komunizmu i nazizmu. „Mein Kampf” Adolfa Hitlera pokazuje niechęć do pewnych idei głoszonych przez marksizm-leninizm, które nawet współcześnie wydając się bardzo postępowe, były traktowane przez Hitlera jako nie do pogodzenia z ideologią narodowosocjalistyczną. Co jest powodem tego konfliktu?

Wykład 12: WALKA ŚWIATOPOGLĄDÓW, CZ. 2: LEWICA VS PRAWICA

Proponuję lekturę kilku fragmentów tekstu, które pozwalają zorientować się w opozycji „lewica vs prawica”. Podziały te najczęściej są oczywiście dokonywane w sferze polityki, a nawet bywają utożsamiane są z przynależnością partyjną. W gruncie rzeczy podziały polityczne są tylko zewnętrznym i najbardziej powierzchownym wyrazem różnic światopoglądów, których podstawy – często niezauważane – wywierają wpływ na wiele, także pozapolitycznych aspektów ludzkiego życia. Ten bardziej uniwersalny sposób rozumienia opozycji „lewica vs prawica” został wprowadzony przez Bogusława Wolniewicza w opozycji „lewoskrętność vs prawoskrętność”.

Wykład 13: WALKA ŚWIATOPOGLĄDÓW, CZ. 3: PODSUMOWANIE

Walkę światopoglądów można opisywać za pomocą par przeciwieństw. Głębokie podstawy konfliktów światopoglądowych są jednak zwykle ukryte. Jeśli chcemy je rozpoznać, musimy ustalić co jest dla nas wartością. Główne punkty odniesienia, które bierzemy pod uwagę to: człowiek, Bóg, ja, ogół itp.

Wykład 14: ŚWIATOPOGLĄD – PODSUMOWANIE

Ostatni temat jest okazją do podsumowania. W tym przypadku opieram się na fragmencie głównego dzieła Karla Jaspersa (Filozofia) i niewielkich fragmentach tekstu głównego dzieła Martina Heideggera (Bycie i czas). A zatem, na zakończenie jeszcze raz wracamy do tekstów filozoficznych. Z tej perspektywy widać, że pojęcie "świata" najbardziej wymaga opracowania. Żadne z omawianych tu światopoglądów, ani żadne z przywołanych tu przykładów światopoglądów (tym bardziej ideologii) nie dostarczyły wyczerpującej wiedzy o świecie, nawet o własnym świecie.

Wykład 15: ŚWIATOPOGLĄD I IDEOLOGIA W PRAKTYCE

Czy postmodernizm jest ideologią nowej lewicy? Na to pytanie istnieją niezłe odpowiedzi. Warto je przejrzeć na kilku przykładach.

Czy słusznie używamy określenia "ideologia" w odniesieniu do niektórych współczesnych zjawisk społecznych? Odpowiedzi można udzielić samodzielnie, korzystając z kryteriów, które zostały wskazane. Wyniki mogą być zaskakujące.

Czy kultura masowa lubi konflikty światopoglądów? Kto czytał Tolkiena a potem zajrzał do Yeskova, ten wie co mam na myśli (zainteresowani znajdą coś dla siebie np. w "Od Valinoru do Mordoru" A. Szyjewskiego i w "Drogach do Śródziemia" T.A. Shippey.

Literatura:

WYBRANA LITERATURA:

Bocheński Józef, „O światopoglądzie”, w: tenże, Sens życia, PHILED, Kraków 1993.

Bocheński Józef, „Światopogląd a filozofia”, w: tenże, Sens życia, PHILED, Kraków 1993.

Bocheński Józef, Lewica, religia, sowietologia, AWM, Warszawa 1996, (fragmenty).

Dilthey Wilhelm, O istocie filozofii i inne pisma, przeł. Elżbieta Paczkowska-Łagowska, PWN: Warszawa 1987, (fragmenty).

Engels Fryderyk, Anty-Düring, (dowolne wydanie, np. internetowe).

Feuerbach Ludwig, O istocie chrześcijaństwa, przeł. Adam Landman, Warszawa: PWN 1959, (fragmenty).

Fichte, Powołanie człowieka, przeł. Adam Zieleńczyk, (wydanie dowolne).

Heidegger Martin, „Czas światoobrazu”, przeł. Krzysztof Wolicki, w: tenże, Budować, mieszkać, myśleć. Eseje wybrane, wybrał, opracował i wstępem opatrzył Krzysztof Michalski, Czytelnik: Warszawa 1977.

Heidegger Martin, Bycie i czas, przeł. Bogdan Baran, Warszawa: PWN 1994 (fragmenty).

Heidt Jonathan, Prawy umysł. Dlaczego dobrych ludzi dzieli religia i polityka? Przeł. Agnieszka Nowak-Młynikowska, Sopot: Smak Słowa 2014.

Hicks R.C. Stephen, Zrozumieć postmodernizm. Sceptycyzm i socjalizm od Rousseau do Foucaulta, przeł. Piotr Kostyło i Katarzyna Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego: Bydgoszcz 2016.

Jaspers Karl, Filozofia, t. 1: Filozoficzna orientacja w świecie, przeł. Mirosław Żelazny, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2019, (fragmenty).

Kant Immanuel, Krytyka władzy sądzenia, przeł. Mirosław Żelazny, w: tenże, Dzieła zebrane, t. 4, Wydawnictwo Naukowe UMK: Toruń 2014, (fragmenty).

Kiczuk Stanisław, „Czy światopogląd naukowy jest możliwy?”, w: Nauka. Światopogląd. Religia, red. Zofia Zdybicka, Verbinum: Warszawa 1989.

Kołakowski Leszek, Filozofia pozytywistyczna, Warszawa: PWN 2009, (fragmenty).

Kołakowski Leszek, Główne nurty marksizmu, (dowolne wydanie, fragmenty).

Kołakowski Leszek, Obecność mitu, (dowolne wydanie, fragmenty).

Le Bon Gustaw, Psychologia tłumu, przeł. Bolesław Kaprocki, PWN, Warszawa 1986.

Marcuse Herbert, „Tolerancja represyjna”, przeł. Ewa Ołomińska-Krawiec, w: Języki przemocy, Łukasz Musiał (red.), Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2014.

Marks Karol, Tezy o Feuerbachu, (dowolne wydanie, np. internetowe)

Marks Karol, Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa, (fragmenty, dowolne wydanie, np. internetowe)

Marks Karol, Ideologia niemiecka, (fragmenty, dowolne wydanie, np. internetowe)

Nietzsche Fryderyk, Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm, przeł. Bogdan Baran, Inter Esse: Kraków 1996, (fragmenty).

Nietzsche Fryderyk, O prawdzie i kłamstwie w pozamoralnym sensie, w: tenże, Pisma pozostałe 1862-1875, przeł. Bogdan Baran, Inter-Esse, Kraków 1993.

Orwell George, Folwark zwierzęcy, przeł. Bartłomiej Zborski, (dowolne wydanie).

Scheler Max, „Światopogląd filozoficzny”, w: tenże, Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, przeł. Stanisław Czerniak i Adam Węgrzecki, PWN, Warszawa 1987.

Scheler Max, „Teoria światopoglądów, socjologia i kształtowanie światopoglądu”, w: tenże, Pisma z antropologii filozoficznej i teorii wiedzy, przeł. Stanisław Czerniak i Adam Węgrzecki, PWN, Warszawa 1987.

Scruton Roger, Głupcy, oszuści i podżegacze. Myśliciele nowej lewicy, przeł. Filip Filipowski, Zysk i S-ka, Poznań 2018, (fragmenty).

Scruton Roger, Jak być konserwatystą, przeł. Tomasz Bieroń, Zysk i S-ka, Poznań 2016, (fragmenty).

Scruton Roger, Kultura jest ważna. Wiara i uczucie w osaczonym świecie, przeł. Tomasz Bieroń, Zysk i S-ka, Poznań 2010, (fragmenty).

Scruton Roger, Zielona filozofia. Jak poważnie myśleć o naszej planecie, przeł. Justyna Grzegorczyk i Rafał Paweł Wierzchosławski, Zysk i S-ka, Poznań 2017, (fragmenty).

Sieczkowski Tomasz, Nowy ateizm, Rekonstrukcja światopoglądu, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 2018, (fragmenty).

Simmel Georg, Filozofia życia – Cztery rozdziały metafizyczne, przeł. Monika Tokarzewska, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2008, (fragmenty).

Szubka Tadeusz, „Światopogląd”, w: Nauka. Światopogląd. Religia, red. Zofia Zdybicka, Verbinum: Warszawa 1989.

Metody i kryteria oceniania:

Podstawą zaliczenia jest:

- aktywność podczas zajęć (dyskusja w drugiej części każdego wykładu),

- samodzielna praca pisemna (maksymalnie 5 stron), podejmująca twórczo jedno z omawianych zagadnień,

- ustana „obrona” pracy pisemnej.

Kryteria oceniania:

- aktywność stanowi 20% oceny,

- praca pisemna stanowi 40% oceny,

- rozmowa na temat pracy pisemnej stanowi 40% oceny.

Wyróżniający się udział w dyskusjach w drugiej części każdego wykładu może być wystarczającą podstawą do zaliczenia kursu (bez pracy pisemnej i rozmowy).

Przewiduję, że praca pisemna zostanie przesłana i oceniona za pośrednictwem platformy Moodle. Część ustna odbędzie się we wskazanej sali dydaktycznej, w budynku Uniwersytetu.

Praktyki zawodowe:

Nie dotyczy.

Zajęcia w cyklu "Semestr letni 2021/22" (zakończony)

Okres: 2022-02-21 - 2022-09-30
Wybrany podział planu:
Przejdź do planu
Typ zajęć:
Wykład, 30 godzin więcej informacji
Koordynatorzy: Tomasz Kupś
Prowadzący grup: Tomasz Kupś
Lista studentów: (nie masz dostępu)
Zaliczenie: Przedmiot - Zaliczenie na ocenę
Wykład - Zaliczenie na ocenę

Zajęcia w cyklu "Semestr letni 2022/23" (zakończony)

Okres: 2023-02-20 - 2023-09-30
Wybrany podział planu:
Przejdź do planu
Typ zajęć:
Wykład, 30 godzin więcej informacji
Koordynatorzy: Tomasz Kupś
Prowadzący grup: Tomasz Kupś
Lista studentów: (nie masz dostępu)
Zaliczenie: Przedmiot - Zaliczenie na ocenę
Wykład - Zaliczenie na ocenę
Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
ul. Jurija Gagarina 11, 87-100 Toruń tel: +48 56 611-40-10 https://usosweb.umk.pl/ kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.2.0-1 (2024-03-12)