Proseminarium

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z tradycją literacką grecko-rzymskiego antyku chrześcijańskiego w szerokim jej kontekście - od kwestii historyczno-literackich przez genologiczne aż po aspekty teologiczne pism powstających w tym kulturowym kręgu.

W sytuacji rozwoju pandemii ćwiczenia realizowane będą w czasie rzeczywistym w formie cotygodniowych spotkań online na platformie Microsoft Teams.

Tematyka poszczególnych zajęć przedstawia się następująco:

1-2 Pismo św. - Septuaginta, Nowy Testament – kanon, literacka forma, łacińskie tłumaczenia

3-4 Najwcześniejsza literatura chrześcijańska, I-III w. (Tzw. Ojcowie apostolscy; literatura o męczeństwie; apologetyka

5-6 Literatura monastyczna – Apoftegmaty, , Asketikon (Bazyli Wielki), Rozmowy z Ojcami (Jan Kasjan), najwcześniejsze reguły mnisze, List 23 (Hieronim)

7-8 Hagiografia – Żywot św. Antoniego (Atanazy); Żywot św. Hilariona (Hieronim)

9-10 Wielcy pisarze greckiego Wschodu – Klemens Aleksandryjski, Orygenes, Ojcowie Kapadoccy (Bazyli Wielki, Grzegorz z Nyssy, Grzegorz z Nazjanzu), Jan Chryzostom

11-13 Wielcy pisarze łacińskiego Zachodu: Ambroży, Hieronim, Augustyn

14. Historiografia kościelna

15. Poezja wczesnochrześcijańska

Opracowania:

A-M. Malingrey, Chrześcijańska literatura grecka, przeł. i oprac. M. Starowieyski, Tarnów 1995

J. Fontaine, Chrześcijańska literatura łacińska, przeł. J. Słomka, Tarnów 1997

E. Carpentier, Czytając Nowy Testament, Włocławek 1992

Teksty źródłowe:

Ewangelia św. Marka, Dzieje Apostolskie - przekład z tzw. Biblii Tysiąclecia

Reskrypty Trajana i Hadriana dotyczące chrześcijan [w:] Pierwsi świadkowie. Wybór najstarszych pism chrześcijańskic, przekł. A. Świderkówna, opra. M. Starowieyski, Warszawa 1988, s. 386-397

Męczeństwo św. Polikarpa, biskupa Smyrny [w:] Pierwsi świadkowie..., s. 201-214.

List do Diogneta [w:] Pierwsi świadkowie..., s. 354-375.

Minucjusz Feliks, Oktawiusz, przeł. i oprac. M. Szarmach [w:] Apologie, przeł. M. Szarmach, A. Świderkówna, J. Sołowianiuk, wstęp i oprac. M. Szrmach i J. Sołowianiuk, Warszwa 1988, s. 5-78.

Orygenes, Przeciwko Celsusowi, fragment zamieszczony [w:] Pierwsi świadkowie..., s. 433-439.

Orygenes, Przeciwko Celsusowi, fragment zamieszczony [w:] Pierwsi świadkowie..., s. 433-439.

Tacjan Syryjczyk, Mowa do Greków [w:] Pierwsi apologeci greccy, przeł. i oprac. L. Misiarczyk, Kraków 2004, s. 295-366

Hieronim, List 22 [w:] Św. Hieronim, Listy do Eustochium, przeł i oprac. B. Degórski, Kraków 2004, s. 111-190

Atanazy, Żywot św. Antoniego, przeł. E. Dąbrowska [w:] Święty Antoni, Żywot. Pisma ascetyczne, przeł. E. Dąbrowska..., wstęp. E. Wipszycka, Kraków 2005, s. 43-154.

Klemens Aleksandryjski, Kobierce, tłum. I oprac. J. Niemirska-Pliszczyńska, Warszawa 1994, t. 1, s. 20-63

Bazyli Wielki, Kazaniu do młodzieży o pożytku z czytania książek pogańskich

Augustyn, O nauce chrześcijańskiej, przeł. i oprac. J. Sulowski, Warszawa 1989, ks. IV, s. 181-263

brak

Przedmiotem zajęć w semestrze zimowym jest rozwój teorii oraz zbiorów krótkich form retorycznych, jakimi była chreia i sentencja, następnie renesansowe adagium (Erazm z Rotterdamu) oraz czerpiący z tradycji sentencji, antycznej ikonografii monetarnej, rzeźby i malarstwa oraz epigramatów emblemat (Andrea Alciato ).

Zajęcia poświęcone drobnym formom retorycznym, które często albo służyły argumentacji, albo były elokucyjnym ozdobnikiem większych całości (mów, listów literackich, dialogów, rozpraw) obejmują w kolejności chronologicznej następujące bloki tematyczne:

- anegdoty i sentencje w rzymskiej teorii retorycznej Cycerona i Kwintyliana

- teoria progymnasmatyczna (Pseudo-Hermogenes, Aftonios, Priscian z Cezarei)

- późnoantyczne i średniowieczne kanony tekstów oraz zbiory sentencji i cytatów, florilegia

- odrodzenie progymnasmatów w XV wieku i "Adagia" Erazma z Rotterdamu

- "Emblematy" Andrei Alciata

- obecność "myślenia emblematycznego" w wybranych dziełach literatury łacińskiej i polskiej XVI-XVII wieku.

Opracowania ogólne:

- K. Kumaniecki, Historia literatury rzymskiej. Okres cyceroński, Warszawa 1977

- M. Cytowska, H. Szelest, Literatura rzymska. Okres cesarstwa, Warszawa 1992.

- H. Podbielski (red.): Literatura Grecji starożytnej, t. II. Proza historyczna, krasomówstwo, filozofia i nauka, literatura chrześcijańska, Lublin 2005

- E. R. Curtius, Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, tł. i oprac. A. Borowski, Kraków 1997, s. 22-114, 154-190 i 252-276

- William Barker, Erasmus of Rotterdam. The Spirit of a Scholar, London 2021

- Johan Huizinga, Erazm, przeł. M. Kurecka, wstęp M. Cytowska, konsult. nauk. L. Kołakowski, Warszawa 1964

Przekłady i opracowania poszczególnych utworów:

- Cyceron, O mówcy, przeł., wstęp i kometarz B. Awianowicz, Kęty 2010

- Kwintylian, Kształcenie mówcy, ks. I, II, X, przekł. i oprac. M. Brożek, Warszawa 2002

- Progymnasmata Greckie ćwiczenia retoryczne i ich modelowe opracowanie [aut. ćwiczeń Theonos, Ermogenous, Aphthoniou, Nikolaou, Libaniou] oprac., przekł. i koment. Henryk Podbielski, Lublin 2013

- Hugon ze Świętego Wiktora, Didascalicon zyli co i jak czytać, przekł. P. Pludra-Żuk, wstęp J. Soszyński, komentarz P. Pludra-Żuk i J. Soszyński, Warszawa 2017

- Erazm z Rotterdamu, Adagia, oprac. M. Cytowska, Wrocław (BN) 1973

- Erazm z Rotterdamu, Wybór pism, przeł. M. Cytowska, E. Jędrkiewicz, M. Mejor, wybór, wstęp i komentarz M. Cytowska, Wrocław (BN) 1992

- Andrea Alciato, Emblematy, wyd. i przeł. B. Czarski, przedmowa R. Krzywy, Warszawa 2021

- https://www.emblems.arts.gla.ac.uk/alciato/

- http://emblematica.grainger.illinois.edu/

- http://polishemblems.uw.edu.pl/index.php/pl/

Przedmiotem zajęć w semestrze zimowym jest zapoznanie studentów z prozą nowołacińską na przykładzie zbioru mów jezuity Andrzeja Temberskego (1662-1726) "Orator sacro-civilis divisus" z 1715 oraz antyjezuickiej broszury "Monita privata Societatis Jesu" wydanej po raz pierwszy w 1614 r.

Zajęcia poświęcone analizie czytanych w oryginale mów jezuity Andrzeja Temberskego (1662-1726) "Orator sacro-civilis" z 1715 oraz antyjezuickiej broszury "Monita privata Societatis Jesu" wydanej po raz pierwszy w 1614 r. z fałszywą datą 1612.

Pierwszy zbiór pokazuje dobry poziom mów okolicznościowych tworzonych przez wieloletniego nauczyciela gramatyki, poetyki i retoryki w kolegiach jezuickich, drugie pismo jest zrobiło szybko wielką karierę na świecie jako ważny element teorii spiskowej o żądnych władzy i pieniędzy Jezuitach, przejmujących władzę nad królestwami.

Celem zajęć jest analiza jezuickich mów i antyjezuickiej broszury w szerszym kontekście kulturowym, ale też samych tekstów jako dzieł ukształtowanych przez klasyczną retorykę.

Teksty źródłowe:

- Andrzej Temberski, "Orator sacro-civilis divisus in tres partes. Parte prima continet Dei-Hominis, Matris ejus et divorum laudes. Parte secunda suae religionis sanctorum panegyres. Parte tertia praefationes rhetoricas et Poloniae gentis nonnulla singlaria", Poznań: Typis Collegii Soc. Jesu, 1715

- [Hieronim Zahorowski], "Monita privata Societatis Jesu", Notobirga, 1612 [1614]

Opracowania:

Sabine Pavone, "Between History and Myth: The Monita secreta Societatis Jesu", w: John W. O’Malley, Gauvin Alexander Bailey, Steven J. Harris, T. Frank Kennedy (red.), The Jesuits II: Cultures, Sciences, and the Arts, 1540-1773, University of Toronto Press, 2006: 50-65

Journal of Jesuit Studies, 5 (2018) /3: https://brill.com/view/journals/jjs/5/3/jjs.5.issue-3.xml

Journal of Jesuit Studies, 9 (2022) /3: https://brill.com/view/journals/jjs/9/3/jjs.9.issue-3.xml

Journal of Jesuit Studies, 10 (2023) /1: https://brill.com/view/journals/jjs/10/1/jjs.10.issue-1.xml