Etyka i estetyka wypowiedzi

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z zasadami etycznej komunikacji, z przykładami naruszania etyki wypowiedzi oraz z czynnikami decydującymi o walorach estetycznych tekstów mówionych i pisanych.

1. Wprowadzenie. Etyka i estetyka wypowiedzi jako składowe kultury języka. Zasada stosowności <> estetyczny i etyczny wymiar komunikatu. Struktura aktu mowy. Role komunikacyjne.

2. Prezentowanie się nadawcy w akcie mowy. „Mowa ciała” i jej aspekt etyczny.

3. Funkcje wypowiedzi (Bühler, Jakobson). Odbiorca w akcie mowy. Wypowiedzi o funkcji fatycznej. Style funkcjonalne i gatunki mowy w świetle zasady decorum.

4. Komunikowanie wprost i nie wprost: akty mowy bezpośrednie / pośrednie <> jawne / niejawne (manipulacyjne). Dlaczego ludzie komunikują się nie wprost? Odczytywanie intencji nadawcy – dane, jakimi dysponuje odbiorca; kompetencja językowa a kompetencja komunikacyjna. Etyczny wymiar pośrednich aktów mowy. Podręczniki i warsztaty NLP („neurolingwistycznego programowania”).

5. Zasada współpracy konwersacyjnej: „logika konwersacyjna” Paula Grice’a. Etyka słowa a problem ironii i kłamstwa.

6. Komunikowanie wprost i nie wprost w psychologicznym modelu komunikacji ("kwadrat" Schulza von Thuna) -- rozpoznawanie i uzdrawianie zaburzeń komunikacyjnych na płaszczyźnie rzeczowej, ujawniania się, apelu i relacji.

7. „Grzeczność” jako zasada współpracy konwersacyjnej. „Strategie grzecznościowe” (G. N. Leech, P. Brown & S. Levinson, M. Marcjanik). Koncepcja „twarzy” społecznej E. Goffmana a zasady grzeczności.

8. Grzecznościowy aspekt bezpośrednich aktów komunikacyjnych (stosowność wypowiedzi w zależności od sytuacji komunikacyjnej, adekwatne zwroty adresatywne i inne formuły fatyczne, okazywanie emocji, wartościowanie…). Grzeczność w komunikacji „twarzą w twarz”, telefonicznej, esemesowej i internetowej. Bezpośrednia i pośrednia agresja językowa. Wulgaryzacja – eufemizacja tekstu.

9. Etyka słowa a perswazyjne gatunki mowy – dyskusja, spór, debata… Sztuka przekonywania (retoryka – erystyka) <> perswazja a manipulacja. Argumenty: logiczne, rzeczowe, ex concessis, ab exemplo. Dedukcja <> indukcja. Argumentacja poprawna (zgodna z faktami i zasadami logiki) <> błędy w argumentacji: generalizacja, błędne wnioskowanie, błędy związku przyczynowo-skutkowego, niejasność, błędne koło i inne. Efekt domina. Wspomaganie argumentacji rzeczowej i logicznej: argumentacja równoległa (vs. szeregowa), egzemplifikacja, argument z autorytetu, ad populum, odwoływanie się do emocji.

10. Nieuczciwe techniki argumentacyjne: argumenty ad personam, fałszywe przesłanki, fałszywy trop, tendencyjna interpretacja, celowe irytowanie rozmówcy, nieobiektywna ocena, przerzucenie ciężaru dowodu na odbiorcę i inne.

11. Czynnik psychologiczny w perswazji: „naiwne psychologicznie” taktyki perswazyjne – wywieranie presji, szantaż, kłamstwo; obrona przed presją i szantażem <> „zaawansowane psychologicznie” techniki manipulacyjne: mechanizm wzajemności i reguła „dużej prośby”, mechanizm konsekwencji i reguła „małej prośby”, mechanizm konformizmu, sympatii, wiarygodności i autorytetu, niedostępności, kontrastu, powtarzania, kompromisu, racjonalizacji, relaksu. Wykorzystywanie „metaprogramów” odbiorcy.

12. Językowe środki perswazji: wyrazy wartościujące, zaimki my, nasz i język charakterystyczny dla środowiska odbiorcy (sugerowana wspólnota poglądów i interesów) vs oni, tamci, użycie spójników, presupozycje, implikacje, formy osobowe – bezosobowe, wyrazy wartościujące, eufemizacja – hiperbolizacja wypowiedzi, zdania uogólniające, dostosowana do odbiorcy obrazowość itd. Psychologiczne i językowe środki perswazji a wybrane techniki NLP: „kotwiczenie”, „dopasowanie i prowadzenie”, „kasowanie i instalowanie przekonań”.

13. Etyka słowa a perswazyjne gatunki mowy – język polityki.

14. Etyka słowa a perswazyjne gatunki mowy – reklama.

15. Sprawdzian. Podsumowanie zajęć.

Lektury podstawowe:

1. Bralczyk J., 2007: O języku propagandy i polityki, Warszawa.

2. Kochan M., 2005: Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach. Kraków.

3. Krzyżanowski P., Nowak P., 2004: Manipulacja w języku. Lublin.

4. Lewiński P., 1999: Retoryka reklamy. Wrocław.

5. Marcjanik M., 2014: Słownik językowego savoir-vivre’u. Warszawa.

6. Marcjanik M., 2007: Grzeczność w komunikacji językowej. Warszawa.

7. Rusinek M., Załazińska A., 2010: Retoryka codzienna. Poradnik nie tylko językowy. Warszawa.

8. Schulz von Thun, F., 2007: Sztuka rozmawiania, t. 1 Analiza zaburzeń. Kraków.

9. Tokarz M., 2006: Argumentacja, perswazja, manipulacja. Gdańsk.

Lektury uzupełniające:

1. Antas J., O kłamstwie i kłamaniu, Kraków 1999.

2. Anusiewicz J., Marcjanik M., Polska etykieta językowa. Język a kultura 6, Wrocław 1992.

3. Batko A.: Sztuka perswazji, czyli język wpływu i manipulacji. Gliwice 2015.

4. Berne E., W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa 2008.

5. Bralczyk J., Język na sprzedaż, Gdańsk 2004.

6. Bralczyk J.,: Mosiołek-Kłosińska K., Zmiany w publicznych zwyczajach językowych, Warszawa 2001.

7. Cialdini R.B., Wywieranie wpływu na ludzi¸ przeł. B. Wojciszke, Gdańsk 2006.

8. Dąbrowska A.: Słownik eufemizmów polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie, Warszawa 2005.

9. Dąbrowska M., Język e-maila jako hybryda mowy i pisma, w: Język trzeciego tysiąclecia, red. G. Szpila, Kraków 2000.

10. Dolińsi, D., Psychologiczne mechanizmy reklamy, Gdańsk 2003.

11. Garpiel R., K. Leszczyńska, Sztuka perswazji. Socjologia, psychologia i lingwistyka, Kraków 2004.

12. Głowiński M.: Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe, Kraków 2009.

13. Goffman E., Rytuał interakcyjny. Warszawa 2006.

14. Grice P., Logika a konwersacja, przeł. J. Wajszczuk, Przegląd Humanistyczny 1980/7, s. 85-99.

15. Grybosiowa A., O dystansie, szacunku i tolerancji w mediach, w: Język w mediach masowych, red. J. Bralczyk, K. Mosiołek-Kłosińska, Warszawa 2000, s. 60-66.

16. Grzenia J., Komunikacja językowa w Internecie, Warszawa 2006.

17. Jasińska M., Językowy savoir-vivre w Internecie, w: Język w komunikacji 3, red. G. Habrajska, Łódź 2001, s. 119-125.

18. Kamińska-Szmaj I., Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918-2000, Wrocław 2007.

19. Kowalski S., Tulli M.: Zamiast procesu. Raport o mowie nienawiści. Warszawa 2003.

20. Leary M.: Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji. Gdańsk 1999.

21. Łabędź K. (red.), 2013: Język polityków i jego patologie. Kraków.

22. Kochan M., Slogany w reklamie i polityce, Warszawa 2002.

23. Marcjanik M., Mówimy uprzejmie. Poradnik językowego savoir-vivre’u. Warszawa 2009.

24. Marcjanik M. (red), Grzeczność nasza i obca, Warszawa 2005.

25. Nęcki Z., Komunikowanie interpersonalne. Wrocław 1992.

26. Pease A., Język ciała. Jak czytać myśli ludzi z ich gestów, przeł. E. Wekiera, Kraków 1993.

27. Perelman Ch.: Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja. Warszawa 2004.

28. Skowronek K., Reklama. Studium pragmalingwistyczne, Kraków 1993.

29. Szczęsna E., Poetyka reklamy, Warszawa 2001.

30. Wiszniewski A., Jak przekonująco mówić i przemawiać? Warszawa-Wrocław1994.

31. Witkowski T., Psychologia kłamstwa, Wrocław 2005.

Materiały i ćwiczenia zamieszczane są na platformie moodle.umk.pl, kurs ETYKA WYPOWIEDZI (EW2021)

https://moodle.umk.pl/course/view.php?id=1081

W przypadku obowiązkowego przejścia na tryb zdalny zajęcia będą się odbywały za pośrednictwem platformy Teams (wymagania i metody pozostaną bez zmian):

https://teams.microsoft.com/l/team/19%3a5X4FtfMZa0-FqAlSfkvJUaMRbE9-PJESs-stB96mh6I1%40thread.tacv2/conversations?groupId=986569ae-c548-49d7-976f-3cd95f29b01b&tenantId=e80a627f-ef94-4aa9-82d6-c7ec9cfca324

Alternatywna platforma do nauczania online: pokój BigBlueButton

(używana tylko w razie problemów z Teamsami)

https://vc.umk.pl/b/iza-kkr-mig-wqq

Kody do kursu moodle, zespołu Teams i BBB zostaną wysłane przez USOS-mail.

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z zasadami etycznej komunikacji, z przykładami naruszania etyki wypowiedzi oraz z czynnikami decydującymi o walorach estetycznych tekstów mówionych i pisanych.

1. Wprowadzenie. Etyka i estetyka wypowiedzi jako składowe kultury języka. Zasada stosowności <> estetyczny i etyczny wymiar komunikatu. Struktura aktu mowy. Role komunikacyjne.

2. Prezentowanie się nadawcy w akcie mowy. „Mowa ciała” i jej aspekt etyczny.

3. Funkcje wypowiedzi (Bühler, Jakobson). Odbiorca w akcie mowy. Wypowiedzi o funkcji fatycznej. Style funkcjonalne i gatunki mowy w świetle zasady decorum.

4. Komunikowanie wprost i nie wprost: akty mowy bezpośrednie / pośrednie <> jawne / niejawne (manipulacyjne). Dlaczego ludzie komunikują się nie wprost? Odczytywanie intencji nadawcy – dane, jakimi dysponuje odbiorca; kompetencja językowa a kompetencja komunikacyjna. Etyczny wymiar pośrednich aktów mowy. Podręczniki i warsztaty NLP („neurolingwistycznego programowania”).

5. Zasada współpracy konwersacyjnej: „logika konwersacyjna” Paula Grice’a. Etyka słowa a problem ironii i kłamstwa.

6. Komunikowanie wprost i nie wprost w psychologicznym modelu komunikacji („kwadrat” Schulza von Thuna) – rozpoznawanie i uzdrawianie zaburzeń komunikacyjnych na płaszczyźnie rzeczowej, ujawniania się, apelu i relacji.

7. „Kwadrat Schulza von Thuna” cd.

8. „Grzeczność” jako zasada współpracy konwersacyjnej. „Strategie grzecznościowe” (G. N. Leech, P. Brown & S. Levinson, M. Marcjanik). Koncepcja „twarzy” społecznej E. Goffmana a zasady grzeczności.

9. Grzecznościowy aspekt bezpośrednich aktów komunikacyjnych (stosowność wypowiedzi w zależności od sytuacji komunikacyjnej, adekwatne zwroty adresatywne i inne formuły fatyczne, okazywanie emocji, wartościowanie…). Grzeczność w komunikacji „twarzą w twarz”, telefonicznej, esemesowej i internetowej. Bezpośrednia i pośrednia agresja językowa. Wulgaryzacja – eufemizacja tekstu.

10. Etyka słowa a perswazyjne gatunki mowy – dyskusja, spór, debata… Sztuka przekonywania (retoryka – erystyka) <> perswazja a manipulacja. Argumenty: logiczne, rzeczowe, ex concessis, ab exemplo. Dedukcja <> indukcja. Argumentacja poprawna (zgodna z faktami i zasadami logiki) <> błędy w argumentacji: generalizacja, błędne wnioskowanie, błędy związku przyczynowo-skutkowego, niejasność, błędne koło i inne. Efekt domina. Wspomaganie argumentacji rzeczowej i logicznej: argumentacja równoległa (vs. szeregowa), egzemplifikacja, argument z autorytetu, ad populum, odwoływanie się do emocji.

11. Nieuczciwe techniki argumentacyjne: argumenty ad personam, fałszywe przesłanki, fałszywy trop, tendencyjna interpretacja, celowe irytowanie rozmówcy, nieobiektywna ocena, przerzucenie ciężaru dowodu na odbiorcę i inne.

12. Czynnik psychologiczny w perswazji: „naiwne psychologicznie” taktyki perswazyjne – wywieranie presji, szantaż, kłamstwo; obrona przed presją i szantażem <> „zaawansowane psychologicznie” techniki manipulacyjne: mechanizm wzajemności i reguła „dużej prośby”, mechanizm konsekwencji i reguła „małej prośby”, mechanizm konformizmu, sympatii, wiarygodności i autorytetu, niedostępności, kontrastu, powtarzania, kompromisu, racjonalizacji, relaksu. Wykorzystywanie „metaprogramów” odbiorcy.

13. Językowe środki perswazji: wyrazy wartościujące, zaimki my, nasz i język charakterystyczny dla środowiska odbiorcy (sugerowana wspólnota poglądów i interesów) vs oni, tamci, użycie spójników, presupozycje, implikacje, formy osobowe – bezosobowe, wyrazy wartościujące, eufemizacja – hiperbolizacja wypowiedzi, zdania uogólniające, dostosowana do odbiorcy obrazowość itd. Psychologiczne i językowe środki perswazji a wybrane techniki NLP: „kotwiczenie”, „dopasowanie i prowadzenie”, „kasowanie i instalowanie przekonań”.

14. Etyczne problemy języka polityki – referat.

15. Etyczne problemy w reklamie – referat.

Lektury podstawowe:

1. Bralczyk J., 2007: O języku propagandy i polityki, Warszawa.

2. Kochan M., 2005: Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach. Kraków.

3. Krzyżanowski P., Nowak P., 2004: Manipulacja w języku. Lublin.

4. Lewiński P., 1999: Retoryka reklamy. Wrocław.

5. Marcjanik M., 2014: Słownik językowego savoir-vivre’u. Warszawa.

6. Marcjanik M., 2007: Grzeczność w komunikacji językowej. Warszawa.

7. Rusinek M., Załazińska A., 2010: Retoryka codzienna. Poradnik nie tylko językowy. Warszawa.

8. Schulz von Thun, F., 2007: Sztuka rozmawiania, t. 1 Analiza zaburzeń. Kraków.

9. Tokarz M., 2006: Argumentacja, perswazja, manipulacja. Gdańsk.

Lektury uzupełniające:

1. Antas J., O kłamstwie i kłamaniu, Kraków 1999.

2. Anusiewicz J., Marcjanik M., Polska etykieta językowa. Język a kultura 6, Wrocław 1992.

3. Batko A.: Sztuka perswazji, czyli język wpływu i manipulacji. Gliwice 2015.

4. Berne E., W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa 2008.

5. Bralczyk J., Język na sprzedaż, Gdańsk 2004.

6. Bralczyk J.,: Mosiołek-Kłosińska K., Zmiany w publicznych zwyczajach językowych, Warszawa 2001.

7. Cialdini R.B., Wywieranie wpływu na ludzi¸ przeł. B. Wojciszke, Gdańsk 2006.

8. Dąbrowska A.: Słownik eufemizmów polskich, czyli w rzeczy mocno, w sposobie łagodnie, Warszawa 2005.

9. Dąbrowska M., Język e-maila jako hybryda mowy i pisma, w: Język trzeciego tysiąclecia, red. G. Szpila, Kraków 2000.

10. Dolińsi, D., Psychologiczne mechanizmy reklamy, Gdańsk 2003.

11. Garpiel R., K. Leszczyńska, Sztuka perswazji. Socjologia, psychologia i lingwistyka, Kraków 2004.

12. Głowiński M.: Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe, Kraków 2009.

13. Goffman E., Rytuał interakcyjny. Warszawa 2006.

14. Grice P., Logika a konwersacja, przeł. J. Wajszczuk, Przegląd Humanistyczny 1980/7, s. 85-99.

15. Grybosiowa A., O dystansie, szacunku i tolerancji w mediach, w: Język w mediach masowych, red. J. Bralczyk, K. Mosiołek-Kłosińska, Warszawa 2000, s. 60-66.

16. Grzenia J., Komunikacja językowa w Internecie, Warszawa 2006.

17. Jasińska M., Językowy savoir-vivre w Internecie, w: Język w komunikacji 3, red. G. Habrajska, Łódź 2001, s. 119-125.

18. Kamińska-Szmaj I., Agresja językowa w życiu publicznym. Leksykon inwektyw politycznych 1918-2000, Wrocław 2007.

19. Kowalski S., Tulli M.: Zamiast procesu. Raport o mowie nienawiści. Warszawa 2003.

20. Leary M.: Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji. Gdańsk 1999.

21. Łabędź K. (red.), 2013: Język polityków i jego patologie. Kraków.

22. Kochan M., Slogany w reklamie i polityce, Warszawa 2002.

23. Marcjanik M., Mówimy uprzejmie. Poradnik językowego savoir-vivre’u. Warszawa 2009.

24. Marcjanik M. (red), Grzeczność nasza i obca, Warszawa 2005.

25. Nęcki Z., Komunikowanie interpersonalne. Wrocław 1992.

26. Pease A., Język ciała. Jak czytać myśli ludzi z ich gestów, przeł. E. Wekiera, Kraków 1993.

27. Perelman Ch.: Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja. Warszawa 2004.

28. Skowronek K., Reklama. Studium pragmalingwistyczne, Kraków 1993.

29. Szczęsna E., Poetyka reklamy, Warszawa 2001.

30. Wiszniewski A., Jak przekonująco mówić i przemawiać? Warszawa-Wrocław1994.

31. Witkowski T., Psychologia kłamstwa, Wrocław 2005.

Zajęcia stacjonarne.

Materiały i zadania na platformie moodle:

https://moodle.umk.pl/course/view.php?id=4187

W razie przejścia na nauczanie zdalne spotkania na platformie Teams:

https://teams.microsoft.com/l/team/19%3aHuaMoCkhdHlVDw5cZA-kUkr4FZjGzpFianMlFsb-NvU1%40thread.tacv2/conversations?groupId=dea6acde-3a37-4769-99ee-55cb9b0030ae&tenantId=e80a627f-ef94-4aa9-82d6-c7ec9cfca324

W razie problemów z Teamsami (i tylko wtedy) spotkanie może odbyć się w pokoju wideokonferencyjnym BBB:

https://vc.umk.pl/b/iza-kkr-mig-wqq

Kody dostępu zostaną przesłane mailem (w pełnym sylabusie).

Konsultacje: poniedziałki s. 408, godz. ?? (godzina zostanie podana, kiedy zapoznam się z całym planem). W tym czasie będzie też możliwość podłączenia się do konsultacji online (jednak w przypadku większej liczby osób studenci, którzy przyjdą osobiście, będą mieli pierwszeństwo):

https://teams.microsoft.com/l/team/19%3a6exKnW3Dp5DX9VJBrRbpeiUUD_uOAiA59Lhluv7e5fk1%40thread.tacv2/conversations?groupId=1abf66f5-252f-41af-9be8-6db18a50a3de&tenantId=e80a627f-ef94-4aa9-82d6-c7ec9cfca324

zespół otwarty, bez kodu dostępu