Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu - Centralny punkt logowania
Strona główna

Wprowadzenie do językoznawstwa diachronicznego

Informacje ogólne

Kod przedmiotu: 2506-s1POL1Z-WDJD
Kod Erasmus / ISCED: (brak danych) / (0232) Literatura i językoznawstwo Kod ISCED - Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Kształcenia (International Standard Classification of Education) została opracowana przez UNESCO.
Nazwa przedmiotu: Wprowadzenie do językoznawstwa diachronicznego
Jednostka: Wydział Humanistyczny
Grupy: Przedmioty kierunkowe - 11 - filologia polska s1
Strona przedmiotu: https://moodle.umk.pl/WHUM/course/view.php?id=1605
Punkty ECTS i inne: 4.00 LUB 3.00 (zmienne w czasie) Podstawowe informacje o zasadach przyporządkowania punktów ECTS:
  • roczny wymiar godzinowy nakładu pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się dla danego etapu studiów wynosi 1500-1800 h, co odpowiada 60 ECTS;
  • tygodniowy wymiar godzinowy nakładu pracy studenta wynosi 45 h;
  • 1 punkt ECTS odpowiada 25-30 godzinom pracy studenta potrzebnej do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się;
  • tygodniowy nakład pracy studenta konieczny do osiągnięcia zakładanych efektów uczenia się pozwala uzyskać 1,5 ECTS;
  • nakład pracy potrzebny do zaliczenia przedmiotu, któremu przypisano 3 ECTS, stanowi 10% semestralnego obciążenia studenta.

zobacz reguły punktacji
Język prowadzenia: polski
Wymagania wstępne:

brak

Całkowity nakład pracy studenta:

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli

1. Godziny realizowane na wykładzie (15 h) i konsultacjach (15 h) - 1,5 pkt. ECTS:

2. Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta (45 godz.) - 2,5 pkt. ECTS

2.1. praca własna studenta – 30 godz.

2.2. przygotowanie do egzaminu – 15 godz.

Łącznie: 75 godz. - 4 pkt. ECTS

Efekty uczenia się - wiedza:

Student:

W1: ma wiedzę na temat społeczno-kulturowych i politycznych uwarunkowań powstania i rozwoju wczesnego piśmiennictwa słowiańskiego; posiada podstawową wiedzę z zakresu językoznawstwa diachronicznego, zna podstawową terminologię i metodologię badań diachronicznych;

W2: wie, w jaki sposób doszło do wyodrębnienia się grupy słowiańskiej języków ie. i zna językowe zasady podziału języków słowiańskich

W3: zna alfabet cyrylicki i zasady jego transliteracji

W4: zna podstawy z zakresu grafii, fonetyki (zna podstawowe słowiańskie fonetyczne prawa językowe) i morfologii pierwszego literackiego języka Słowian; zna wybrane podobieństwa i różnice w realizacji określonych praw, procesów/zjawisk językowych zachodzących między poszczególnymi językami słowiańskimi/grupami języków słowiańskich

[K_W01, K_W02, K_W03, K_W07, K_W08, K_W10, K_W12]

Efekty uczenia się - umiejętności:

Student:

U1: czyta ze zrozumieniem proste teksty scs. pisane alfabetem cyrylickim (wykorzystuje słownik),

U2: potrafi transliterować proste teksty cyrylickie,

U3: rozpoznaje i wyjaśnia procesy językowe ps. odzwierciedlone w formach scs. oraz wiąże je z odpowiednimi ps. prawami językowymi - dokonuje rekonstrukcji fonetycznych wyrazów psł.

U4: potrafi analizować formy morfologiczne zawarte we fragmentach tekstów pochodzących z zabytków scs. - odmienia scs. rzeczowniki przez przypadki, liczby.

[K_U01, K_U04, K_U06, K_U09, K_U12]

Efekty uczenia się - kompetencje społeczne:

Student:

K1: potrafi czytać i tłumaczyć proste znormalizowane teksty scs.

K2: ma świadomość przydatności zdobytych umiejętności w pogłębianiu wiedzy filologicznej, np. umiejętność wskazania najważniejszych kontynuantów psł. form gramatycznych we współczesnym języku polskim

K2: ma świadomość przydatności zdobytej wiedzy, dotyczącej pierwszego literackiego języka Słowian oraz słowiańskiej komparatystyki językowej do rozszerzenia kompetencji w zakresie studiowania filologii polskiej;

K3: zdaje sobie sprawę ze znaczenia dziedzictwa scs. dla pozostałych języków słowiańskich, w tym języka polskiego.

K_K01, K_K03, K_K06

Metody dydaktyczne:

Prowadzący wykorzystuje różne metody eksponujące i podające.

Metody dydaktyczne eksponujące:

- pokaz

Metody dydaktyczne podające:

- opis
- opowiadanie
- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład problemowy

Skrócony opis:

Wykład jest poświęcony zagadnieniom gramatycznym języka staro-cerkiewno-słowiańskiego (najstarszego zapisanego kodu języków słowiańskich) z uwzględnieniem rekonstruowanego tła języków praindoeuropejskiego i prasłowiańskiego. Prezentacja systemu językowego scs. służy głownie odtworzeniu najstarszego języka Słowian - z jednej strony, a z drugiej - porównaniu go ze współczesnymi językami wschodnio-, zachodnio- i południowosłowiańskimi.

Tematyka wykładu ma przygotować studenta do dalszych studiów z zakresu językoznawstwa, przede wszystkim ma stanowić podstawę dla innych językoznawczych przedmiotów diachronicznych (gramatyki historycznej i historii języka).

Pełny opis:

Wykład będzie poświęcony w szczególności następującym zagadnieniom:

1. Opozycja: językoznawstwo diachroniczne – językoznawstwo synchroniczne (zakres i przedmiot badań); poziomy języka (wraz z ich wykładnikami: fonem, morfem, leksem) i działy językoznawstwa diachronicznego: fonologia, słowotwórstwo, gramatyka (fleksja oraz składnia) i leksykologia diachroniczna, etymologia i onomastyka diachroniczna) najważniejsze metody językoznawstwa diachronicznego; sposoby genealogicznej klasyfikacji języków.

2.Język praindoeuropejski. Grupy języków indoeuropejskich. Powstanie języka staro cerkiewno słowiańskiego. Alfabety słowiańskie.

3. Język scs. jako najstarszy literacki język Słowian

a) powstanie języka scs.; przyczyny i przebieg misji wielkomorawskiej;

b) język prasłowiański a język scs., metody rekonstrukcji języka ps., problem pierwotnego zasięgu języka ps., czyli praojczyzny Słowian (metody badania, różnice w poglądach, problem wspólnoty bałto-słowiańskiej itd.); problem ojczyzny (dialektu wyjściowego) języka scs. i jego nazwy;

c) stadia rozwojowe języka scs., pojęcie kanonu scs.;

d) zabytki scs., główne linie podziału.

3. Scs. alfabety. Zasób scs. samogłosek i spółgłosek i ich pochodzenie

a) historia scs. pisma,

b) zasady czytania liter cyrylskich;

4. Ogólna charakterystyka systemu fonetycznego języków pie., wcz.-psł. i scs.

- wokalizm i konsonantyzm, pochodzenie ps. samogłosek oraz najważniejsze słowiańskie procesy fonetyczne i ich ślady w języku scs. Podstawowe tendencje rozwojowe fonologii prasłowiańskiej:

4.1. Tendencja do zastąpienia pie. różnic iloczasowych prasłowiańską różnicą barwy. Apofonia

4.2. Prawo sylaby otwartej. Powstanie samogłosek nosowych. Monoftongizacja dyftongów. Metateza prasłowiańskich grup nagłosowych *orT-, *olT- i grup śródgłosowych *TorT, *TolT, *TerT, *TelT. Zanik spółgłosek wygłosowych. Zmiany w grupach spółgłoskowych

4.3. Prawo korelacji palatalności. Miękczenie spółgłosek przez samogłoski szeregu przedniego (m.in. palatalizacje prasłowiańskie). Wpływ j na samogłoski następujące. Zmiany spółgłoskowe w połączeniach z j.

5. Charakterystyka systemu fleksyjnego języka scs.

5.1. Fleksja imienna. Deklinacja rzeczownika. Zaimki.

6. Analiza językowa wybranych tekstów staro-cerkiewno-słowiańskich.

Literatura:

Literatura:

Podręcznik (do wyboru)

1. Cz. Bartula, 2000, Podstawowe wiadomości z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej na tle porównawczym, Warszawa.

2. T. Brajerski, 1990, Język staro-cerkiewno-słowiański, Lublin.

3. T. Friedelówna, Cz Łapicz, 1997, Język staro-cerkiewno-słowiański, Toruń.

Literatura uzupełniająca - do wyboru (dla zainteresowanych):

L. Bednarczuk, Rozpad języka prasłowiańskiego w świetle badań Tadeusza Milewskiego i nowszych hipotez etnogenetycznych, [w:] Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, red. J. Rusek i W. Boryś, Warszawa 1998, s. 329-336.

H. Dalewska-Greń, Języki słowiańskie, rozdz. V. Języki literackie i pisownia, s. 560-606, Warszawa 2002.

A. Falkowski, B. Sehedro, 1993, Biesiada słowiańska, Kraków (rozdz. I-II)M. Jakubowicz, Dzieje Słowian w świetle rekonstruowanej leksyki prasłowiańskiej, [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 125-131.

J. Garczyńska, Najdawniejsze podziały Słowiańszczyzny w świetle danych językowych i archeologicznych, „Prace Filologiczne” 2000, XLV, s. 187-194.

M. Honowska, 1975, Problemy historii fleksji słowiańskiej na tle nowszych ujęć synchronicznych, Wrocław.

H. Karaś (oprac.), 2001, Gramatyka języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Warszawa.

T. Lehr-Spławiński, 1959, Żywoty Konstantyna i Metodego (obszerne), Poznań.

J. Leśny, 1987, Konstantyn i Metody. Apostołowie Słowian – dzieło i jego losy, Poznań.

Mały słownik kultury dawnych Słowian, red. Leciejewicz, Warszawa 1988 – hasło: pismo.

F. Mareš, Pierwszy słowiański język literacki i początki piśmiennictwa słowiańskiego, "Nauka dla Wszystkich" 1994, nr 461.

L. Moszyński, 1972, Rozwój systemu fonologicznego od wspólnoty językowej prasłowiańskiej do języka Cyryla i Metodego, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria 4: Językoznawstwo, Warszawa, s. 293-304.

L. Moszyński, 1984, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa, s. 167–314.

H. Popowska-Taborska, Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka, Wrocław 1991 i n. (wybrane fragmenty)

H. Popowska-Taborska, Z językowych dziejów Słowiańszczyzny, Warszawa 2004.

E. Siatkowska, Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich, Warszawa 2004.

Sławski, Języki słowiańskie, w: Języki indoeuropejskie, t. 2, Warszawa 1986, s. 908–1005.

K. Steinke, Aktualna dyskusja o praojczyźnie Słowian (Sławski vs. Mańczak), [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 199-203.

J. Strutyński, 1996 Podstawowe wiadomości z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Kraków.

A. Wierzbicka, 1967, O języku dla wszystkich, Warszawa. [wybrane rozdziały].

Wybory tekstów (dla zainteresowanych):

Chrestomatia słowiańska, cz. I, Teksty południowo-słowiańskie, 1949, opr. F. Sławski, Kraków.

S. Słoński, 1952, Wybór tekstów starosłowiańskich (starobułgarskich), wyd. II poprawione i uzupełnione, Warszawa.

Teksty zamieszczone w wybranym podręczniku

Słowniki (uzupełniające):

Słownik prasłowiański, pod red. F. Sławskiego, t. I-, Wrocław 1974-.

N.O. Trubačev, Etymologičeskij slovar’ sljavjanskix jazykov, t. 1-32, Moskva 1974-2005.

Inne słowniki etymologiczne języka polskiego i języków słowiańskich (np. W. Boryś, 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków).

Metody i kryteria oceniania:

1. Ocena ciągła (obecność na zajęciach, bieżące przygotowanie do zajęć, sprawdzian z alfabetu);

2. Egzamin pisemny (na ocenę dostateczną min. 50%).

Praktyki zawodowe:

brak

Zajęcia w cyklu "Semestr zimowy 2021/22" (zakończony)

Okres: 2021-10-01 - 2022-02-20
Wybrany podział planu:
Przejdź do planu
Typ zajęć:
Wykład, 15 godzin więcej informacji
Koordynatorzy: Joanna Kamper-Warejko
Prowadzący grup: Joanna Kamper-Warejko
Strona przedmiotu: https://moodle.umk.pl/WHUM/course/view.php?id=1605
Lista studentów: (nie masz dostępu)
Zaliczenie: Przedmiot - Egzamin
Wykład - Egzamin
Skrócony opis:

Wykład jest poświęcony głównie zagadnieniom gramatycznym języka staro-cerkiewno-słowiańskiego (najstarszego zapisanego kodu języków słowiańskich) z uwzględnieniem rekonstruowanego tła języków praindoeuropejskiego i prasłowiańskiego. Prezentacja systemu gramatycznego języka scs. służy z jednej strony - odtworzeniu najstarszego języka Słowian, a z drugiej - porównaniu go ze współczesnymi językami wschodnio-, zachodnio- i południowosłowiańskimi.

Tematyka wykładu ma przygotować studenta do dalszych studiów z zakresu językoznawstwa, przede wszystkim ma stanowić podstawę dla innych językoznawczych przedmiotów diachronicznych (gramatyki historycznej i historii języka polskiego).

Zajęcia w tym cyklu będą odbywać się stacjonarnie, w razie potrzeby - zdalnie (synchronicznie na platformie Microsoft Teams i asynchronicznie na platformie Moodle).

Egzamin - stacjonarnie (w wyjątkowym wypadku - zdalnie na Moodle'u).

Pełny opis:

Wykład będzie poświęcony w szczególności następującym zagadnieniom:

1. Opozycja: językoznawstwo diachroniczne – językoznawstwo synchroniczne (zakres i przedmiot badań); poziomy języka (wraz z ich wykładnikami: fonem, morfem, leksem) i działy językoznawstwa diachronicznego: fonologia, słowotwórstwo, gramatyka (fleksja oraz składnia) i leksykologia diachroniczna, etymologia i onomastyka diachroniczna) najważniejsze metody językoznawstwa diachronicznego; sposoby genealogicznej klasyfikacji języków.

2.Język praindoeuropejski. Grupy języków indoeuropejskich. Powstanie języka staro cerkiewno słowiańskiego. Alfabety słowiańskie.

3. Język scs. jako najstarszy literacki język Słowian

a) powstanie języka scs.; przyczyny i przebieg misji wielkomorawskiej;

b) język prasłowiański a język scs., metody rekonstrukcji języka ps., problem pierwotnego zasięgu języka ps., czyli praojczyzny Słowian (metody badania, różnice w poglądach, problem wspólnoty bałto-słowiańskiej itd.); problem ojczyzny (dialektu wyjściowego) języka scs. i jego nazwy;

c) stadia rozwojowe języka scs., pojęcie kanonu scs.;

d) zabytki scs., główne linie podziału.

3. Scs. alfabety. Zasób scs. samogłosek i spółgłosek i ich pochodzenie

a) historia scs. pisma,

b) zasady czytania liter cyrylickich;

4. Ogólna charakterystyka systemu fonetycznego języków pie., wcz.-psł. i scs.

- wokalizm i konsonantyzm, pochodzenie ps. samogłosek oraz najważniejsze słowiańskie procesy fonetyczne i ich ślady w języku scs. Podstawowe tendencje rozwojowe fonologii prasłowiańskiej:

4.1. Tendencja do zastąpienia pie. różnic iloczasowych prasłowiańską różnicą barwy. Apofonia

4.2. Prawo sylaby otwartej. Powstanie samogłosek nosowych. Monoftongizacja dyftongów. Metateza prasłowiańskich grup nagłosowych *orT-, *olT- i grup śródgłosowych *TorT, *TolT, *TerT, *TelT. Zanik spółgłosek wygłosowych. Zmiany w grupach spółgłoskowych

4.3. Prawo korelacji palatalności. Miękczenie spółgłosek przez samogłoski szeregu przedniego (m.in. palatalizacje prasłowiańskie). Wpływ j na samogłoski następujące. Zmiany spółgłoskowe w połączeniach z j.

5. Charakterystyka systemu fleksyjnego języka scs.

5.1. Fleksja imienna. Deklinacja rzeczownika. Zaimki. Przymiotnik. Liczebnik

5.2. Fleksja werbalna. Tematy czasownika. Koniugacje. Czasy przeszłe, teraźniejszy, przyszły. Tryb rozkazujący. Strona bierna. Imiesłowy.

6. Analiza językowa wybranych tekstów staro-cerkiewno-słowiańskich.

Zajęcia w tym cyklu będą odbywać się stacjonarnie, w razie potrzeby - zdalnie (synchronicznie na platformie Microsoft Teams i asynchronicznie na platformie Moodle).

Egzamin - stacjonarnie (w wyjątkowym wypadku - zdalnie na Moodle'u).

Literatura:

Literatura:

Podręcznik (do wyboru)

1. Bartula C., 2000, Podstawowe wiadomości z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej na tle porów-nawczym, Warszawa.

2. Brajerski T., 1990, Język staro-cerkiewno-słowiański, Lublin.

3. Friedelówna T., Łapicz C., 1997, Język staro-cerkiewno-słowiański, Toruń.

4. Moszyński L., 1984, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa, s. 167–314.

5. Strutyński J., 1996 Podstawowe wiadomości z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Kraków.

Literatura obowiązkowa

1. Jakubowicz M., Dzieje Słowian w świetle rekonstruowanej leksyki prasłowiańskiej, [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 125-131.

2. Honowska M., 1963, Geneza złożonej odmiany przymiotników w świetle faktów języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Wrocław – Warszawa.

3. Moszyński L., 1972, Rozwój systemu fonologicznego od wspólnoty językowej prasłowiańskiej do języka Cyryla i Metodego, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria 4: Językoznawstwo, Warszawa, s. 293-304.

4. Moszyński L., 1983, Gdzie szukać genezy złożonej odmiany prasłowiańskiego przymiotnika. W: Jadwiga Zieniukowa (red.), Studia linguistica memoriae Zdislai Stieber dedicata. Materiały z sesji naukowej, Warszawa 20–21 X 1981 r. (Prace Slawistyczne, t. 31), 79–87. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.

5. Naumow A., Pasterze wiernych Słowian: Święci Cyryl i Metody, Kraków 1985.

6. Sławski F., Języki słowiańskie [w:] Języki indoeuropejskie, t. 2, Warszawa 1986, s. 908–1005.

7. Wierzbicka A., 1967, O języku dla wszystkich, Warszawa. [wybrane rozdziały]

8. Wójtowicz M., Początki pisma słowiańskiego, Poznań 2000.

Literatura uzupełniająca

1. Bednarczuk L., Etymologia profesora Sławskiego, [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 29-35.

2. Bednarczuk L., Rozpad języka prasłowiańskiego w świetle badań Tadeusza Milewskiego i nowszych hipotez etnogenetycznych, [w:] Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, red. J. Rusek i W. Boryś, Warszawa 1998, s. 329-336.

3. Berenstein S., Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich, Warszawa 1985.

4. Dalewska-Greń H., Języki słowiańskie, rozdz. V. Języki literackie i pisownia, s. 560-606, Warszawa 2002.

5. Falkowski A., Sehedro B., 1993, Biesiada słowiańska, Kraków (rozdz. I-II)

6. Garczyńska J., Najdawniejsze podziały Słowiańszczyzny w świetle danych językowych i archeologicznych, „Prace Filologiczne” 2000, XLV, s. 187-194.

7. Honowska M., 1960, Słowotwórstwo przymiotnika w języku staro-cerkiewno-słowiańskim, Kraków.

8. Honowska M., 1975, Problemy historii fleksji słowiańskiej na tle nowszych ujęć synchronicznych, Wrocław.

9. Karaś K.(oprac.), 2001, Gramatyka języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Warszawa.

10. Lehr-Spławiński T., 1959, Żywoty Konstantyna i Metodego (obszerne), Poznań.

11. Leśny J., 1987, Konstantyn i Metody. Apostołowie Słowian – dzieło i jego losy, Poznań.

12. Mały słownik kultury dawnych Słowian, red. Leciejewicz, Warszawa 1988 – hasło: pismo.

13. Łoś J., Gramatyka polska, Lwów – Warszawa – Kraków 1922-1927.

14. Malec M., Prasłowiańskie *slav- w słowiańskiej onomastyce, [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 171-175.

15. Mareš F., Pierwszy słowiański język literacki i początki piśmiennictwa słowiańskiego, Nauka dla Wszystkich” 1994, nr 461.

16. Popowska-Taborska H., Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka, Wrocław 1991 i n. (wybrane fragmenty)

17. Popowska-Taborska H., Z językowych dziejów Słowiańszczyzny, Warszawa 2004.

18. Rusek J., Boryś W. (red.), 1998, Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, Warszawa.

19. Siatkowska E., Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich, Warszawa 2004

20. Steinke K., Aktualna dyskusja o praojczyźnie Słowian (Sławski vs. Mańczak), [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 199-203.

21. Stieber Z., 1979 (1973), Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich, Warszawa.

22. Stieber Z, 1996, Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa.

23. Szymański T., Język prasłowiański w ujęciu Franciszka Sławskiego, [w:] Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, red. J. Rusek i W. Boryś, Warszawa 1998, s. 337-341.

24. Weinsberg A., Gramatyka porównawcza języków indoeuropejskich, cz. I, II – Warszawa 1986; cz. III, IV, V – Warszawa 1990.

Wybory tekstów

1. Chrestomatia słowiańska, cz. I, Teksty południowo-słowiańskie, 1949, opr. F. Sławski, Kraków.

2. Słoński S., 1952, Wybór tekstów starosłowiańskich (starobułgarskich), wyd. II poprawione i uzupełnione, Warszawa.

3. Teksty zamieszczone w wybranym podręczniku

Słowniki

1. Słownik prasłowiański, pod red. F. Sławskiego, t. I-, Wrocław 1974-.

2. Trubačev N. O., Etymologičeskij slovar’ sljavjanskix jazykov, t. 1-32, Moskva 1974-2005.

3. Inne słowniki etymologiczne języka polskiego i języków słowiańskich (np. W. Boryś, 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków).

Zajęcia w cyklu "Semestr zimowy 2022/23" (zakończony)

Okres: 2022-10-01 - 2023-02-19
Wybrany podział planu:
Przejdź do planu
Typ zajęć:
Wykład, 15 godzin więcej informacji
Koordynatorzy: Joanna Kamper-Warejko
Prowadzący grup: Joanna Kamper-Warejko
Strona przedmiotu: https://moodle.umk.pl/WHUM/course/view.php?id=1605
Lista studentów: (nie masz dostępu)
Zaliczenie: Przedmiot - Egzamin
Wykład - Egzamin
Skrócony opis:

Wykład jest poświęcony głównie zagadnieniom gramatycznym języka staro-cerkiewno-słowiańskiego (najstarszego zapisanego kodu języków słowiańskich) z uwzględnieniem rekonstruowanego tła języków praindoeuropejskiego i prasłowiańskiego. Prezentacja systemu językowego scs. służy z jednej strony - odtworzeniu najstarszego języka Słowian, a z drugiej - porównaniu go ze współczesnymi językami wschodnio-, zachodnio- i południowosłowiańskimi.

Tematyka wykładu ma przygotować studenta do dalszych studiów z zakresu językoznawstwa, przede wszystkim ma stanowić podstawę dla innych językoznawczych przedmiotów diachronicznych (gramatyki historycznej i historii języka polskiego).

Zajęcia w tym cyklu będą odbywać się stacjonarnie, w razie potrzeby - zdalnie (synchronicznie na platformie Microsoft Teams i asynchronicznie na platformie Moodle).

Egzamin - stacjonarnie (w wyjątkowym wypadku - zdalnie na Moodle'u).

Pełny opis:

Wykład będzie poświęcony w szczególności następującym zagadnieniom:

1. Opozycja: językoznawstwo diachroniczne – językoznawstwo synchroniczne (zakres i przedmiot badań); poziomy języka (wraz z ich wykładnikami: fonem, morfem, leksem) i działy językoznawstwa diachronicznego: fonologia, słowotwórstwo, gramatyka (fleksja oraz składnia) i leksykologia diachroniczna, etymologia i onomastyka diachroniczna) najważniejsze metody językoznawstwa diachronicznego; sposoby genealogicznej klasyfikacji języków.

2.Język praindoeuropejski. Grupy języków indoeuropejskich. Powstanie języka staro cerkiewno słowiańskiego. Alfabety słowiańskie.

3. Język scs. jako najstarszy literacki język Słowian

a) powstanie języka scs.; przyczyny i przebieg misji wielkomorawskiej;

b) język prasłowiański a język scs., metody rekonstrukcji języka ps., problem pierwotnego zasięgu języka ps., czyli praojczyzny Słowian (metody badania, różnice w poglądach, problem wspólnoty bałto-słowiańskiej itd.); problem ojczyzny (dialektu wyjściowego) języka scs. i jego nazwy;

c) stadia rozwojowe języka scs., pojęcie kanonu scs.;

d) zabytki scs., główne linie podziału.

3. Scs. alfabety. Zasób scs. samogłosek i spółgłosek i ich pochodzenie

a) historia scs. pisma,

b) zasady czytania liter cyrylskich;

4. Ogólna charakterystyka systemu fonetycznego języków pie., wcz.-psł. i scs.

- wokalizm i konsonantyzm, pochodzenie ps. samogłosek oraz najważniejsze słowiańskie procesy fonetyczne i ich ślady w języku scs. Podstawowe tendencje rozwojowe fonologii prasłowiańskiej:

4.1. Tendencja do zastąpienia pie. różnic iloczasowych prasłowiańską różnicą barwy. Apofonia

4.2. Prawo sylaby otwartej. Powstanie samogłosek nosowych. Monoftongizacja dyftongów. Metateza prasłowiańskich grup nagłosowych *orT-, *olT- i grup śródgłosowych *TorT, *TolT, *TerT, *TelT. Zanik spółgłosek wygłosowych. Zmiany w grupach spółgłoskowych

4.3. Prawo korelacji palatalności. Miękczenie spółgłosek przez samogłoski szeregu przedniego (m.in. palatalizacje prasłowiańskie). Wpływ j na samogłoski następujące. Zmiany spółgłoskowe w połączeniach z j.

5. Charakterystyka systemu fleksyjnego języka scs.

5.1. Fleksja imienna. Deklinacja rzeczownika. Zaimki.

6. Analiza językowa wybranych tekstów staro-cerkiewno-słowiańskich.

Zajęcia w tym cyklu będą odbywać się stacjonarnie, w razie potrzeby - zdalnie (synchronicznie na platformie Microsoft Teams i asynchronicznie na platformie Moodle).

Egzamin - stacjonarnie (w wyjątkowym wypadku - zdalnie na Moodle'u).

Literatura:

Literatura:

Podręcznik (do wyboru)

1. Cz. Bartula, 2000, Podstawowe wiadomości z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej na tle porównawczym, Warszawa.

2. T. Brajerski, 1990, Język staro-cerkiewno-słowiański, Lublin.

3. T. Friedelówna, Cz Łapicz, 1997, Język staro-cerkiewno-słowiański, Toruń.

Literatura uzupełniająca - do wyboru (dla zainteresowanych):

L. Bednarczuk, Rozpad języka prasłowiańskiego w świetle badań Tadeusza Milewskiego i nowszych hipotez etnogenetycznych, [w:] Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, red. J. Rusek i W. Boryś, Warszawa 1998, s. 329-336.

H. Dalewska-Greń, Języki słowiańskie, rozdz. V. Języki literackie i pisownia, s. 560-606, Warszawa 2002.

A. Falkowski, B. Sehedro, 1993, Biesiada słowiańska, Kraków (rozdz. I-II)M. Jakubowicz, Dzieje Słowian w świetle rekonstruowanej leksyki prasłowiańskiej, [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 125-131.

J. Garczyńska, Najdawniejsze podziały Słowiańszczyzny w świetle danych językowych i archeologicznych, „Prace Filologiczne” 2000, XLV, s. 187-194.

M. Honowska, 1975, Problemy historii fleksji słowiańskiej na tle nowszych ujęć synchronicznych, Wrocław.

H. Karaś (oprac.), 2001, Gramatyka języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Warszawa.

T. Lehr-Spławiński, 1959, Żywoty Konstantyna i Metodego (obszerne), Poznań.

J. Leśny, 1987, Konstantyn i Metody. Apostołowie Słowian – dzieło i jego losy, Poznań.

Mały słownik kultury dawnych Słowian, red. Leciejewicz, Warszawa 1988 – hasło: pismo.

F. Mareš, Pierwszy słowiański język literacki i początki piśmiennictwa słowiańskiego, "Nauka dla Wszystkich" 1994, nr 461.

L. Moszyński, 1972, Rozwój systemu fonologicznego od wspólnoty językowej prasłowiańskiej do języka Cyryla i Metodego, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria 4: Językoznawstwo, Warszawa, s. 293-304.

L. Moszyński, 1984, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa, s. 167–314.

H. Popowska-Taborska, Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka, Wrocław 1991 i n. (wybrane fragmenty)

H. Popowska-Taborska, Z językowych dziejów Słowiańszczyzny, Warszawa 2004.

E. Siatkowska, Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich, Warszawa 2004.

Sławski, Języki słowiańskie, w: Języki indoeuropejskie, t. 2, Warszawa 1986, s. 908–1005.

K. Steinke, Aktualna dyskusja o praojczyźnie Słowian (Sławski vs. Mańczak), [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 199-203.

J. Strutyński, 1996 Podstawowe wiadomości z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Kraków.

A. Wierzbicka, 1967, O języku dla wszystkich, Warszawa. [wybrane rozdziały].

Wybory tekstów (dla zainteresowanych):

Chrestomatia słowiańska, cz. I, Teksty południowo-słowiańskie, 1949, opr. F. Sławski, Kraków.

S. Słoński, 1952, Wybór tekstów starosłowiańskich (starobułgarskich), wyd. II poprawione i uzupełnione, Warszawa.

Teksty zamieszczone w wybranym podręczniku

Słowniki (uzupełniające):

Słownik prasłowiański, pod red. F. Sławskiego, t. I-, Wrocław 1974-.

N.O. Trubačev, Etymologičeskij slovar’ sljavjanskix jazykov, t. 1-32, Moskva 1974-2005.

Inne słowniki etymologiczne języka polskiego i języków słowiańskich (np. W. Boryś, 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków).

Uwagi:

Metody i kryteria oceniania:

1. Ocena ciągła (obecność na zajęciach, bieżące przygotowanie do zajęć, znajomość alfabetu scs).

2. Egzamin pisemny.

Zajęcia w cyklu "Semestr zimowy 2023/24" (zakończony)

Okres: 2023-10-01 - 2024-02-19
Wybrany podział planu:
Przejdź do planu
Typ zajęć:
Wykład, 15 godzin więcej informacji
Koordynatorzy: Joanna Kamper-Warejko
Prowadzący grup: Joanna Kamper-Warejko
Strona przedmiotu: https://moodle.umk.pl/WHUM/course/view.php?id=1605
Lista studentów: (nie masz dostępu)
Zaliczenie: Przedmiot - Egzamin
Wykład - Egzamin
Skrócony opis:

Wykład jest poświęcony zagadnieniom gramatycznym języka staro-cerkiewno-słowiańskiego (najstarszego zapisanego kodu języków słowiańskich) z uwzględnieniem rekonstruowanego tła języków praindoeuropejskiego i prasłowiańskiego. Prezentacja systemu językowego scs. służy głownie odtworzeniu najstarszego języka Słowian - z jednej strony, a z drugiej - porównaniu go ze współczesnymi językami wschodnio-, zachodnio- i południowosłowiańskimi.

Tematyka wykładu ma przygotować studenta do dalszych studiów z zakresu językoznawstwa, przede wszystkim ma stanowić podstawę dla innych językoznawczych przedmiotów diachronicznych (gramatyki historycznej i historii języka).

Zajęcia w tym cyklu będą odbywać się stacjonarnie, w razie potrzeby - zdalnie (synchronicznie na platformie Microsoft Teams i asynchronicznie na platformie Moodle).

Egzamin - stacjonarnie (w wyjątkowym wypadku - zdalnie na Moodle'u).

Pełny opis:

Wykład będzie poświęcony w szczególności następującym zagadnieniom:

1. Opozycja: językoznawstwo diachroniczne – językoznawstwo synchroniczne (zakres i przedmiot badań); poziomy języka (wraz z ich wykładnikami: fonem, morfem, leksem) i działy językoznawstwa diachronicznego: fonologia, słowotwórstwo, gramatyka (fleksja oraz składnia) i leksykologia diachroniczna, etymologia i onomastyka diachroniczna) najważniejsze metody językoznawstwa diachronicznego; sposoby genealogicznej klasyfikacji języków.

2.Język praindoeuropejski. Grupy języków indoeuropejskich. Powstanie języka staro cerkiewno słowiańskiego. Alfabety słowiańskie.

3. Język scs. jako najstarszy literacki język Słowian

a) powstanie języka scs.; przyczyny i przebieg misji wielkomorawskiej;

b) język prasłowiański a język scs., metody rekonstrukcji języka ps., problem pierwotnego zasięgu języka ps., czyli praojczyzny Słowian (metody badania, różnice w poglądach, problem wspólnoty bałto-słowiańskiej itd.); problem ojczyzny (dialektu wyjściowego) języka scs. i jego nazwy;

c) stadia rozwojowe języka scs., pojęcie kanonu scs.;

d) zabytki scs., główne linie podziału.

3. Scs. alfabety. Zasób scs. samogłosek i spółgłosek i ich pochodzenie

a) historia scs. pisma,

b) zasady czytania liter cyrylskich;

4. Ogólna charakterystyka systemu fonetycznego języków pie., wcz.-psł. i scs.

- wokalizm i konsonantyzm, pochodzenie ps. samogłosek oraz najważniejsze słowiańskie procesy fonetyczne i ich ślady w języku scs. Podstawowe tendencje rozwojowe fonologii prasłowiańskiej:

4.1. Tendencja do zastąpienia pie. różnic iloczasowych prasłowiańską różnicą barwy. Apofonia

4.2. Prawo sylaby otwartej. Powstanie samogłosek nosowych. Monoftongizacja dyftongów. Metateza prasłowiańskich grup nagłosowych *orT-, *olT- i grup śródgłosowych *TorT, *TolT, *TerT, *TelT. Zanik spółgłosek wygłosowych. Zmiany w grupach spółgłoskowych

4.3. Prawo korelacji palatalności. Miękczenie spółgłosek przez samogłoski szeregu przedniego (m.in. palatalizacje prasłowiańskie). Wpływ j na samogłoski następujące. Zmiany spółgłoskowe w połączeniach z j.

5. Charakterystyka systemu fleksyjnego języka scs.

5.1. Fleksja imienna. Deklinacja rzeczownika. Zaimki.

6. Analiza językowa wybranych tekstów staro-cerkiewno-słowiańskich.

Zajęcia w tym cyklu będą odbywać się stacjonarnie, w razie potrzeby - zdalnie (synchronicznie na platformie Microsoft Teams i asynchronicznie na platformie Moodle).

Egzamin - stacjonarnie (w wyjątkowym wypadku - zdalnie na Moodle'u).

Literatura:

Literatura:

Podręcznik (do wyboru)

1. Cz. Bartula, 2000, Podstawowe wiadomości z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej na tle porów-nawczym, Warszawa.

2. T. Brajerski, 1990, Język staro-cerkiewno-słowiański, Lublin.

3. T. Friedelówna, Cz Łapicz, 1997, Język staro-cerkiewno-słowiański, Toruń.

Literatura uzupełniająca - do wyboru (dla zainteresowanych):

L. Bednarczuk, Rozpad języka prasłowiańskiego w świetle badań Tadeusza Milewskiego i nowszych hipotez etnogenetycznych, [w:] Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, red. J. Rusek i W. Boryś, Warszawa 1998, s. 329-336.

H. Dalewska-Greń, Języki słowiańskie, rozdz. V. Języki literackie i pisownia, s. 560-606, Warszawa 2002.

A. Falkowski, B. Sehedro, 1993, Biesiada słowiańska, Kraków (rozdz. I-II)M. Jakubowicz, Dzieje Słowian w świetle rekonstruowanej leksyki prasłowiańskiej, [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 125-131.

J. Garczyńska, Najdawniejsze podziały Słowiańszczyzny w świetle danych językowych i archeologicznych, „Prace Filologiczne” 2000, XLV, s. 187-194.

M. Honowska, 1975, Problemy historii fleksji słowiańskiej na tle nowszych ujęć synchronicznych, Wrocław.

H. Karaś (oprac.), 2001, Gramatyka języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Warszawa.

T. Lehr-Spławiński, 1959, Żywoty Konstantyna i Metodego (obszerne), Poznań.

J. Leśny, 1987, Konstantyn i Metody. Apostołowie Słowian – dzieło i jego losy, Poznań.

Mały słownik kultury dawnych Słowian, red. Leciejewicz, Warszawa 1988 – hasło: pismo.

F. Mareš, Pierwszy słowiański język literacki i początki piśmiennictwa słowiańskiego, "Nauka dla Wszystkich" 1994, nr 461.

L. Moszyński, 1972, Rozwój systemu fonologicznego od wspólnoty językowej prasłowiańskiej do języka Cyryla i Metodego, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, seria 4: Językoznawstwo, Warszawa, s. 293-304.

L. Moszyński, 1984, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa, s. 167–314.

H. Popowska-Taborska, Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka, Wrocław 1991 i n. (wybrane fragmenty)

H. Popowska-Taborska, Z językowych dziejów Słowiańszczyzny, Warszawa 2004.

E. Siatkowska, Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich, Warszawa 2004.

Sławski, Języki słowiańskie, w: Języki indoeuropejskie, t. 2, Warszawa 1986, s. 908–1005.

K. Steinke, Aktualna dyskusja o praojczyźnie Słowian (Sławski vs. Mańczak), [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 199-203.

J. Strutyński, 1996 Podstawowe wiadomości z gramatyki języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Kraków.

A. Wierzbicka, 1967, O języku dla wszystkich, Warszawa. [wybrane rozdziały].

Wybory tekstów (do wyboru):

Chrestomatia słowiańska, cz. I, Teksty południowo-słowiańskie, 1949, opr. F. Sławski, Kraków.

S. Słoński, 1952, Wybór tekstów starosłowiańskich (starobułgarskich), wyd. II poprawione i uzupełnione, Warszawa.

Teksty zamieszczone w wybranym podręczniku

Słowniki (uzupełniające):

Słownik prasłowiański, pod red. F. Sławskiego, t. I-, Wrocław 1974-.

N.O. Trubačev, Etymologičeskij slovar’ sljavjanskix jazykov, t. 1-32, Moskva 1974-2005.

Inne słowniki etymologiczne języka polskiego i języków słowiańskich (np. W. Boryś, 2005, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków).

Uwagi:

Metody i kryteria oceniania:

1. Ocena ciągła (obecność na zajęciach, bieżące przygotowanie do zajęć, znajomość alfabetu scs).

2. Egzamin pisemny (na ocenę dostateczną min. 50%).

Opisy przedmiotów w USOS i USOSweb są chronione prawem autorskim.
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
ul. Jurija Gagarina 11, 87-100 Toruń tel: +48 56 611-40-10 https://usosweb.umk.pl/ kontakt deklaracja dostępności USOSweb 7.0.2.0-1 (2024-03-12)