Proseminarium literaturoznawcze

Relacje między literaturą a filmem na przykładzie ekranizacji niemieckojęzycznej literatury XX w.

Cykl projekcji w ramach proseminarium Relacje między literaturą a filmem w Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu, skierowany jest zarówno do studentów germanistyki jak i do zainteresowanej tematem szerokiej publiczności. Na przykładzie wybranych filmów, których konwencja gatunkowa sięga od kina drogi poprzez fantasy i dramat aż po kino antywojenne, podjęta zostanie kwestia relacji intermedialnych. Literackie pierwowzory przewidzianych do omówienia filmów to dzieła Ericha-Marii Remarque’a, Franza Kafki, Wolfganga Herrndorfa, Klausa Manna, Jurka Beckera und Patricka Süskinda. Zestaw ów, na pierwszy rzut oka chaotyczny i arbitralny, nabierze spójności za sprawą następującego pytania przewodniego: na ile w ogóle można mówić sensownie o ekranizacjach literatury? Czy termin ten automatycznie zakłada, że dane dzieło ma stanowić normę dla adaptacji filmowej? W tym miejscu dałoby się sformułować uzasadnioną obiekcję, że literatura i film dysponują, każde z osobna, własnymi specyficznymi możliwościami narracji. Nie wszystko co możliwe do przedstawienia w literaturze da się przełożyć na język filmu. Czy w tym kontekście nie jest sensowniej i trafniej mówić o twórczych filmowych przeobrażeniach dzieł literackich? Na siedmiu filmowych przykładach owa złożona relacja między literaturą i filmem zostanie poddana szczegółowej charakterystyce i dyskusji. Każdej projekcji towarzyszyć będzie krótki wstęp, skupiający się na sposobie filmowej adaptacji, tj. na aspektach estetyczno-artystycznych, jak również na tym, jak dany film został przyjęty i oceniony przez krytykę. W miarę potrzeby uwzględniony zostanie także jego kontekst społeczno-polityczny.

wtorek 19.11, godz. 12:00 „Czik“(2016), reż. Fatih Akin

wtorek 26.11, godz. 12:00 „Pachnidło“ (2006), reż. Tom Tykwer

wtorek 3.12, godz. 12:00 „Jakub kłamca“ (1999), reż. Peter Kassovitz

wtorek 7.01, godz. 12:00 „Proces“ (1926), reż. Orson Welles

wtorek 14.01, godz. 12:00 „Mefisto“ (1980), reż. István Szabó

wtorek 28.01, godz. 12:00 „Na Zachodzie bez zmian“ (1930), reż. Lewis Milestone

Unzuverlässiges Erzählen, untersucht an deutschsprachigen Beispielen (Literatur und Film)

Unzuverlässiges Erzählrn beruht auf einer Diskrepanz zwischen den Inhalten der Erzählung und den Sachvrhakten, denen die Erzählung gilt. Das einfachste Beispiel dafür ist eine Lügengeschichte, doch der Begriff umfasst weit mehr: einerseits Erzähler, die ihrer eigenen Defizite (Verkommenheit, Voreingenommensein, Naivität) nicht bewusst sind, andererseits solche, die bewusst und raffiniert die Leser in die Irre führen. Das Phänomen ist unzertrennbar mit der Moderne verbunden und hat um die Jahtausendwende sichtbar zugenommen auch im Bereich der populären Kultur. Im Seminar werden wir sein Vorkommen im deutschsprachigen Raum verfolgen und anhand theoretischer Modelle systematisieren und erklären.

Primärquellen

• Texte

Aichinger, Ilse (1991): Mein Vater aus Stroh; in: Dies: Eliza Eliza. Erzählungen 2; Frankfurt/M.: Fischer Taschenbuch, S.13-18.

Brecht, Bertolt (2005): Hitler-Choräle; in: Ausgewählte Werke in sechs Bänden, Bd. 1: Gedichte I; Frankfurt/M: Suhrlamp, S. 216-224.

Degenhardt, Franz-Josef (1980): verteidigung eines sozialdemokraten vor dem fabriktor; in: Schubert, Werner/Höfer, Karl-Heinz (Hgg.): Ansichten über Lyrik. Beiträge zum Dialog zwischen Poetik und Poesie, Leipzig: Erzyklopädie, S. 234-235.

Einstein, Carl (1995): Bebuquin, hrsg. v. Erich Kleinschmidt; Stuttgart: Philipp Reclam Jun.

Grzimek, Martin (1989): Die Beschattung; München: Hanser.

Handke, Peter (1969): Das Umfallen der Kegel von einer bäuerlichen Kegelbahn; in: Ders. (Hg.): Der gewöhnliche Schrecken. Horrorgeschichten; Salzburg: Residenzverlag, S. 120-130.

Herzmanovsky-Orlando, Fritz von (1984): Pater Knjakals erbauliche Predigt; in: Das Gesamtwerk, hrsg. v. Friedrich Torberg; Langen Müller: München/Wien, S. 597-602.

Hesse Hermann (1993): Indischer Lebenslauf; in: Die Romane und die großen Erzählungen, 8. Band: Das Glasperlenspiel 2, Frankfurt/M: Suhrkamp, S. 566-609.

Heym, Georg (2003): Der Irre; in: Martini, Fritz (Hg.): Prosa des Expressionismus; Stuttgart: Reclam, S. 140-155.

Khider, Abbas (2017): Die Ohrfeige; München: btb.

Lernet-Holenia, Alexander (1980): Der Baron Bagge; in: Gyory, Jean (Hg.): Phantastisches Österreich; München: dtv, S. 175-227

Perutz, Leo (1983): Nur ein Druck auf den Knopf; in: Ders.: Herr, erbarme dich meiner; München: Knaur, S. 202-214.

Mann, Thomas (2008): Doktor Faustus. Das Leben des deutschen Tonsetzers Adrian Leverkühn, erzählt von einem Freunde; Frankfurt/M.: Fischer Taschenbuch.

Thoma, Leonhard (2007): Das Idealpaar; in: Ders.: Das Idealpaar. Lesetexte für die Grundstufe DaF; [Madrid]: Editorial Idiomas, Hueber, S. 3-7.

Thoma, Leonhard (2020): In der Fremde; in: Ders.: In der Fremde. Deutsch als Fremdsprache; Ismaning: Max-Hueber-Verlag, S. 3.

Tieck, Ludwig (1999): Die Freunde; in: Gsteiger, Manfred (Hg.): Träume in der Weltliteratur; Zürich: Manesse, S. 92-11.

• Songs

Falco: Jeanny (Part I), 1985.

Rammstein: Klavier (Album: Sehnsucht, 1997).

Rammstein: Stein um Stein (Album: Reise, Reise, 2004).

• Filme

Akin, Fatih: Tschick, Deutschland 2016.

Burger, Neil: The Illusionist – nichts ist, wie es scheint, USA, 2006.

Erlenwein, Maximilian: Stereo, Deutschland 2015.

Ikon, Akiz: Der Nachtmahr, Deutschland 2015.

Petzold, Christian: Yella, Deutschland, 2007.

Wiene, Robert: Das Kabinett des Dr. Caligari, Deutschland 1920.

Zglinski, Greg: Tiere, Österreich/Schweiz/Polen 2017.

Sekundärliteratur

Jacke, Janina (2020): Systematik unzuverlässigen Erzählens. Analytische Aufarbeitung und Explikation einer problematischen Kategorie; Berlin und Boston: De Guyter.

Liptay, Fabienne/Wolf, Yvonne (Hgg.) (2005): Was stimmt denn jetzt? Unzuverlässiges Erzählen in Literatur und Film; München: Ed. Text + Kritik.

Martínez, Matías/Scheffel, Michael (2019): Einführung in die Erzähltheorie; München: C.H. Beck.

Nünning, Vera (Hg.) (2015): Unreliable narration and trustworthiness, Intermedial and interdisciplinary perspectives; Berlin u.a.: De Gruyter.

Vogt, Robert (2018): Theorie und Typologie narrativer Unzuverlässigkeit am Beispiel englischsprachiger Erzählliteratur, Berlin und Boston: De Gruyter.