Ćwiczenia ogólnogeograficzne regionalne-Polska Północna

Wymagania wstępne: znajomość podstawowych pojęć z zakresu geomorfologii glacjalnej i fluwialnej, hydrologii, klimatologii i gleboznawstwa, geografii społeczno-ekonomicznej.

przedmiot obligatoryjny

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli (48 godz.):

- udział w ćwiczeniach terenowych – 48

Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta (30 godz.):

- przygotowanie do ćwiczeń terenowych - 10

- przygotowanie do kolokwiów - 10

- praca własna nad opracowaniem projektu, pracy zaliczeniowej, sprawozdania, referatu lub prezentacji – 10

78 h - ECTS: 3 pkt.

W1: Opisuje i zna procesy i formy rzeźby młodoglacjalnej oraz strefy nadmorskiej, elementy sieci hydrograficznej, osadniczej, znaczenie społeczno-gospodarcze i funkcjonalne regionów i ośrodków miejskich - K_W01, K_W02

W2: Opisuje i rozumie związki i zależności pomiędzy biotycznymi, a abiotycznymi i antropogenicznymi elementami krajobrazu - K_W01, K_W08

W3: Wykazuje znajomość oraz umiejętność opisywania form ochrony przyrody ożywionej i nieożywionej - K_W15, K_W17

W4: Posiada specjalistyczną wiedzę na temat abiotycznych komponentów środowiska przyrodniczego - K_W01, K_W19

U1: Posiada umiejętność analizy komponentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, odpowiedzialnych za ich powstanie procesów i uwarunkowań oraz zrozumienia i analizy relacji pomiędzy nimi z wykorzystaniem informacji pochodzących z podstawowych źródeł z zakresu geologii, geomorfologii, gleboznawstwa, hydrologii i klimatologii, geografii społeczno-ekonomicznej - K_U02, K_U05, K_U09, K_U10, K_U11, K_U15

U2: Wykorzystuje dostępne źródła informacji, w tym źródła elektroniczne - K_U05, K_U06, K_U12, K_U13

U3: Posiada umiejętność dokumentowania i opracowywania wyników badań - K_U17, K_U18

K1: Rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie, poszerzania wiedzy z zakresu nauk przyrodniczych - K_K01, K_K02, K_K10

K2: Jest zdolny do pracy zespołowej; potrafi współdziałać i współpracować w grupie, przyjmując w niej różne role służące realizacji określonego zadania - K_K09

K3: Jest odpowiedzialny za powierzone mu materiały źródłowe - K_K08

K4: Potrafi odpowiednio określić priorytety służące realizacji określonego przez siebie lub innych zadania - K_K01, K_K02, K_K03

K5: Jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo pracy własnej i innych oraz umie postępować w stanie zagrożenia - K_K07

Ćwiczenia terenowe – obserwacje form rzeźby terenu i komponentów krajobrazu, rozpoznawanie współczesnych procesów rzeźbotwórczych (naturalnych i antropogenicznych) w terenie oraz efektów ich działalności, analiza cech hydrologicznych jezior, rzek, ocena gospodarki wodnej i ochrony wód; obserwacje walorów krajobrazowych i stanu środowiska przyrodniczego obszarów chronionych (parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe); obserwacje sieci osadniczej i analiza zróżnicowania funkcjonalnego i społeczno-gospodarczego regionów Polski Północnej

- pokaz

- opowiadanie
- pogadanka
- wykład informacyjny (konwencjonalny)
- wykład problemowy

- ćwiczeniowa
- klasyczna metoda problemowa
- obserwacji
- referatu
- seminaryjna

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z komponentami środowiska geograficznego Polski Północnej w oparciu o stanowiska prezentowane w terenie, przedstawienie obecnego stanu wiedzy dotyczącej zróżnicowania hydrograficznego, morfologicznego, geologicznego oraz rozwoju rzeźby Polski Północnej. Poznanie specyfiki społeczno-gospodarczej i kulturowej regionów Polski Północnej. Nabycie umiejętności obserwacji, analizy i interpretacji zjawisk społeczno-gospodarczych.

Treści przedmiotu (program nauczania): Wybrane elementy środowiska geograficznego północnej Polski (Pobrzeży Południowobałtyckich, Pojezierzy Pomorskich, Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej i Doliny Dolnej Wisły oraz Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego): budowa geologiczna i stratygrafia osadów czwartorzędowych, w tym głównie osadów młodszego plejstocenu; ukształtowanie, geneza i ewolucja rzeźby młodoglacjalnej; geomorfologia i rozwój paleogeograficzny wybrzeża Bałtyku; współczesne procesy geomorfologiczne w strefie wybrzeża Bałtyku (procesy wydmotwórcze, procesy geodynamiczne klifów morskich); geneza i hydrologia jezior; reżim hydrologiczny rzek oraz gospodarka i ochrona wód; zróżnicowanie pokrywy glebowej i roślinnej; walory krajobrazowe i stan środowiska przyrodniczego obszarów chronionych (parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe); charakterystyka i rozwój sieci osadniczej; zróżnicowanie funkcjonalne i przestrzenne gospodarki; charakterystyka i rozwój turystyki.

Dzień 1

Wyjazd z Torunia o godz. 8.00

Trasa: Toruń – Borne Sulinowo – Biała Góra

Problematyka i najważniejsze punkty:

Walory turystyczne i rekreacyjne Pojezierza Drawskiego. Pomorze Zachodnie jako przykład Ziem Odzyskanych.

Dojazd do Białej Góry ok. godz. 20.00.

Nocleg w Białej Górze.

Dzień 2

Trasa: Biała Góra – Świnoujście – Biała Góra

Problematyka: Uwarunkowania rozwoju turystyki nad Zalewem Szczecińskim. Zagospodarowanie turystyczne miejscowości nadmorskich na przykładzie Świnoujścia. Potencjał uzdrowiskowy Wyspy Uznam. Latarnie morskie jako produkt turystyczny. Najważniejsze punkty: Stawa Młyny (plaża), park uzdrowiskowy, Fort Gerharda, latarnia morska.

Nocleg w Białej Górze.

Dzień 3

Trasa: Biała Góra – Wolin – Wapnica – Międzyzdroje – Biała Góra

Problematyka:

Problemy ochrony i udostępniania walorów przyrodniczych na obszarze Wolińskiego Parku Narodowego. Zagospodarowanie turystyczne Wyspy Wolin.

Najważniejsze punkty:

- Woliński Park Narodowy: punkt widokowy Góra Zielonka koło Lubina (wsteczna delta Świny), Jezioro Turkusowe).

- Wolin – legendarna stolica Wikingów, skansen Wioska Wikingów.

- Międzyzdroje – Promenada.

Nocleg w Białej Górze.

Dzień 4

Trasa: Biała Góra – Kamień Pomorski – Trzęsacz – Kołobrzeg – Łeba

Problematyka: Historia i kultura Pomorza Zachodniego. Kamień Pomorski i Łeba jako ośrodki turystyczno-rekreacyjne. Zagospodarowanie turystyczne ruin kościoła w Trzęsaczu.

Kołobrzeg jako uzdrowisko.

Najważniejsze punkty:

- Kamień Pomorski: średniowieczne fortyfikacje obronne, katedra, marina.

- Trzęsacz

- Kołobrzeg: latarnia morska, molo.

Nocleg w Łebie.

Dzień 5

Trasa: Łeba – Czymanowo – Rąbka – Łeba

Problematyka: Elektrownie wodne jako obiekty turystyczne. Atrakcje turystyczne Słowińskiego Parku Narodowego.

Najważniejsze punkty:

- Czymanowo (elektrownia Żarnowiec),

- Rąbka – ruchome wydmy w Słowińskim Parku Narodowym.

Nocleg w Łebie.

Dzień 6

Trasa: Łeba – Czymanowo – Rąbka – Łeba

Problematyka: Historia i kultura Kaszub. Społeczno-gospodarcze konsekwencje rozwoju turystyki w regionie Kaszub.

Najważniejsze punkty:

- Kartuzy – Muzeum Kaszubskie,

- Wieżyca – najwyższe wzniesienie Niżu Polskiego,

- Szymbark – Centrum Edukacji i Promocji Regionu.

Powrót do Torunia ok. 20.00.

Łączna długość trasy: ok. 1400 km.

Szacowane koszty wyjazdu na 1 osobę: około 370 zł (transport, noclegi; wpłata na konto UMK) + 80 zł (bilety wstępu; opłaty na miejscu).

Materiały dla studentów przygotowane w oparciu o literaturę: ramowy opis trasy, opisy stanowisk z załączoną szczegółową literaturą oraz mapami geomorfologicznymi i topograficznymi, mapami jednostek fizycznogeograficznych i geomorfologicznych, przekrojami geologicznymi i profilami hipsometrycznymi, modele i schematy rozwoju rzeźby, wykresy, plany batymetryczne.

Literatura uzupełniająca:

Augustowski B., 1982, Charakterystyka geomorfologiczna, (w:) Dolina dolnej Wisły, red. B. Augustowski, Wyd. PAN, s. 61-79.

Bogdanowicz R.,2009, Zasoby rzek Przymorza i ich zmienność,w: Zasoby i ochrona wód, Bogdanowicz R., Fac-Beneda J. (red.), s. 47-62

Borówka R. K., 1980b: Present-day dune processes and dune morphology on the Leba Barrier, Polish coast of the Baltic. Geografiska Annaler, 62A, 75-82

Borówka R.K., Goslar T., Pazdur A., 1999: Wolińska morena czołowa: wiek struktur glacitektonicznych w świetle danych litostratygraficznych oraz datowań radiowęglowych. W: R.K.

Borowka, Z. Młynarczyk, A. Wojciechowski (red.) Ewolucja geosystemow nadmorskich Południowego

Bałtyku. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań-Szczecin, 43-47.

Borówka R.K., Młynarczyk Z., Wojciechowski A., (red.) 1999: Ewolucja geosystemow nadmorskich

Południowego Bałtyku. Bogucki Wydawnictwo Naukowe. Poznań-Szczecin, pp. 1-198.

Borówka R.K., Osadczuk A., 2003: Zmiany hydrograficzne w obszarze ujściowym Odry podczas poźnego glacjału i holocenu. Prace Komisji Paleogeografii Czwartorzędu, Polskiej Akademii Umiejętności, T. I: 139-144.

Borówka R.K., Rotnicki K., 1997: Problems of the Lower and Middle Quaternary on the Gardno-Łeba Coastal Plain. Quaternary Studies in Poland, 14, 5-15.

Budowa geologiczna Polski (1972-1984), Wyd. Geologiczne, Warszawa.

Chlost I., 2009, Stany wody a bilans wodny jeziora Łebsko, w: Zasoby i ochrona wód, Bogdanowicz R., Fac-Beneda J. (red.), s.211-220

Galon R., 1961, Morphology of the Noteć-Warta (or Toruń-Eberswalde) ice marginal streamway, Pr. Geogr. IGiPZ PAN, 29, s. 1-129.

Dylikowa A., 1973, Geografia Polski, Krainy geograficzne, PZWSz, Warszawa.

Florek W., Kaczmarzyk J., Majewski M., Olszak I.J., 2008: Zmiany rzeźby klifu w rejonie Ustki jako efekt warunków litologicznych oraz procesów ekstremalnych i przeciętnych. Landform Analysis 7: 53-68.

Galon R. (red), 1972, Geomorfologia Polski, Niż Polski, t. 2, PWN, Warszawa.

Galon R., Roszkówna L., 1961, Extens of the Scandunavian Glaciations and of their Recession Stages on the Territory of Poland in the Light of an Analysis of the Marginal Forms of Inland Ice, Przegl. Geogr. t. XXXIII, z. 3, s. 347-364.

Geografia Polski, Środowisko Przyrodnicze, 1991, red. L. Starkel, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, s. 1-670.

Jasiewicz, J. (2001): Wpływ struktury galcitektonicznej na rzeźbę moreny czołowej na przykładzie form marginalnych fazy gardnieńskiej. – In: ROTNICKI, K. (ed.): Przemiany środowiska geograficznego nizin nadmorskich południowego Bałtyku w vistulainie i holocenie: 57-61; Bogucki Wydawnictwo Naukowe.

Jasiewicz, J. (2005): Stratygrafia glin morenowy i struktura glacitektoniczna gardnieńskiej moreny czołowej [Stratigraphy of the glacial tills and glacitectonic structure of Gardno Phase end moraine]. –Wydawnictwo naukowe PTPN: 161 pp.; Poznań.

Karczewski A., 1989, Morfogeneza strefy marginalnej fazy pomorskiej na obszarze lobu Parsęty w vistulianie (Pomorze Środkowe), Wydaw. Nauk. UAM, Seria Geografia nr44, s. 1-48.

Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa

Kostrzewski A., Zwoliński Z., 1988, Morphodynamics of the cliffed coast, Wolin Island. Geogr. Polon. 55:69-81.

Kozarski S., 1995, Deglacjacja północno-zachodniej Polski: warunki środowiska i transformacje geosystemu (~ 20 ka  10ka BP), Dokument. Geogr. 1, s. 1-82.

Krajewska Z., Bogdanowicz R., 2009, Zmienność czasowa i przestrzenne zróżnicowanie składu chemicznego wód w ujściowych odcinkach cieków zlewiska Zatoki Puckiej, w: Zasoby i ochrona wód,

Krzyszkowski, D., Dobradzka, D., Dobradzki, R., Czerwonka, J. & Kuszell, T. (1999): Stratigraphy of Weichselian deposits in the cliff sections between Łukęcin and Niechorze Baltic coast, North-western Poland. – Quatern. Stud. Pol., 16: 27-45; Warsaw.

Łomniewski K., 1975, Morze Bałtyckie

Mojski J.E., 2005, Ziemie polskie w czwartorzędzie, Zarys morfogenezy, Wyd. PIG, Warszawa.

Niewiarowski W., 1959, Formy polodowcowe i typy deglacjacji na wysoczyźnie Chełmińskiej, Stud. Soc. Sci. Torun. 4, 1, s. 1-171.

Pasierbski M. 1984. Struktura moren czołowych jako jeden ze wskaźnikow sposobu deglacjacji obszaru ostatniego zlodowacenia w Polsce. Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

Pasierbski M., 2003, Rzeźba, budowa wewnętrzna i mechanizm przekształceń więcborskiej strefy marginalnej, Top Kurier, Toruń

Pietrucień Cz., 1983, Regionalne zróżnicowanie warunków dynamicznych i hydrochemicznych wód podziemnych w strefie brzegowej południowego i wschodniego Bałtyku

Fac-Beneda J., 208, Naturalne wypływy wód podziemnych na obszarach chronionych w północnej Polsce, w: Wody na obszarach chronionych Partyka J, Pociask-Karteczka J. (red.), Kraków, s. 133-141

Pawlowski, S., 1922. Charakterystyka morfologiczna wybrzeza polskiego. Poznan, 1-107

Rosa, B., 1984. Rozwój brzegu i jego odcinki akumulacyjne. W: Augustowski, B. (ed.) Pobrzeze Pomorskie. Ossolineum, 67-120

Seul C., 1997: Zmiany cech morfometrycznych wybrzeŜy mierzejowo-wydmowych Pomorza Zachodniego w latach 1992-1996. Geologia i geomorfologia PobrzeŜa i Południowego Bałtyku 3, 243-250

Stankowski W., 1996, Wstęp do geologii keneozoiku, Wyd. Naukowe UAM.

Starkel L., 2001, Historia doliny Wisły od ostatniego zlodowacenia do dziś, Monografie, 2, PAN , Warszawa 2001, s. 1-263.

Stupnicka E., 1997, Geologia regionalna Polski, Wyd. UW.

Tomczak, A., 1993. The Hel Peninsula - relief, geology, evolution. Guide-Book of the excursion. The Baltic -IIIth Marine Geological Conference, Sopot, 17-20.

Tomczak, A., Domachowska, I., 1992. O kształcie Pólwyspu Helskiego w czasach historycznych w świetle zródel kartograficznych. Przeglad Geologiczny, 8, 485-490.

Weckwerth P., 2006, Problem bifurkacji Wisły pod Fordonem (Bydgoszcz) na tle ewolucji Kotliny Toruńskiej pod koniec plenivistulianu, Przegląd Geograficzny, t. 78, z. 1, s. 47-68.

Weckwerth, P., 2010. Evolution of the Toruń Basin in the Late Weichselian. Landform Analysis 14, 57–84.

kolokwium – test, oceny za wykonane projekty i zadania (w formie posterów i/lub esejów i sprawozdań) na podstawie obserwacji terenowych:

pon. 50% – 2,0

50-60% – 3,0

61-70% – 3,5

71-80% – 4,0

81-90% – 4,5

90-100% – 5,0