History of the language with elements of historical grammar

Zakres przedmiotu obejmuje historię języka od epoki praindoeuropejskiej, przez epokę germańską i wszystkie etapy historii języka niemieckiego do stanu dzisiejszego. Oprócz zjawisk językowych omawiane są dialekty i historia niemieckiego obszaru językowego.

1. Wprowadzenie

1.1. Obiekt badań historii języka i gramatyki historycznej

1.2. Geneza języka jako środka komunikacji

1.3. Przyczyny powstawania i sposób rozszerzania się zmian językowych

1.3.1. Przyczyny pozajęzykowe (zmiany w społeczeństwie, rozwój techniki)

1.3.2. Przyczyny wewnątrzjęzykowe (tendencja do uproszczenia vs. tendencja do

ujednoznacznienia)

1.3.3. Kontakty z innymi językami jako źródło zmian (substrat, superstrat)

1.3.4. „Teoria falowa” - J.Schmidta

1.4. Aparat badawczy historyków języka (m.in. metoda wewnętrznej rekonstrukcji)

1.5. Genealogiczny podział języków świata (rodziny językowe - ze szczególnym

uwzględnieniem grupy ugrofińskiej i hamicko-semickiej)

2. Język praindoeuropejski i rodzina języków indoeuropejskich

2.1. Okres i miejsce istnienia języka praindoeuropejskiego

2.2. System fonologiczny języka praindoeuropejskiego

2.3. System morfologiczny i system syntaktyczny

2.4. Teorie rozpadu wspólnoty praindoeuropejskiej i jej języka

2.5. Podrodziny języka praindoeuropejskiego (ze uwzględnieniem greki, języków

romańskich, słowiańskich, grupy indoirańskiej i grupy bałtosłowiańskiej)

3. Okres germański

3.1. Język pragermański i jego geneza

3.1.1. Okres i miejsce istnienia

3.1.2. Zmiany językowe (pragermańska przesuwka, zmiany w systemie

wokalicznym, zmiany w obrębie kategorii gramatycznych i składniowe)

3.2. Język germański (Gemeingermanisch)

3.2.1. Rozpad wspólnoty germańskiej (języki północno, wschodnio- i

zachodniogermańskie; historia i przyczyny rozpadu)

3.2.2. Wspólne zmiany dla języków/dialektów zachodniogermańskich

(m.in. wzdłużenie spółgłoskowe)

4. Okres staro-wysoko-niemiecki - geneza języka niemieckiego

4.1. Okres istnienia i obszar, historia i rozpad państwa Franków

4.2. Zmiany językowe (II przesuwka, umlaut pierwotny i tzw. przegłos wsteczny,

monoftongizacja i dyftongizacja)

4.3. Powstanie dialektów niemieckich (wysoko- i dolnoniemieckich)

4.4. System morfologiczny i składniowy, czasowniki nieregularne

4.5. Kontakty z innymi językami

5. Okres średnio-wysoko-niemiecki

5.1. Okres istnienia i obszar niemieckojęzyczny, powstanie nowych dialektów,

osiedlanie się poza obszarem niemieckojęzycznym

5.2. Zmiany językowe (lenicja samogłosek w końcówkach, umlaut wtórny,

kontrakcja i kontaminacja, rozwój [h], [s] i [з])

5.3. Języki ponadregionalne (język rycerstwa i mistyków)

5.4. Innowacje w systemie morfologicznym i syntaktycznym

5.5. Teksty z okresu średnio-wysoko-niemieckiego (Minnesang, Heldenlied, Hofepik)

6. Okres wczesno-nowo-wysoko-niemiecki

6.1. Okres istnienia i obszar niemieckojęzyczny

6.2. Zmiany spółgłoskowe i samogłoskowe (powstanie [ç], dyftongizacja,

monoftongizacja, wzdłużenie i skracanie samogłosek, zaokrąglenie

i spłaszczenie samogłosek)

6.3. Tendencje do ujednolicenia (języki kancelaryjne i ponadregionalne, żargony)

6.4. Marcin Luter i jego rola w historii języka niemieckiego

6.5. Towarzystwa językowe i pierwsi gramatycy

6.6. Rola szkół (wypieranie łaciny przez język niemiecki, powstawanie podręczników)

7. Język nowo-wysoko-niemiecki

7.1. Okres istnienia i obszar niemieckojęzyczny – jego rozszerzanie i kurczenie się

7.2. Najważniejsze zmiany językowe w 17 wieku

7.3. Puryści i lingwiści (Campe, Adelung)

7.4. Rola literatury klasycznej (Klopstock, Herder, Goethe, Schiller usw.)

7.5. Powstanie językoznawstwa (historyczno-porównawcze, ogólne, młodogramatycy)

7.6. Dialekty współczesnego języka niemieckiego

7.7. Reforma ortograficzna

8. Rola języka niemieckiego jako ojczystego i obcego

8.1. Niemiecki obszar językowy - warianty narodowe i dialekty

8.2. Język niemiecki jako język mniejszości niemieckich w Europie i świecie

8.3. Język niemiecki jako język obcy i regionalny kod komunikacyjny

1. Adolf Bach: Geschichte der deutschen Sprache, Heidelberg, 1970 i nast.

2. Peter von Polenz: Geschichte der deutschen Sprache, Berlin/New York 1978

3. Wilhelm Schmidt (red.): Geschichte der deutsche Sprache, Berlin 2004

4. Aleksander Szulc: Abriß der diachronischen deutschen Grammatik, Warszawa

5. Kleine Enzyklopädie. Die deutsche Sprache, Leipzig 1969, Bd.1

Pisemny egzamin końcowy.

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z najważniejszymi momentami w rozwoju języka niemieckiego, począwszy od jego najstarszych form do czasów współczesnych, jak również z teoretycznymi podstawami opisu języka w ogóle.

W szczególności przedmiotem zajęć będą następujące tematy:

I Podstawy teoretyczne

1. Ogólne aspekty opisu językowego

2. Historyczność języka i badań nad językiem

3. Zmiany językowe a elementy stałe

4. Zasady, reguły, regularności w języku

II Prahistoria języka niemieckiego

III Wczesna historia języka niemieckiego

IV Język niemiecki w średniowieczu (Mittelhochdeutsch)

V Okres wczesnonowoniemiecki (XV wiek)

VI Okres nowowysokoniemiecki

VII Język niemiecki XVIII i XIX wieku

VIII Język niemiecki od 1920 do czasów współczesnych

W ramach wymienionych zagadnień omówione zostaną zagadnienia szczegółowe zgodnie z jednym z podręczników, który będzie podręcznikiem wiodącym dla całych zajęć.

Moser, Hugo. 1969. Deutsche Sprachgeschichte mit einer Einführung in die Fragen der Sprachbetrachtung. (6. wyd.). Tubingen.

Schweikle, Günther. 1990. Germanisch-Deutsche Sprachgeschichte im Überblick. Stuttgart

Wolff, Gerhart. 1986. Deutsche Sprachgeschichte. Ein Studienbuch. Frankfurt am Main.

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z najważniejszymi momentami w rozwoju języka niemieckiego, począwszy od jego najstarszych form do czasów współczesnych, jak również z teoretycznymi podstawami opisu języka w ogóle.

W szczególności przedmiotem zajęć będą następujące tematy:

I Podstawy teoretyczne

1. Ogólne aspekty opisu językowego

2. Historyczność języka i badań nad językiem

3. Zmiany językowe a elementy stałe

4. Zasady, reguły, regularności w języku

II Prahistoria języka niemieckiego

III Wczesna historia języka niemieckiego

IV Język niemiecki w średniowieczu (Mittelhochdeutsch)

V Okres wczesnonowoniemiecki (XV wiek)

VI Okres nowowysokoniemiecki

VII Język niemiecki XVIII i XIX wieku

VIII Język niemiecki od 1920 do czasów współczesnych

W ramach wymienionych zagadnień omówione zostaną zagadnienia szczegółowe zgodnie z jednym z podręczników, który będzie podręcznikiem wiodącym dla całych zajęć.

Moser, Hugo. 1969. Deutsche Sprachgeschichte mit einer Einführung in die Fragen der Sprachbetrachtung. (6. wyd.). Tubingen.

Schweikle, Günther. 1990. Germanisch-Deutsche Sprachgeschichte im Überblick. Stuttgart

Wolff, Gerhart. 1986. Deutsche Sprachgeschichte. Ein Studienbuch. Frankfurt am Main.