Pracownia konserwacji i restauracji rzeźby polichromowanej

Od studenta wymaga się wiadomości, które były przedmiotem prowadzonego na II roku wykładu, poświęconego problematyce konserwacji i restauracji rzeźby polichromowanej, ćwiczeń z metodyki konserwacji malarstwa i rzeźby polichromowanej, poszerzonych o wiedze praktyczną zdobytą w trakcie zajęć na III roku.

przedmiot obligatoryjny

Godziny realizowane z udziałem nauczycieli:

- udział w zajęciach: 60 godz.

Łącznie godziny realizowane z udziałem nauczycieli: 60 godz. (2 ECTS).

Czas poświęcony na pracę indywidualną studenta:

- przygotowanie do ćwiczeń, w tym konsultacje indywidualne z prowadzącym: 5 godz.,

- czytanie literatury: 25 godz.,

- wykonanie dokumentacji konserwatorskiej z przeprowadzonych prac i praca własna studenta: 60 godz..

Łącznie czas poświęcony na pracę indywidualną studenta: 90 godz. (3 ECTS)

Łącznie: 150 godz. (5 ECTS).

Student:

W1: pogłębia wiedzę teoretyczną i przede wszystkim praktyczną z metodyki działań przy zabytkowej, drewnianej rzeźbie polichromowanej (K_W03),

W2: w praktyce, z pomocą prowadzącego, poznaje mechanizmy oddziaływania fizycznych, chemicznych i biologicznych czynników środowiskowych na materię dzieł sztuki tej grupy (K_W04),

W3: wykorzystuje w praktyce i poszerza wiedzę w zakresie materiałoznawstwa substancji zabytkowej i współczesnych materiałów konserwatorskich (K_W05),

W4: wykorzystuje w praktyce wiedzę z podstaw fotografii i technik dokumentacji dzieł sztuki, badań i procesów konserwatorsko-restauratorskich (K_W12).

Student:

U1: umie przeprowadzić rozpoznanie stanu zachowania zabytku, określić przyczyny zniszczeń i sformułować program prac badawczych oraz konserwatorskich i restauratorskich (K_U01),

U2: potrafi określić, rozpoznać i opisać budowę techniczną zabytkowej rzeźby drewnianej polichromowanej z uwzględnianiem oryginału i warstw wtórnych (K_U02),

U3: potrafi określić główne i szczegółowe cele służące realizacji zadania konserwatorskiego z uwzględnieniem kontekstu kulturowego dzieła sztuki/zabytku (K_U03),

U4: z pomocą prowadzącego pogłębia umiejętność wykonania szeregu zabiegów konserwatorskich i restauratorskich (K_U05),

U5: posiada umiejętność opracowania kompleksowej dokumentacji konserwatorskiej (K_U09),

U6: z pomocą prowadzącego potrafi wykorzystywać umiejętności i wiedzę na temat dawnych i współczesnych technologii i technik sztuk plastycznych w pracach konserwatorsko-restauratorskich i artystycznych (K_U13),

U7: umie podejmować samodzielnie decyzje odnośnie projektowania i realizacji prac konserwatorskich (K_U16).

KS1: ma świadomość znaczenia wartości (artystycznej, historycznej, emocjonalnej itd.) zabytkowych rzeźb drewnianych polichromowanych, ich nie odtwarzalności i obowiązku ich respektowania w procesie konserwacji-restauracji (K_K01),

KS2: ma świadomość znaczenia profesjonalizmu i konieczność przestrzegania zasad etyki zawodowej (K_K02),

KS3: ma świadomość i rozumie konieczność uwzględniania kontekstu kulturowego dzieła sztuki lub zabytku w decyzjach konserwatorskich (K_K04),

KS4: zna ograniczenia własnej wiedzy i umiejętności, rozumie potrzebę dalszego kształcenia (K_ K05 ),

KS5: potrafi pracować samodzielnie i w zespole, poznaje ciężar odpowiedzialności za wspólnie realizowane zadania (K_K06).

Praktyczne ćwiczenia na obiektach zabytkowych, a także, gdy jest to niezbędne, badania konserwatorskie, w tym budowy obiektu.

- pokaz

- opowiadanie
- pogadanka

- ćwiczeniowa
- klasyczna metoda problemowa
- obserwacji
- projektu
- studium przypadku

Zajęcia mają na celu praktyczne zapoznanie studentów z przyczynami i objawami zniszczeń drewna, warstw zapraw, polichromii i złoceń, stanowiących integralne składniki rzeźby drewnianej, polichromowanej. Zajęcia prowadzone są na obiektach zabytkowych, dla których indywidualnie opracowywane są programy prac konserwatorsko-restauratorskich, realizowane następnie w trakcie zajęć. Wszystkie etapy działań są dokumentowane fotograficznie i opisowo.

Student nabywa umiejętności związane z rozpoznaniem budowy obiektu, stanu jego zachowania, określeniem przyczyn zniszczeń, sformułowaniem programu prac konserwatorskich i restauratorskich, sporządzeniem dokumentacji konserwatorskiej. Wskazywana jest mu również konieczność nieustannego poszukiwania - poszerzania wiedzy, współpracy ze specjalistami z innych dziedzin oraz poszanowania wartości zabytkowego dzieła sztuki i przestrzegania zasad etyki zawodowej.

Zajęcia praktyczne obejmujące zagadnienia konserwacji i restauracji rzeźby drewnianej polichromowanej prowadzone są na obiektach zabytkowych. Rzeźby reprezentują dużą różnorodność opracowań oryginalnych, zróżnicowany jest też rodzaj i stopień występujących zniszczeń, zarówno podłoża jak i warstw opracowań malarskich i pozłotniczych. Student uczy się stawiania diagnozy konserwatorskiej – określania przyczyn powstałych zniszczeń. Na tym etapie określany jest również zakres niezbędnych badań budowy zabytku, które następnie są wykonywane. Dla każdego obiektu indywidualnie opracowywany jest program prac konserwatorskich, dobierane są optymalne środki i metody wykonywania zabiegów. Wielokrotnie proponowany zakres działań konsultowany jest z właścicielem obiektu. Katedra współpracuje bowiem zarówno z muzeami, jak i z parafiami, co również, wraz ze stanem zachowania, wpływa na zakres prac. Obiekty muzealne częściej pozwalają na przeprowadzenie jedynie prac konserwatorskich, obiekty kultu wymagają wielokrotnie również prac restauratorskich, prowadzonych zawsze z najwyższym poszanowaniem oryginału. Różnorodność ta wprowadza studenta w zagadnienia z którymi przyjdzie mu spotykać się w życiu zawodowym. W trakcie wykonywania zabiegów student zapoznaje się z wachlarzem dostępnych materiałów, poznaje ich właściwości i możliwości zastosowania.

Praktycznie wykonywane są zabiegi konserwatorskie i restauratorskie z zakresu zabezpieczania polichromii i złoceń, dezynfekcji i dezynsekcji, oczyszczania powierzchni i usuwania wtórnych nawarstwień, impregnacji wzmacniającej, uzupełniania i rekonstrukcji formy rzeźbiarskiej, wymiany drewna w przypadku rzeźb silnie zniszczonych, uzupełniania ubytków zapraw polichromii i złoceń. Dla poszerzenia wiedzy studentów z zakresu technik pozłotniczych, wykorzystujących materiały dawne i współczesne, poznania zakresu ich stosowania w obiektach zabytkowych, dla chętnych wykonywane są próby na podłożach przygotowanych dodatkowo przez studentów.

Wszystkie prace prowadzone są pod ścisłą opieką prowadzących. Wykonywana jest też ich pełna dokumentacja fotograficzna i opisowa.

Zróżnicowana problematyka technologiczno-konserwatorska, zakres zniszczeń i rozmiary obiektów, a także ograniczona liczba godzin zajęć wielokrotnie uniemożliwiają wykonanie prac przy danym obiekcie w pełnym zakresie. Dla zrealizowania przyjętych założeń studenci w trakcie cyklu dydaktycznego pracują przy różnych obiektach na różnym etapie zaawansowania prac.

Wybrane fragmenty literatury podstawowej i uzupełniającej:

Brachert T., Die Techniken der polychromierten Holzskulptur. Teil I., Maltechnik /Restauro. Callwey Verlag München, nr 3, 1972, s.153 - 178.

Brachert T., Die Techniken der polychromierten Holzskulptur. Teil II., Maltechnik /Restauro. Callwey Verlag München, nr 4, 1972, s. 237 - 264.

Brochwicz Z., Folie pozłacarskie w zabytkowych obiektach, ich charakterystyka i metody identyfikacji. Materiały Zachodniopomorskie, tom XVII, Szczecin 1971, s. 623 - 681.

Ciabach J., Właściwości żywic sztucznych stosowanych w konserwacji zabytków, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Skrypt i teksty pomocnicze, Wydanie drugie poprawione i uzupełnione, Toruń 1997.

Doerner M., Materiały malarskie i ich zastosowanie, Nowe opracowanie, Toni Rith i Rihcard Jacobi, Arkady Warszawa 1975.

Paciorek M., Badania wybranych tworzyw termoplastycznych stosowanych do impregnacji drewna, Studia i materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, tom III, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1993.

Sadziak T., Kejowe i olejne prace pozłotnicze. Ośrodek Dokumentacji Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki, Generalny Konserwator Zabytków. Biuletyn. Biblioteka muzealnictwa i ochrony zabytków. Seria B. Tom LXIX. Warszawa 1981.

Stachera J., Badanie skuteczności zabezpieczania powłokami lakierów powierzchni srebrzonych w środowisku H2S, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, XXXIV, 2005, s. 121 - 130.

Stachera J., Materiały stosowane do uzupełniania powierzchni srebrzonych. [w:] Badania Technologii i technik Malarskich, Konserwacja Dzieł Sztuki, Kopia, Księga pamiątkowa z okazji jubileuszu 50-lecia pracy dedykowana prof. dr art. kons. Józefowi Flikowi pod redakcją Justyny Olszewskiej-Świetlik, UMK Toruń 2007, s. 203 - 221.

Stachera J., Werniksy i lakiery barwne do ochrony powierzchni posrebrzonych, Biuletyn Informacyjny Konserwatorów Dzieł Sztuki, nr 3 - 4, 2004, s. 18 - 25.

Ślesiński W.: Konserwacja zabytków sztuki. Rzeźba. Tom 2, Warszawa 1995.

Tylewicz A., Sztuka pozłotnictwa i inne techniki zdobienia, Poznań 2007.

Szczepińska K., Historycznie stosowane impregnaty do wzmacniania zniszczonego drewna polichromowanego: próba przeglądu. Cz. 1: Impregnaty naturalne, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, 45, Toruń 2014, s. 569 - 587.

Szczepińska K., Historycznie stosowane impregnaty do wzmacniania zniszczonego drewna polichromowanego: próba przeglądu. Cz. 2: Impregnaty syntetyczne, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, 46, Toruń 2015, s. 471 - 510.

Szczepińska K., Zagrożenia dla drewnianych obiektów zabytkowych wynikające z właściwości rozpuszczalników żywic stosowanych w zabiegach impregnacji wzmacniającej, Drewno zabytkowe: badania i konserwacja w XXI wieku = The heritage wood: research & conservation in the 21st century / [red. prowadzący Robert Pasieczny ; red. nauk. Malgorzata Sawicki et al.]., Warszawa 2013, s. 60 - 61, 171 - 172.

Szczepińska K., Kilka aspektów szkodliwego działania na drewniane obiekty polichromowane roztworów toluenowych stosowanych w zabiegach impregnacji wzmacniającej, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, 42, Toruń 2011, s. 111 - 146.

Szczepińska K., Badania nad wykorzystaniem eterów glikolu propylenowego jako rozpuszczalników w roztworach impregnatów stosowanych do wzmacniania polichromowanego drewna zabytkowego, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo, 43, Toruń 2012, s. 333 - 360.

Szczepińska K., Bogumiła R., Arszyńska J., Magdalena I., Stachera J., Szmit-Naud E., Impregnacja wzmacniająca drewna zabytkowych dzieł sztuki : problem wciąż otwarty : próby wykorzystania do tego celu impregnatów na bazie metylotrimetoksysilanu, Olszewska-Świetlik Justyna (red.): Dzieła sztuki: konserwacja i badania, Konserwacja: nauka i sztuka, vol. 2, Toruń 2021, s. 350 - 361.

Przedmiot zaliczany jest na ocenę na koniec każdego z trzech semestrów cyklu dydaktycznego.

Metody oceniania:

Student oceniany jest na podstawie zaangażowania w realizowane prace, jakości ich wykonania, umiejętności stawiania i rozwiązywania napotkanych problemów konserwatorskich i restauratorskich, proponowania metod i środków, wreszcie wykazywanego poczucia odpowiedzialności za powierzony mu obiekt. Ważną składową jest również ocena dokumentacji prac, w zakresie wykonywanym przez poszczególne osoby (W1-4, U1-7, KS1-5).

Warunkiem uzyskania zaliczenia jest obecność na zajęciach.

Kryteria oceniania:

do 50% = 2 (ndst)

51 - 60% = 3 (dst)

61 - 70% = 3,5 (dst plus)

71 - 80% = 4 (db)

81 - 90% = 4,5 (db plus)

91 - 100% = 5 (bdb)

Nie dotyczy.